Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
37
MAHALLIY QUYONLARNI KALIFORNIYA ZOTLI QUYONLAR BILAN
CHATIHTIRISHNING SELEKSION AHAMIYATI
Mamanov Doston
Quyonchilik genetikasi va seleksiya markazi, tayanch doktorant
Annotatsiya:
Ushbu maqolada quyon g
o‘
shti ishlab chiqarishda
chatishtirishning avzalliklari, chatishtirishni amalga oshirishdagi asosiy tamoyillar
va juftlash natijasida olinadigan avlodlarning mahsuldorlik xususiyatlarining qay
darajada yaxshilanishi kabi ma
’
lumotlar keltirib
o‘
tilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
Mahalliy quyonlar, K
а
liforniya quyon zoti, juftlash,
chatishtirish, mahsuldorlik, tez yetiluvchanlik, belgilarning avlodlarga berilishi,
juftlash sxemasi.
Kirish
Chorvachilik yalpi ichki mahsulotning 13% qismini, qishloq x
o‘
jaligi yalpi
ichki mahsulotining qariyb 50%-ini tashkil qiladigan muhim iqtisodiyot tarmo
g‘
i
sanalanadi. Shu
o‘
rinda aytish mumkinki kun sayin soni oshib borayotgan dunyo
aholisini sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta
’
minlash soha oldidagi dolzarb
vazifalardandir. Quyonchilik tez yetiluvchan chorvachilik tarmo
g‘
i b
o‘
lganligi
bois, oz fursatda aholini sifatli, eng muhimi parhezpob g
o‘
sht mahsulotiga b
o‘
lgan
talabini qondirishda muhim k
o‘
makchi b
o‘
lib xizmat qiladi.
Quyonchilik keyingi yillarda mamlakatimizda rivojlanib borayotgan
sohalardan hisoblanadi. Bugungi kunda aholi xonadonlarida, yirik chorvachilik
x
o‘
jaliklarida ham quyonlar parvarishlanib kelinmoqda. Endigi muhim vazifa esa
yangi yuqori mahsuldor quyon zotlarini yaratish, mavjud quyon zotlarini
takomillashtirish va mahsuldorligini oshirish chorvachilik ilmi oldidagi mihim
vazifadir.
Tadqiqot uslubiyati va natijalar tahlili
Tadqiqotlarimiz Quyonchilik genetikasi va seleksiya markazida olib
borilmoqda va ilmiy tadqiqot mavzusi doirasida quyonlar seleksiyasi borasida
shu kungacha amalga oshirilgan ilmiy izlanishlar natijalarini adabiyotlar tahlili
shaklida olib borildi.
Quyonchilik tarmo
g‘
ida quyonlar asosan ikki maqsadda mahsulot ishlab
chiqarish (g
o‘
sht va m
o‘
yna) va dekorativ maqsadlarda ko
‘
paytiriladi va
parvarishlanadi. Ayni vaqtda biz mahalliy quyonlarni Koliforniya zotli quyonlar
bilan chatishtirish borasida ilmiy tadqiqot ishlarini olib bormoqdamiz.
Mahalliy quyonlar mamlakatimizning
o‘
zgaruvchan iqlim sharoitiga, turli
kasalliklarga chidamliligi kabu xususiyatlari bilan madaniy quyon zotlaridan
ajralib turadi. Mahalliy quyonlar g
o‘
sht-
tеri оlishgа iхtisоslаshgаn quyonlardir.
Mahalliy quyonlar boshqa madaniy quyon zotlariga nisbatan kam mahsuldor
hisoblanadi. Koliforniya zoti g
o‘
sht y
o‘
nalishidagi quyon zoti b
o‘
lib, Yangi
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
38
Zellandiya oq, rus chipor, yirik shinshilla, zotlarini murakkab chatishtirish va
olingan oxirgi avlodlarni “o‘z ichida” urchitish natijasida olingan. Bunda Yangi
Zellandiya oq zotini tez yetiluvchanlik, g
o‘
shtdorlik belgisi, rus chipor zotining
teri jun qoplamining ti
g‘
izlik xususiyatlari mujassamlashgan.
Har qanday yangi quyon zotini yaratish va mavjud zotlarni
takomillashtirish chorvachilik ilmida mavjud tamoyillar asosida amalga
oshiriladi. Shundagina seleksiya ishidan kutilayotgan maqsadga erishish mumkin.
Ma
’
lumki, quyonlarni chatishtirishda, olingan avlodlar muhim nasl
xususiyatlarini (mahsuldorligini) olish bilan birga, tu
g‘
ilgan ur
g‘
ochilarning
foydali xususiyatlarini (chidamliligini) saqlab qoladilar. Qon singdirish
chatishtirish quyonlarning mahsuldorligini oshirishning maqbul usuli
hisoblanadi. Junki jarayon unchalik murakkablikdan iborat emas va har qanday
toifadagi x
o‘
jalik subyektlarida amalga oshirish mumkin. Bunda har bir b
o‘g‘
in
chatishtirishida erkak quyon yaxshilovchi sifatida bir xil zotdagi naslli erkak
quyondan foydalaniladi. Yaxshilanuvchi zot esa ur
g‘
ochi sifatida ishtirok etadi.
Birinchi b
o‘g‘
in chatishtirishida sof xoldagi mahalliy ur
g‘
ochi quyonlar
chatishtiriladi, keyingi chatishtirishlarda esa birinchi chatirishdan olingan
duragay avlodlar ur
g‘
ochilari chatishtiriladi. Bu jarayon 3-4 yil davom etishi
mumkin.
Quyonlarni chatishtirishning bu usuli x
o‘
jaliklarda boqiladigan
quyonlarning yangi avlodlari mahsuldorligini oshiradi.
1-jadval
Duragay avlodning seleksion parametrlari
Yangi tu
g‘
ilgan avlodlar zot xususiyatlari
Quyonchilikda
seleksiya
ishlarida
quyidagilarga alohida e
’
tibor qaratish qilish
lozim
Semirish oxirida
o‘
rtacha 30-40% ga
o‘
sadigan yuqori tana vazni
Aniq juftlash sxemasi b
o‘
lishi kerak
Suyak vaznini oshirish orqali chidamlilik
darajasini oshirish
Juftlash uchun erkak va ur
g‘
ochi
quyonlarni t
o‘g‘
ri tanlash
Ozuqa samaradorligi yaxshilanadi (1 kg
semirish uchun ozuqa sarfi kamayadi)
Juftlashda
yaxshilovchi
zot
erkak
quyonlarni nasl xususiyatlarini t
o‘g‘
ri
baholash
ur
g‘Ochilarning
sut ishlab chiqarishi
(sutdan ajratilgan quyonlarning vazni)
20-30% ga oshadi
Belgilarni avlodlarga berilishining genetik
tamoyillariga e
’
tibor qaratish
Pushtdorlik oshadi
Juftlash davrida erkak va ur
g‘
ochi
hayvonlarni t
o‘g‘
ri oziqlantirish va saqlash
(chunki oziqlantirish genetik imkoniyatni
yuzaga chiqishida muhim omil sanaladi)
Quyonlarda reproduktiv yosh pasayadi
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
39
K
а
liforniya
zot
quyonlaridan
foydalanib
mahalliy
quyonlarni
mahsuldorligini oshirish maqsadida chatishtirish ishlari olib borilmoqda. Bunda,
olingan avlodlar mahalliy quyonlardan iqlim sharoitlariga moslashuvchanlik va
kasalliklarga chidamlilik kabi xususiyatlarni, Koliforniya zotidan esa yuqori
mahsuldorlik va tez yetiluvchanlikni
o‘
zida mujassamlashtirish maqsad qilib
olingan.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Бондаренко С. П. Содержание кроликов мясных пород. –АСТ
-
Сталкер, 2003. –218 с.
2.
Бондаренко С. П. Содержание кроликов мясо
-
шкурковых пород. –
АСТ
-
Сталкер, 2003. –218 с.
3.
Бывальцев А. К., Вакульчук С.М. Промышленное кролиководство.
