Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
189
MONBELYARD ZOTLI XAR XIL TANA TUZILISHDAGI
SIGIRLARNING QIZLARINI YELIN
O‘
LCHAMLARI
Erdanova G
o‘
zal Mirulu
g‘
ovna,
Toshkent Davlat Agrar universiteti assistenti
Ruziev Raxmonqul Istamovich
Quyonchilik seleksiyasi va genetika markazi, b
o‘
lim boshli
g‘
i
Annotatsiya:
Maqolada Monbelyard zotli sigirlar q
o‘
sh maxsuldorli
y
o‘
nalishda b
o‘
lib, har ikkala guruhda ham tossimon yelin tipiga mansub sigirlar
uchramaganligi aniqlandi. Sut-g
o‘
sht tipidagi sigirlarning yelin aylanasi
o‘
rtacha I,
II, III laktatsiya davrlarida 108,2;116,5;125,0 sm
–
ni tashkil qilib, tengqurlari g
o‘
sht-
sut tipiga nisbatan 13.52;6,01; 12 sm-ga, uzunligi b
o‘
yicha 4,31;1,3; 4,25 sm-ga, eni
b
o‘
yicha 3,42; 2,79; 3,48sm-ga, oldingi yelin qismining chuqurligi b
o‘
yicha 2,74;
2,9;5,3 sm-ga, orqa qismi chuqurligi b
o‘
yicha 3.9; 3.1;3.37 sm-ga, yelinning shartli
hajmi b
o‘
yicha 556,8; 119,28; 501,5 sm3
–
ga, oldingi s
o‘
r
g‘
ichlar uzunligi b
o‘
yicha
1,1;1.05;1,16 sm-ga, orqa s
o‘
r
g‘
ichlar uzunligi b
o‘
yicha 0,72;0,66;0,82 sm-ga
tengqurlari g
o‘
sht-sut tipiga mansub sigirlardan ortiqcha b
o‘
lganligi keltirilgan.
Summary:
In the article, it was found that cows of the Montbelyard breed are
double-fertile, and there were no cows of the pelvic udder type in either group. The
average udder circumference of milk-meat type cows is 108.2; 116.5; 125.0 cm in
the I, II, III lactation periods, and their circumferences are 13.52; 6.01; 12 cm, length
4.31; 1.3; 4.25 cm by 3.42 in width; 2.79; by 3.48 cm, 2.74 in the depth of the front
part of the udder; 2.9; by 5.3 cm, the depth of the back part is 3.9; 3.1; by 3.37 cm,
556.8 according to the conventional size of the udder; 119.28; 501.5 cm3, the length
of the front nozzles is 1.1; 1.05; 1.16 cm, the length of the rear nozzles is 0.72; 0.66;
0, It is stated that 82 cm is more than cows belonging to the meat-milk type
Olingan natijalar va munozaralar
Monbelyard zotli sigirlarning texnologik xususiyatlarini baholashda
yelinning morfologik, funksional k
o‘
rsatkichlari va zamonaviy so
g‘
ish
uskunalarida foydalanishga yaroqlilik xususiyatlari muhim ahamiyatga ega.
Respublikamizga olib kelingan monbelyard zotli sigirlar avlodlarini yelinining
morfologik k
o‘
rsatkichlariga yelin shakllari, uning uzunligi, eni, aylanasi, oldingi
va orqa qisimlarining chuqurligi, s
o‘
r
g‘
ichlarining shakli, uzunligi, diametri va
boshqalar kiradi.( M.I.Ashirov, U.N.Nosirov, G.M.Erdanova,R.I.Ruziev)
Tajriba podalarida monbelyard zotli sigirlarning avlodlari ilk bor
sigirlarning yelin
o‘
lchamlarini, 2-
shakl “Nasldor sigirlar kartochkasi”, 4
-sut shakl
“Nazorat sog‘im dalolatnomasi”, 5
-
sut shakl “Sigirlarning sut berish jadalligini
aniqlash jurnali”, 9
-sut-
shakl “Sigirlar eksterer va konstitutsiyasini baholash
jurnalidan” foydalanib va yelin o‘
lchamlarini olish orqali laktatsiyaning
90 kunligiga qadar
o‘
rganildi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
190
Tajribadagi sigirlarning har xil eksterer tana tuzilishiga ega monbelyard
zotli sut-g
o‘
sht, g
o‘
sht-sut tipiga ega sigirlardan olingan avlodlarining yelin
shakllarining
o‘
zgarishi kuzatildi. Tadqiqotlarimizda monbelyard zotli sut-g
o‘
sht
tipiga mansub I laktatsiyadagi sigirlarda kosasimon yelinli sigirlar g
o‘
sht-sut
tipiga mansub tengqurlarinikiga nisbatan
o‘
rtacha 6,3%-ga ortiqcha dumaloq
yelin b
o‘
yicha 6,3%-ga kam b
o‘
lgan b
o‘
lsa, etuk yoshdagi sigirlarda kosasimon
shakldagi yelinli sigirlar foizi III laktatsiyada kosasimon yelin tipidagi sigirlar foizi
tengqurlariga nisbatan 87,2%-ni tashkil qilib, dumaloq yelinli sigirlar foizi
tengqurlariga nisbatan 6,7% ga kam b
o‘
ldi.
Monbelyard zotli sigirlar q
o‘
sh maxsuldorli y
o‘
nalishda b
o‘
lib, har ikkala
guruhda ham tossimon yelin tipiga mansub sigirlar uchramaganligi aniqlandi.
Sut-g
o‘
sht tipidagi sigirlarning yelin aylanasi
o‘
rtacha I, II, III laktatsiya davrlarida
108,2;116,5;125,0 sm
–
ni tashkil qilib, tengqurlari g
o‘
sht-sut tipiga nisbatan
13.52;6,01; 12 sm-ga, uzunligi b
o‘
yicha 4,31;1,3; 4,25 sm-ga, eni b
o‘
yicha 3,42;
2,79; 3,48sm-ga, oldingi yelin qismining chuqurligi b
o‘
yicha 2,74; 2,9;5,3 sm-ga,
orqa qismi chuqurligi b
o‘
yicha 3.9; 3.1;3.37 sm-ga, yelinning shartli hajmi
b
o‘
yicha 556,8; 119,28; 501,5 sm3
–
ga, oldingi s
o‘
r
g‘
ichlar uzunligi b
o‘
yicha
1,1;1.05;1,16 sm-ga, orqa s
o‘
r
g‘
ichlar uzunligi b
o‘
yicha 0,72;0,66;0,82 sm-ga
tengqurlari g
o‘
sht-sut tipiga mansub sigirlardan ortiqcha b
o‘
ldi.
Shunday qilib, tadqiqotlar eksterer tana tuzilishidan qat
’
iy nazar,
sigirlarning sut mahsuldorligi yelin shakliga bo
g‘
liqligini k
o‘
rsatdi. Kosasimon
yelin shakllariga ega sigirlarda sut mahsuldorligi dumaloq yelin shakllariga ega
sigirlarnikidan barcha laktatsiyada yuqori k
o‘
rsatkichlarga ega b
o‘
ldi. Bu esa
naslchilik podalarida sigirlarning maqbul yelin shakllari b
o‘
yicha seleksiya
ishlarini olib borish sermahsul sutbop podalar yaratishda va sigirlarning sut
mahsuldorligini takomillashtirishda muhim omil ekanligidan dalolat beradi.
1-jadval
Turli tana tuzilishiga ega sigirlarning yelin
o‘
lchamlari, sm n=15
Yelin
o‘
lchamlari
Sut-g
o‘
sht tipi
G
o‘
sht-sut tipi
II
III
II
III
Yelin aylanasi
116,5±1,54
125,0±1,68
110,49±2,84
113,0±1,52
Uzunligi
38,5±0,47
43,75±0,54
37,2±0,35
39,50±0,36
Eni
31,0±0,24
35,9
1±0,29
28,21±0,17
32,42±0,18
Oldingi yelin qismining
chuqurligi
25,5±0,52
30,5±0,47
22,6±0,41
25,4±0,41
Orqa qismi chuqurligi
28,5±1,74
31,37±2,62
25,4±0,40
28,33±0,43
Yelinning shartli hajmi, sm3
3099,2
3621,94
2979,92
3116,44
Oldingi s
o‘
r
g‘
ichlar uzunligi
7,80±0,05
8,0±0,03
6,75±0,08
6,84±0,04
Orqa s
o‘
r
g‘
ichlar uzunligi
6,47±0,09
6,8±0,07
5,81±0,05
5,98±0,07
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
191
1-jadvalda k
o‘
rinishicha, monbelyard zotli sigirlardan olingan qizlari
sigirlarining II-laktatsiyasida sut-g
o‘
sht tipidagi sigirlarning tengqurlari g
o‘
sht-
sut tipiga nisbatan yelin aylanasi 6 sm; yelin uzunligi 1,3 (P˃0,99) va yelin eni
2,8 (P˃0,99), yelinning oldingi qismi chuqurligi 2,9 sm, yelinning orqa qismining
chuqurligi 3,1 sm (P˃0,99), yelin shaklining hajmi 119,3 sm, oldingi so‘
r
g‘
ichlar
uzunligi 1,1 sm, orqa s
o‘
r
g‘
ichlar uzunligi 0,7 sm, s
o‘
r
g‘
ichlar diametri 0,3 sm,
yelin indeksi 1,1%
(P˃0,99) yuqori bo‘
lganligi aniqlandi.
Bu ma
’
lumotlar yuqori sut mahsuldorligiga ega sut-g
o‘
sht tipidagi sigirlarda
ularning yelin hajmiga,
o‘
lchamlariga uzviy bo
g‘
liqligidan dalolat beradi.
Shuningdek yuqori mahsuldorlikdagi sigirlar guruhida yelinning s
o‘
r
g‘
ichlari ham
maqbul k
o‘
rsatkichlarga ega b
o‘
lib, bu ularnng mashinada so
g‘
ish talablariga
yaroqliligini k
o‘
rsatadi. Bundan tashqari sut mahsuldorligi yuqori b
o‘
lgan sigirlar
yelinining funksional xususiyatlari ham yaxshi darajada b
o‘
ldi. Tadqiqotlardan
olingan ma
’
lumotlarning dalolat berishicha yelinning indeksida va sut berish
tezligida ham k
o‘
rish mumkin. Bunday sigirlar zamonaviy sut so
g‘
ish
uskunalariga yaxshi darajada moslashganligidan dalolat beradi.
Bu esa ushbu yelin k
o‘
rsatkichlari b
o‘
yicha seleksiya ishlarini olib borish
podadagi sigirlarning sut mahsuldorligini oshirishga olib kelishidan dalolat
beradi.
Xulosa
Tajribadan olingan ma
’
lumotlardan kelib chiqib, quyidagicha xulosa qilish
mumkin. Chetdan olib kelingan monbelyard zotli sigirlardan olingan avlodlarining
sut mahsuldorligi sut-g
o‘
sht tipiga mansub sigirlarda tirik vazniga bo
g‘
liq.
Sut-g
o‘
sht eksterer konstitutsional tipiga mansub sigirlarda tengqurlari
g
o‘
sht-sut tipiga nisbatan II, III-laktatsiya davrlarida sut miqdori II-laktatsiyada
121 kg (P˃0,99), III
-laktatsiyada 127 kg-
ga (P˃0,99) yuqori bo‘
ldi.
Tajribadan olingan ma
’
lumotlarni xulosa qilib, monbelyard zotiga mansub
eksetrer konstitutsional sut-g
o‘
sht tipiga ega sigirlarni sermahsul sutbop
podalarini yaratishda yelin k
o‘
rsatkichlarini hisobga olgan holda seleksiya
ishlarini olib borish tavsiya etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Ashirov M.E.,Donaev X., Ashirov B.M., Soatov
O‘
., Ashirov B.,
Produktivnыy potensial korov golshtinskoy porodы avstriyskoy porodы seleksii
.
Sb.trudov Mejdunarodnoy konferensii. S. Solenoe Zaymiщe, 2018, S. 130
-134.
2.
Nosirov U.N.”Qoramolchilik” kitobi, Toshkent, 2001, 384 B.
3. R
o‘
ziyev R.I., Erdanova G.M. Donayev H.A.,Islomov F.M.Sut-g
o‘
sht
o‘
nalishdagi monbelyard zotli turli ishlab chiqarish tipidagi sigirlarni sut
mahsuldorligi. Application and development of smart technologies in agriculture
(May30, 2024.) Toshkent.
–
B.129-132.
4.
Erdanova G.M. va Ruziev R.I., Sigirlar sut mahsuldorligining onalari
mahsuldorligi bilan
o‘
zaro bo
g‘liqligi. “Chorvachilik va naslchilik ishi”
jurnali.
–
Toshkent, 2024.
–
№ 2 (36). –
B. 11-12.
