Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
92
O‘
ZBEKISTONDA QUYONCHILIKNI RIVOJLANTIRISH
VA UNING MUOMMOLARI
Yangiboyev A.E., Yusupov O.Y.
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
universitetining Toshkent filiali, q.x.f.n., dotsenti
Mamanov D.Sh.
-
Quyonchilik seleksiyasi va genetika markazi (PhD) tayanch doktoranti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada
O‘
zbekistonda sharoitida quyonchilikni
rivojlantirish va uning muommolari b
o‘
yicha olib borilgan tadqiqotlar,
o‘
rganishlar
t
o‘g‘
risida adabiyotlar taxlili ma
’
lumotlari keltirilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
quyon, muommo, g
o‘
sht, ratsion, parhez, quyon zotlari,
mikroiqlim, saqlash, katak.
Abstract:
This article provides information on the literature analysis of
research and studies on the development of rabbit breeding in Uzbekistan and its
problems.
Keywords:
rabbit, problem, meat, ration, diet, rabbit breeds, microclimate,
storage, cage.
Kirish
Respublikamiz aholisining oziq-ovqat xomashyosi va daromad manbayiga
aylanib ulgurgan soxalardan biri bu-quyonchilikdir. Oziq ovqatga shu bilan bir
qatorda g
o‘
sht va g
o‘
sht mahsulotlariga talab ortib borayotgan bugungi kunda
mazkur soxa samaradorligini va raqobatbardoshligini oshirish dolzarb masala
xisoblanadi.
O‘
zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil
18-yanvardagi 29-
sonli “Respublikada quyonchilik sohasini yanada rivojla
ntirish
va q
o‘
llab-quvvatlashga doir q
o‘
shimcha chora-tadbirlar t
o‘g‘risida”gi qarorida
Respublikada quyonchilik sohasini sanoat usulida yanada rivojlantirish,
q
o‘
llabquvvatlash va t
o‘g‘
ridan t
o‘g‘
ri investitsiyalar hajmini oshirish, sohada
import qilinayotgan mahsulotlar uchun soliq va bojxona imtiyozlari berish kabi
masalalarga t
o‘
xtalib
o‘
tilgan. Bu vazifalarni amalga oshirishda quyonchilik
b
o‘
yicha olib borilayotgan tadqiqotlarning ahamiyati kattadir. Olib borgan
kuzatishlarimiz shunday xulosaga olib keldiki, hozirgi vaqtda tashkil etilgan
quyonchilikni rivojlantirish x
o‘
jaliklari zamon talabida emas, yoki quyonlarni
oziqlantirish va sifatli g
o‘
sht yetishtirish t
o‘g‘
risida tadqiqotlar olib borilmagan.
Quyonlar g
o‘
sht uchun boqilganda ularga beriladigan yem sarfi k
o‘
pligi,
b
o‘
rdoqilash davrining uzayib ketishi g
o‘
sht tannarxining oshishiga olib
kelmoqda. Shunday ekan quyonlarni tez yetiltirish, b
o‘
rdoqilashda yem sarfi
hamda vaqtni tejash orqali iqtisodiy samaradorlikni oshirish va shu orqali aholi
iste
’
moli uchun sifatli g
o‘
sht ishlab chiqarishni y
o‘
lga q
o‘
yish uchun kuzatish va
tajriba ishlari amalga oshirilishini keng y
o‘
lga q
o‘
yish dolzarb masala hisoblanadi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
93
Har bir chorvador x
o‘
jalik yuritishda oqilona usullarni q
o‘
llashni, ya
’
ni kam
harajat texnologiyalarni joriy etish evaziga sifatli, raqobatbardosh eksportbop
mahsulot yetishtirish y
o‘
llari t
o‘g‘
risida izlanishlar olib borishlari kerak. Fermer
x
o‘
jaliklarida, yordamchi x
o‘
jaliklarda quyonchilikni rivojlantirish muhim ahamiyat
kasb etadi. Buning uchun barcha toifadagi x
o‘
jaliklarda imkoniyat yetarli.
[5] k
o‘
ra, bugungi kunda qoramolning 94 foizi, q
o‘
y va echkining 84 foizi,
parrandaning 58 foizi aholi xonadonlarida boqiladi. Chorva, parranda va baliq
uchun uzluksiz ravishda sifatli ozuqa mahsulotlarini ishlab chiqarishni y
o‘
lga
q
o‘
yish muammoli masalalardan biridir. Importni kamaytirish, mahalliy
sharoitda yuqori quvvatli ozuqa yem ishlab chiqarishni rivojlantirish zarur.
Parrandachilikda ozuqaning 85 foizi import qilinib, haligacha k
o‘
p miqdorda soya
va kungaboqar shroti, makkaj
o‘
xori chetdan olib kelinadi. Ta
’
kidlanganidek,
tarmoqlarda ishlatiladigan texnika va uskunalarni xorijiy davlatlardan import
qilishni kamaytirib, ularni
o‘
zimizda ishlab chiqarishni y
o‘
lga q
o‘
yish payti keldi.
Bugungi kunda chorvadorlar uchun zarur hisoblangan somon va pichanni
o‘
ruvchi, t
o‘
plovchi oddiy uskunalar ham chetdan keltiriladi. Holbuki, ularni
mahalliylashtirish dasturi asosida
o‘
zimizda ishlab chiqarish imkoni mavjud.
Shunda ularning narxi ham arzonlashadi, q
o‘
shimcha soliq tushumlari k
o‘
payadi,
yangi ish
o‘
rinlari yaratiladi.Teri, g
o‘
sht va momiq jun olish uchun boqilayotgan
quyonchilik y
o‘
nalishlari ham rivojlanmoqda. Jumladan, bugungi kunda aholi
xonadonlari va quyonchilik x
o‘
jaliklarida 112 ming 600 dan ziyod quyon
boqilmoqda. Ularning 66 mingdan orti
g‘
i zotdor quyon hisoblanadi.
[4] Quyonchilik sanoatining evolyutsiyasi, uning shakllanishi ham,
hayvonlarni boqish va saqlash sharoitlarining
o‘
zgarishi, quyon g
o‘
shti ishlab
chiqarishda turli tizimlardan foydalanish k
o‘
plab texnologiyalarni keltirib
chiqardi, ular mohiyatan ishlab chiqarish faolligini oshirishga yordam beradi.,
mehnat unumdorligini oshirish va mahsulot tannarxini pasaytirish. Biroq, ba
’
zida,
k
o‘
rinadigan bir lahzalik foyda ortida, katta y
o‘
qotishlar nafaqat oziqlantirish va
parvarish qilish sharoitida, balki veterinariya-sanitariya talablariga muvofiqligi.
Quyonchilikni intensivlashtirish, ayniqsa, hayvonlarni ochiq havoda alohida
qafaslarda saqlashda, mikroiqlim parametrlariga katta e
’
tibor berish uchun
o‘
sish
va rivojlanish jarayonlarida unchalik muhim rol
o‘
ynamaydi.
[1] ma
’
lumotiga k
o‘
ra hozirgi kunda dolzarb vazifalaridan biri
respublikamiz aholisini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta
’
minlashdan iborat.
Сhorvachilikda go‘
sht, tuxum, baliq mahsulotlari bilan bir qatorda quyon g
o‘
shti
yetishtirish alohida ahamiyatga ega. Quyonning tanasi kichik b
o‘
lsada, beradigan
mahsuloti inson uchun juda foydali ekanligini eslatib
o‘
tmoqchimiz. Quyon g
o‘
shti
so
g‘
liq uchun foydali b
o‘
lib, boshqa g
o‘
shtlardan ta
’
mi va parhez xususiyatlari
bilan ajralib turadi. Yangi muzlatilgan quyon g
o‘
shtidan barcha mavsumlarda
foydalanish imkonini beradi.
Jaxonda sanoat usulida quyon boqish keng tadbiq etilgan b
o‘
lib, maxsus
kataklarda, yopiq binolarda optimal mikroklimat sharoiti ta
’
minlangan holda
t
o‘
liq ratsion asosida belgilangan ozuqa bilan boqiladi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
94
[2] ma
’
lumotida keltirilishicha dunyoda quyon g
o‘
shti ishlab chiqarish
doimiy ravishda
o‘
sib bormoqda, ammo uning sur
’
ati va dinamikasi alohida
mamlakatlarda ma
’
lum bir notekislikni k
o‘
rsatadi. Birgina Xitoyning
o‘
zida quyon
g
o‘
shti ishlab chiqarish s
o‘
nggi 15 yil ichida 5,2 barobar oshdi.
Shu bilan birga, parhez g
o‘
shtini iste
’
mol qilish darajasi inson g
o‘
shti
dietasining 5% ni tashkil qiladi.
[3] ma
’
lumotlari b
o‘
yicha qayd etilishicha onalik sifati va uyadagi
quyonlarning yashovchanligi quyonlarni seleksiyalashda muhim belgi
hisoblanadi. Quyonlarda onalik sifatining namoyon b
o‘
lishini
o‘
rganish nafaqat
shaxsiy tomorqa quyonchilik x
o‘
jaliklari uchun, balki sanoat miqyosidagi
quyonchilik tarmo
g‘
i uchun ham muhim sanaladi. Quyon bolalari
o‘
n kunlik
yoshigacha k
o‘
zi yumiq holda b
o‘
ladi. 19-20 kunligidan uyadan chiqib, mustaqil
ravishda ozuqa granulalarini yeya boshlalaydi. Agar ona quyon bolalarini
yetarlicha emizmasa, uya juda issiq b
o‘
lsa, yoki harorat juda past b
o‘
lsa quyon
bolalari uyadan ertaroq chiqishlari ham mumkin.
Xulosa
Quyonchilik fermer x
o‘
jaliklarida ozuqalar sarfini kamaytirish, quyonlar
iste
’
mol qiladigan ozuqalarni hazmlanishini yaxshilash y
o‘
llarini topish, optimal
oziqlantirish ratsionini tuzish orqali sifatli g
o‘
sht ishlab chiqarish va
samaradorlikni oshirish mumkinligi t
o‘g‘
risida ilmiy asoslangan ma
’
lumotlar
yetarli emas. Bundan tashqari qishloq x
o‘
jaligida ishlatiladigan k
o‘
pgina
texnikalar va ozuqalar chet ellardan import qilinayapdi.
O‘
zbekistonda
quyonlarni oziqlantirish jarayonida mikro va makroelementlar, shuningdek
probiotiklarning quyonlar g
o‘
shti sifati va xavfsizligiga ta
’
siri
o‘
rganilmagan va
ilmiy asoslangan ma
’
lumotlar mavjud emasligini hisobga olib, kerakli tavsiyalar
ishlab chiqish zarur deb
o‘
ylaymiz.
Foylangan adabiyotlar r
o‘
yxati:
1.
A.X.Xolmatov, R.Ruziev, Sh.K.Mamatiminov, K.Xidirov, A.Komilov.
Quyonlarni boqish, parvarishlash,k
o‘
paytirish va davolash b
o‘yiсha o‘
quv
q
o‘
llanma Toshkent 2019.
2.
Dubinina, M.B. Mirovoe proizvodstvo produksii krolikovodstva / M.B.
Dubinina // Voprosы krolikovodstva. –
2019.
–
№ 5. –
S. 15
–
19.
3.
Plotnikov, V.G., Firsova N.M. Quyonlarni k
o‘
paytirish, oziqlantirish va
ushlash.
–
M.: Agopromizdat, 1989.
–
223 b.
4.
Sofronov V.G.
–
tarix fanlari doktori, professor, rahbar. B
o‘
lim; *Efremov
A.P., *Arjakov V.N.,*Kosenkova N.A., *Nikolaenko T.M.FSBEI HPE KGAVM, tel.
(843) 2739775*FSBEI HPE "Omsk davlat agrar universiteti".
5.
http://m.xabar.uz/uz/iqtisodiyot/chorva-parranda-baliqchilik-va-
quyonchilik-qaerda.
