Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
171
TURLI ISHLAB CHIQARISH TIPIGA EGA MONBELYARD ZOTLI
SIGIRLARNI OZIQLANTIRISH
Erdanova G
o‘
zal Mirulu
g‘
ovna,
Toshkent Davlat Agrar Universiteti
Ruziev Raxmonqul Istamovich
Quyonchilik seleksiyasi va genetika markazi
Annotatsiya:
305 kunlik laktatsiya davomida sut-g
o‘
sht, eksterer tana
tuzilishga ega b
o‘
lgan sigirlarga
o‘
rtacha 4773,9 kg ozuqa birligi, 6150,04 kg EOB,
6054 kg quruq modda, hamda 694,6 kg hazmlanuvchi protein sarflangan b
o‘
lsa,
tengqurlari g
o‘
sht-sut eksterer tana tuzilishiga ega b
o‘
lgan sigirlarga nisbatan
o‘
rtacha ozuqa birligi b
o‘
yicha 145,6 kg-ga yoki 3,03%-ga, EOB b
o‘
yicha
189,2 kg-ga yoki 3,08%-ga, quruq modda b
o‘
yicha 195,8 kg-ga yoki 3,28%-ga,
hazmlanuvchi protein 24,4 kg-ga yoki 3,51%-ga ortiqcha b
o‘
ldi
Kalit s
o‘
zlar:
laktatsiyasi davomiligi, monbelyard zoti,
o‘
xshashlik belgilari,
eksterer tana tuzilishi, sut mahsuldorligi, Almashinuvchi energiya,oziqa birligi,
quruq modda.
Abstract:
During 305 days of lactation, cows with milk-meat, external div
structure consumed an average of 4773.9 kg of feed units, 6150.04 kg of EOB,
6054 kg of dry matter, and 694.6 kg of digestible protein. -milk by 145.6 kg or 3.03%
by average feed unit, by 189.2 kg or 3.08% by EOB, by 195.8 kg by dry matter
compared to cows with external div structure or 3.28%, digestible protein was
24.4 kg or 3.51% more
Mavzusining dolzarbligi va zarurati
O‘
zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy, tashkiliy-texnik tadbirlar
kompleksi qishloq x
o‘
jaligi, shu jumladan, qoramolchilikni rivojlantirish, sut va
g
o‘
sht mahsulotlari ishlab chiqarishni jadallashtirish uchun imkoniyat
yaratmoqda. Keyingi ikki yil mobaynida sut va g
o‘
sht ishlab chiqarish tegshlicha
9,6% va 10,7%-ga k
o‘
paydi. 2021 yilda qoramollar sonini 13825 ming, sigirlarni
5065 ming bosh, sut ishlab chiqarishni 11882,5 ming, g
o‘
shtni 2433,5 ming
tonnaga etkazish topshiri
g‘
i hamda Yurtboshimiz Shavkat Mirziyoevning oqilona
rahbarligida tadbirkor chorvadorlarimiz va fidoyi olimlarimiz mehnati bilan
chorachilikda katta ijobiy
o‘
zgarishlar va ulkan zafarlarga erishishdir.
Chorvachilikni rivojlantirish va yangi marralarga erishish k
o‘
proq
chorvador
–
tadbirkorlar va bilimdon, ishbilarmon, fidoyi va tashabbuskor
shogirdlarimizga bo
g‘
liq. Shu boisdan ularga har tomonlama ilmiy va amaliy
yordam k
o‘
rsatishimiz zarur. Sigirlarning sut mahsuldorlik darajasi, zotidan
qat
’
iy nazar, k
o‘
plab omillar qatorida kelib chiqishiga, ya
’
ni genotipiga bo
g‘
liq.
Mahsuldorligi b
o‘
yicha yuqori irsiy salohiyatga ega ajdodlardan olingan avlodlar
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
172
odatda yuqori darajadagi mahsuldorlikni yuzaga chiqaradilar. Buni k
o‘
plab
olimlarning tadqiqotlarining natijalarini tahlil qilish natijasida shakllangan
xulosalarida ham k
o‘
rish mumkin.
[129-31; 2.39-43; 3.361-
363; 4 №12.18
-21] xulosalariga qaraganda, zotni
takomillashtirishda sigirlarning genotipi muhim ahamiyat kasb etadi.
Mahsuldorligi b
o‘
yicha yuqori irsiy imkoniyatlardagi ajdodlarga ega sigirlarning
sut mahsuldorligida nasldor buqalar b
o‘
lgan otalarining hissasi 41%ni,
onalarining hissasi esa 33%ni tashkil etadi.
Tadqiqotlarning maqsadi
O‘
zbekiston Respublikasi keskin
o‘
zgaruvchan iqlim sharoitida monbelyard
zotli sigirlardan olingan avlodlarining tana tuzilishiga bo
g‘
liqlikdagi sut
mahsuldorligi, sut sifati k
o‘
rsatkichlarini ilmiy asosda
o‘
rganishdan iborat.
Tadqiqotning obi
’
ekti
b
o‘
lib turli ishlab chiqarish tiplariga ega avlodlarini
II, III laktatsiya davomida monbelyard zotli sigirlar hisoblanadi.
Tadqiqotning predmeti turli ishlab chiqarish tipidagi chetdan olib
kyelingan monbelyard zotli sigirlardan olingan avlodlarini, II va III laktatsiyadagi
sut mahsuldorlik, eksterer, yelin, fiziologik, gematologik k
o‘
rsatkichlari
Tadqiqotning natijalari
Evropa davlatlaridan keyingi yillarda respublikamizni turli xududlariga sut
mahsuldorligi b
o‘
yicha yuqori irsiy salohiyatga ega qoramol zotlarining
g‘o‘
najinlari olib kyelindi. Ular tuqqanidan keyin turli laktatsiya davrlarida yuqori
sut mahsuldorligini namoyon etib, ulardan olingan avlodlaridan foydalanib
sermahsul va mahalliy sharoitga moslashgan podalar yaratilmoqda. Ulardan
qarindosh zotlarni takomillashtirishda foydalanish muhim
o‘
rin egallaydi.
SHunday zotlardan biri Fransiya davlatidan olib kyelingan sut tarkibida yuqori
yo
g‘
va oqsil saqlovchi pishloq mahsuloti tayyorlashda juda maqul b
o‘
lgan zot
monbelyard zoti hisoblanadi. Ularning turli tana tuzilishiga ega avlodlarining
mahsuldorlik, biologik va moslashish xususiyatlarini
o‘
rganishga y
o‘
naltirilgan
ilmiy ishlar etarlicha emas.
Tajriba uchun
o‘
xshashlik belgilari talablari asosida kelib chiqishi, yoshi,
tirik vazni, onalarining sut mahsuldorligi va bizning sharoitimizda moslashish
davomiyligini hisobga olgan holda 2 ta guruh Fransiyadan keltirilgan sigirlardan
olingan monbelyard zotiga mansub avlodlari laktatsiyadagi sigirlar tanlab olindi.
Tuqqanidan keyin berayotgan sut mahsuldorligini, tirik vaznini, fiziologik holatini
hisobga olgan holda oziqlantirish me
’
yor va ratsion asosida tashkil etildi.
Biz turli tana tuzilishidagi sigirlarning laktatsiyasi davomida sarflangan
ozuqalar miqdori va ularning t
o‘
yimliligini
o‘
rgandik, uning natijalari 1-jadvalda
keltiriladi.
1-jadval ma
’
lumotlaridan k
o‘
rinishicha, 305 kunlik laktatsiya davomida sut-
g
o‘
sht, eksterer tana tuzilishga ega b
o‘
lgan sigirlarga
o‘
rtacha 4773,9 kg ozuqa
birligi, 6150,04 kg EOB, 6054 kg quruq modda, hamda 694,6 kg hazmlanuvchi
protein sarflangan b
o‘
lsa, tengqurlari g
o‘
sht-sut eksterer tana tuzilishiga ega
b
o‘
lgan sigirlarga nisbatan
o‘
rtacha ozuqa birligi b
o‘
yicha 145,6 kg-ga yoki
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
173
3,03%-ga, EOB b
o‘
yicha 189,2 kg-ga yoki 3,08%-ga, quruq modda b
o‘
yicha
195,8 kg-ga yoki 3,28%-ga, hazmlanuvchi protein 24,4 kg-ga yoki 3,51%-ga
ortiqcha b
o‘
ldi. Ozuqa tarkibidagi etishmagan makro va mikro elementlar bir xil
miqdorda har ikkala guruhga premiks hamda ozuqabop b
o‘
r berish orqali
qoplandi. Bu
o‘
z navbatida sigirlarning laktatsiyasidagi sut mahsuldorligiga ham
ta
’
sirini k
o‘
rsatdi.
Tajribadagi berayotgan sut mahsuldorligini, tirik vaznini, fiziologik holatini
hisobga olib oziqlantirish me
’
yor va ratsion asosida berish tashkil etildi
2-jadvalda tajriba guruhlaridagi sigirlarning laktatsiyasida sarflangan oziqalar
miqdori keltirilgan.
Tadqiqotlarda sut-g
o‘
sht tipidagi sigirlar beda pichani 67 kg, makkaj
o‘
xori
silosi 100 kg, beda senaji 250 kg, konsentrat ozuqalar sut mahsuldorligiga qarab
berildi, omuxta em 19 kg, makkaj
o‘
xori maydalangan doni 18 kg, kungaboqar
shroti 1 kg-ga tengqurlari g
o‘
sht-sut konstitutsiyasi tana tuzilishiga ega tipdagi
sigirlardan tegishli tarzda k
o‘
p ist
’
emol qildilar.
1-jadval
Tajriba guruhidagi har bir bosh sigirga II- laktatsiya davomida sarflangan
ozuqalar, kg
Ozuqalar
Sut-g
o‘
sht tipi
G
o‘
sht-sut tipi
Beda pichani
777
710
Makkaj
o‘
xori silosi
7400
7300
Beda senaji
3550
3300
Omuxta em
551
532
Makkaj
o‘
xori doni maydalangani
518
500
Bu
g‘
doy kepagi
482
465
Kungaboqar shroti
551
532
Gidropon ozuqa
2706
2706
Ozuqabop b
o‘
r
15,25
15,25
Premiks
15,25
15,25
Osh tuzi
15,25
15,25
Ozuqa birligi, kg
4960
4782,45
Almashinuvchi energiya Mj
6402,3
6156,1
Quruq modda
6312,5
6056,5
Hazmlanuvchi protein
723,0
693,33
Qand
211,4
201,71
Ca
65,8
62,83
P
37,33
36,31
Buning natijasida sut-g
o‘
sht tipidagi sigirlarni II- laktatsiya davrida iste
’
mol
qilgan oziqalar tarkibida sut-g
o‘
sht eksterer tana tuzilishiga ega b
o‘
lgan sigirlarga
o‘
rtacha 4960 kg ozuqa birligi, 6402,3 kg EOB, 6312,5 kg quruq modda, hamda
723,0 kg hazmlanuvchi protein sarflangan b
o‘
lsa tengqurlari g
o‘
sht-sut eksterer
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
174
tana tuzilishiga ega b
o‘
lgan sigirlarga nisbatan
o‘
rtacha ozuqa birligi b
o‘
yicha
177,5 kg-ga yoki 3,58%-ga, 246Mj Almashinuvchi energiya 3,85%-ga, quruq
modda b
o‘
yicha 256 kg-ga yoki 4,02%-ga, hazmlanuvchi protein b
o‘
yicha 29,7 kg-
ga yoki 4,10%-ga k
o‘
p sarflangan. Ozuqa tarkibidagi etishmagan makro va mikro
elementlar bir xil miqdorda har ikkala guruhga premiks hamda ozuqabop b
o‘
r
berish orqali qoplandi.
2-jadval
Tajriba guruhidagi har bir bosh sigirga III laktatsiya davomida sarflangan
ozuqalar, kg
Ozuqalar
Sut-g
o‘
sht tipi
G
o‘
sht-sut tipi
Beda pichani
720
710
Makkaj
o‘
xori silosi
7300
7200
BedaSenaj
3380
3300
Omuxta em
532
532
Makkaj
o‘
xori doni maydalangani
500
500
Bu
g‘
doy kepagi
465
465
Kungaboqar shroti
532
532
Gidropon ozuqa
2706
2706
Ozuqabop b
o‘
r
18,5
18,5
Premiks
18,5
18,5
Osh tuzi
18,5
18,5
Ozuqa birligi, kg
4792
4560,7
Almashinuvchi energiya Mj
6168,9
5841,1
Quruq modda
6070,5
5755,8
Hazmlanuvchi protein
694,4
659,0
Qand
202,3
193,85
Ca
63,0
55,7
P
36,34
32,1
Tadqiqotlarda sut-g
o‘
sht tipidagi sigirlar beda pichani 10 kg-ga,
makkaj
o‘
xori silosi 100 kg-ga, senaj 80 kg-ga, konsentrat oziqalar guruhlar
o‘
rtasida farq b
o‘
lmadi. Tajribadagi sut-g
o‘
sht tipidagi sigirlarni III laktatsiya
davrida iste
’
mol qilgan oziqalar tarkibida sut-g
o‘
sht eksterer tana tuzilishga ega
b
o‘
lgan sigirlarga
o‘
rtacha 4792 kg ozuqa birligi, 6168,9 kg eOB, 6070,5 kg quruq
modda, hamda 694,4 kg hazmlanuvchi protein sarflangan, qand miqdori 202,3 kg
Ca
–
63 kg, P -36,4 kg-ni tashkil qilib tengdoshlari g
o‘
sht-sut eksterer tana
tuzilishga ega b
o‘
lgan sigirlarga nisbatan
o‘
rtacha ozuqa birligi b
o‘
yicha
250 kg-ga yoki 5.19%-ga, Almashinuvchi energiya Mj327,9 Mj yoki 4,49%-ga,
quruq modda b
o‘
yicha 344,7 kg-ga yoki 5,65%-ga, hazmlanuvchi protein b
o‘
yicha
38,4 kg-ga yoki 5,51%-ga ortiqcha b
o‘
ldi. Ozuqa tarkibidagi etishmagan makro va
mikro elementlar bir xil miqdorda har ikkala guruhga premiks hamda ozuqabop
b
o‘
r berish orqali qoplandi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
175
Xulosa
Shunday qilib, qoramollarni t
o‘
la qiymatli oziqlantirish ularning sut
mahsuldorligiga va sutning sifatiga hamda hayvonlarning pushtdorligiga ijobiy
ta
’
sir k
o‘
rsatadi. Tadqiqotlarimizda mahsuldorliliga va tana eksterer
tuzilishlariga qarab Fransiya davlatidan olib kelingan monbelyard zotli
sigirlardan olingan avlodlarining sut davrida bizning
o‘
ziga xos iqlim
sharoitimizga yaxshi darajada moslashish xususiyatlariga ega ekanligini
ko
‘
rsatadi hamda ulardan yuqori tabiiy chidamlilikka ega so
g‘
lom avlodlar olish
imkoniyatlarini mavjudligidan dalolat beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Ashirov M.E., Sodiqov K. va boshqalar. Shvits zotli sigirlarning yangi
oilalari. J. “Zooveterinariya”, 2016,
-
№2 B.29
-31.
2.
Ashirov M.E. Nauchnыye osnovы i prakticheskiye priyemы
sovershenstvovaniya plemennыx i produktivnыx kachestv cherno
-pestrogo
skota v usloviyax jarkogo klimata. Avtoref. diss. dok.s-x. nauk. Tashkent, 1994,
S.39-43.
3.
Ashiro
v M.E., Soatov U.R. Produktivnыye osobennosti korov shvitskoy
porodы raznыx tipov v usloviyax jarkogo klimata. Materialы Mejdunarodnoy
nauchno-prakticheskoy konferensii. Gruziya, 2014, S. 361-363.
4.
Batrakov N.K., Tulisov A.P., Kamenchuk A.V., Korыpayev P
.V. Rost i
razvitiye golshtinizirovannogo skota,, ego pomesey s avstriyskimi simmentalami.
J. «Zootexniya»,
-
№12, 2007, S. 18
-20.
