Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
156
ХОРИЖДАН КЕЛТИРИЛГАН СИГИРЛАРНИ ГЕНЕТИК
ИМКОНИЯТЛАРИНИ ТЎЛА НАМОЁН ҚИЛИШДА
ОЗИҚЛАНТИРИШ ШАРОИТЛАРИНИ ЗАМОНАВИЙ
ТЕХНОЛОГИК УСУЛЛАРДА ТАШКИЛ ҚИЛИШНИНГ
САМАРАДОРЛИГИ
Ҳафизов
Иноят Исмоилович,
Жумадуллаев Бурхон Ҳамидович,
Гулматова Наргиза Абдувосиқовна
Чорвачилик ва паррандачилик илмий тадқиқот институти, “Қишлоқ
хўжалик ҳайвонларини озиқлантириш ва чорвачилик маҳсулотларини
ишлаб чиқариш технологияси” бўлими
Аннотация
:
Мақолада хориждан келтирилган маҳсулдор сигирларни
республикамизнинг табиий иқлим шароитига мослаштириш, генетик
имкониятини тўла намоён қилиш учун махсус озиқлантириш
шароитларини яратиш масалалари ёритилган. Шунингдек, тўла қийматли
озиқлантириш ва сут ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштириш
ҳисобига тармоқни иқтисодий самарали қилиш технологияси баён этилган.
Калит сўзлар:
макроэлеменетлар, микроэлементлар, озиқлантириш,
рацион, сут, маҳсулдор, хориждан келтирилган, технология, премикс,
минерал қўшимчалар, витаминлар, оқсиллар, протеин.
Аннотация:
В статье освещены вопросы адаптации продуктивных
коров, завезенных из
-
за границы, к природно
-
климатическим условиям
нашей республики, создания специальных условий кормления для полного
проявления генетического потенциала. Также описана технология
повышения
экономической
эффективности
отрасли
за
счет
автоматизации процессов полноценного кормления и производства молока.
Ключевые слова:
макроэлементы, микроэлементы, кормление,
рацион, молоко, продуктивное, импортное, технология, премикс,
минеральные добавки, витамины, белки, белок.
Abstract:
The article covers the issues of adaptation of productive cows
imported from abroad to the natural and climatic conditions of our republic,
creating special feeding conditions for the full manifestation of genetic potential.
The technology for increasing the economic efficiency of the network by automating
the processes of complete feeding and milk production is also described.
Keywords:
macroelements, microelements, feeding, diet, milk, productive,
imported, technology, premix, mineral supplements, vitamins, proteins, protein.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
157
Кириш
Яқин йиллардан буён Ўзбекистонга кўпгина Европа давлатларидан
юқори ирсий имкониятларга эга бўлган йирик шохли моллар
келтирилмоқда. Бу сермаҳсул зотли молларни келтиришдан асосий мақсад
–
бу на фақат уларни бош сонинип кўпайтириш, балки уларни соф ҳолда
урчитиш ва маҳаллий қорамолларни чатиштириш орқали насл
хусусиятларини яхшилаш ҳамда шу ҳисобдан наслли моллар подасини
кўпайтиришдан иборат. Республикамизда молларни озиқлантириш
шароити ва табиий иқлими Европа давлатларидан кескин фарқ қилади. Бу
эса табиийки, дастлабки пайтда хориждан келтирилган молларнинг
маҳсулдорлик
кўрсаткичларини
пасайишига
ва
пуштдорлик
хусусиятларини салбий томонга ўзгаришига олиб келади.
Хулоса қилиб
айтганда, бундай омиллар хориждан келтирилган юқори маҳсулдор
молларни генетик имкониятларини намоён қилишга тўсқинлик қилади.
Импорт қилинган молларни республикамиз иқлимига мослаштириш,
махсус озиқлантириш шароитлари яратилмаган, уларни асраш, сақлаш ва
парваришлашнинг
замонавий
илғор
технологиялари
ишлаб
чиқилмаганлиги долзарб масала эканлигидан далолат беради.
Тўла қийматли озиқлантириш омилининг маҳсулдорликка, шу
жумладан гўшт маҳсулдорлигига ижобий таъсири қилиши кўплаб илмий
манбаларда ёритилган. Шу нуқтаи назардан,овқат ҳазм қилиш органлари
турлича тузилган қишлоқ хўжалик ҳайвонларида озиқлантириш омилини
маҳсулдорликка таъсирини ўрганиш мақсадида илмий манбаларни
таҳлилий
ўргандик.
Жумладан,
И.
Хафизов,
Б.
Қаҳрамонов
,
С.
Исамухаммедов., А.
Хафизов (2022) маълумотларига кўра, озиқлантириш
омили қишлоқ хўжалик ҳайвонларини маҳсулдорлиги оширишда муҳим
аҳамиятга эга бўлиб, беда ўсимлиги, маккажўхори ва оралиқ экинлардан
тайёрланган пичан, силос ҳамда сенаж асосий озуқалардан ҳисобланади.
И.
Хафизов,
У.
Куччиев, А.
Хафизовларнинг (2009) хулосасига кўра, тўла
қийматли озиқлантириш имкониятларини яратиш сигирларнинг сут
маҳсулдорлигини ва пуштдорлик хусусиятларини оширади.Соҳа олимлари
А.
Нурматов, И.
Хафизов (2024), И.
Хафизов, А.
Хафизов (2024),
И.
Хафизов,
О.
Куччиев, А.
Хафизов (2024) фикрларига кўра, отларга мақбул
озиқлантириш шароитини яратиш, уларни насл ва ишчанлик
хусусиятларини яхшилайди. А.
Нурматов, И.
Хафизов, Ш.
Жабборов,
Л.
Тагаеваларнинг
(2024)
хулосасига
кўра,
тойларни
онасидан
ажратилгандан кейин жадал ўситиришда асосий рацион таркибига
биологик фаол қўшимчаларни киритиш афзаллиги исботланган.
А.
Нурматов, И.
Хафизов, А
.
Хафизов, Д.
Карибаева (2024), И.
Хафизов (2023),
И.Хафизов, А.
Хафизовнинг (2024) фикрига кўра, отларни эрта баҳордан кеч
кузгача яйлов шароитида боқишни ташкил қилиш озуқаларни иқтисод
қилиш имконини беради.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
158
Шунингдек, озиқлантириш омили қишлоқ хўжалик ҳайвонларини, шу
жумладан, отларни генетик имкониятларини тўла юзага чиқаришда
алоҳида аҳамият касб этади. Шунга ўхшаш ҳолатни қўйчилик соҳасида ҳам
кузатиш мумкин.Масалан, Д.М.
Парманова (2021), Д.М.
Парманова (2021),
Д.
Парманова, Ф.
Алиқулов (2021), D.
Parmanova (2022) ўз тадқиқортларида
озиқлантиришнинг аҳамияти ва уни
маҳсулдорликка таъсирини илмий
манбаларида таъкидлаб ўтганлар.
Хулоса қилиб айтганда, молларни озиқлантиришда рационнинг тўла
қийматли бўлиши алоҳида аҳамият касб этади. Бунда рационни сероқсил ва
витаминларга бой озуқалар ҳисобидан бойитиш, рационга ҳар хил минерал
қўшимчаларни қўшиш ҳайвонларнинг маҳсулдорлигини тўлиқ намоён
қилишини таъминлайди, маҳсулдорлигини оширади ва уни сифатини
яхшилайди.
Тадқиқот услубияти ва олинган натижаларни таҳлили
Тадқиқот умумқабул қилинган зоотехникавий усуллар ва илмий
манбаларни таҳлил қилиш асосида амалга оширилди.
Тадқиқотлар Тошкент вилояти, Қибрай туманидаги “AGRO KOMPAS”
масъулияти чекланган жамияти чорвачилик фермасидаги хориждан
келтирилган симментал зот сигирларида олиб борилди. Тажриба
хўжалигида сигирларни озиқлантириш учун тузилган рационлар таҳлилий
ўрганилиб, уларнинг таркибида етишмаётган витаминлар, минераллар ва
макро
-
микроэлементлар билан қўшимча равишда бойитилди.
1-
жадвал
Сигирларнинг лактация давридаги сут маҳсулдорлиги
кўрсаткичлари
Кўрсаткичлар
ўлчов
бирлиги
Гуруҳлар
I
II
III
Лактация давомида ҳар 1 бош сигирга
сарфланган озуқа бирлиги
кг
5664,64
5627,90
5597,84
Соғиб олинган сут миқдори
кг
4964,44
5128,22
5297,34
Сут таркибидаги ёғ миқдори
кг
3,99
4,08
4,12
4-%-
ли сут миқдори
кг
4934,07
5230,78
5456,26
1 кг сут ишлаб чиқариш учун
сарфланган озуқа бирлиги
кг
1,14
1,10
1,06
1 кг 4
-%-
ли сут ишлаб чиқаришга
сарфланган озуқа бирлиги
кг
1,15
1,08
1,03
Премикслар –
витаминли минерал қўшимчалар сғин сигирларнинг
рационига концентрат озуқаларга аралаштириб берилганда, таркибидаги
макро ва микроэлементлар ва витаминлар ҳайвон организмида моддалар
алмашинуви жараёнини
тезлаштирди, ҳазмланишни яхшилади. Натижада
сигирларнинг сут маҳсулдорлиги ошиб, унинг сифат кўрсаткичлари
яхшиланди ҳамда пуштдорлик хусусиятларига ижобий таъсир кўрсатди.
Қишги рацион тўйимлиги ўртача 12,12 кг озиқа бирлигини ташкил қилди.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
159
1-
жадвал маълумотларининг таҳлилига кўра, сигирларнинг
рационига озуқавий қўшимчани қўллаш, уларнинг сут маҳсулдорлигига
ижобий таъсир этган. Соҳа олимларининг таъкидлаганидек, сигирлар
рационини витаминлар ҳамда макро
-
ва микроэлементлар билан
таъминлаш уларни сут маҳсулдорлиги
билан боғлиқлиги яна бир бор
тасдиқланди.
1-
расм. Тажрибадаги сигирларни киш фаслида бино ичида саклаш ва
озиқлантириш жараёни.
Сутдор қорамолчиликда ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг
сифати қанчалик юқори бўлса, унинг харид нархи ҳам шунча баланд бўлади.
Шунинг учун сифатли сут ишлаб чиқаришда янги самарали
технологияларни қўллаш, замонавий автоматлаштирилган соғиш
қурилмасидан самарали фойдаланиш, тўла қийматли озиқлантириш
шароитларини яратиш, тармоқни самарадорлигини таъминлайди.
2-
жадвал
маълумотларининг
таҳлилига
кўра,
иқтисодий
самарадорлик бўйича эса I –тажриба гуруҳидаги сигирлардан олинган
самарадорлик назорат гуруҳидагиларга нисбатан 14,11%
-
га кўп, II
-
тажриба
гуруҳидагиларнинг самарадорлиги назорат гуруҳидагиларга нисбатан
20,32%-
гакўп бўлди.
Шундай қилиб, хориждан келтирилган сигирлардан сифатли сут
ишлаб чиқаришда янги самарали технологияларни қўллаш, замонавий
автоматлаштирилган соғиш қурилмасидан самарали фойдаланиш, тўла
қийматли озиқлантириш шароитларини яратиш, тармоқни иқтисодий
самарадорлигини таъминлайди.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
160
2-
жадвал
Тадқиқотнинг иқтисодий самарадорлиги
Кўрсаткичлар
Гуруҳлар
I
I
I
Ҳар бир бош соғин сигирга сарфланган умумий
харажатлар, минг сўм
8786,1
8931,1
9176,1
шу жумладан озуқа харажатлари, минг сўм
4744,5
4886,8
5131,8
Ҳар бир бош сигирдан соғиб олинган сут миқдори, кг
3912,4
4024,2
4171,6
Сотилган сутнинг қиймати, минг сўм
14475,7
14889,5 15435,0
Олинган бузоқлар сони, бош
6
8
9
Жами олинган бузоқнинг қиймати, минг сўм
3300,0
44400,0 49950,0
Ҳар бир бош сигирдан олинган жами маҳсулот
қиймати, минг сўм
17775,7
19329,5 20430,0
Соф фойда
,
минг сўм
8989,6
10378,4 11253,9
Иқтисодий самарадорлик
, %
102,3
115,4
125,2
Хулосалар
Премикслар –
витаминли минерал қўшимчалар сғин сигирларнинг
рационига концентрат озуқаларга аралаштириб берилганда, таркибидаги
макро ва микроэлементлар ва витаминлар ҳайвон организмида моддалар
алмашинуви жараёнини тезлаштирди, ҳазмланишни яхшилади. Натижада
сигирларнинг сут маҳсулдорлиги ошиб, унинг сифат кўрсаткичлари
яхшиланди ҳамда пуштдорлик хусусиятларига ижобий таъсир кўрсатди.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1.
Калашников А.П., Клейменов Н.И.и др. “Нормы и рационы
кормления с/х животных. Справ. пос. М., Агроиздат, 1986.
2.
Нурматов
А., Хафизов
И. Карабаирская порода лошадей–«золотой
фонд» Узбекистана
.
Вестник Ошского государственного университета.
Сельское хозяйство: агрономия, ветеринария и зоотехния. г.Ош, 2024/6/28,
№2 (7), С.212
-218.
3.
Нурматов А., Жабборов Ш., Ҳафизов И., Тагаева Л.
технологияси. Кonferensiya materiallari: Кonferensiya materiallari:Toshkent
davlat agrar universiteti hamda "Science and innovation" xalqaro ilmiy jurnali
hamkorligida tashkil etilgan "Smart texnologiyalarni qishloq xơjaligiga tadbiq
etish va rivojlantirish" mavzusidagi xalqaro ilmiy-
amaliy anjumani. Тошкент,
2024/5/30, Тош ДАУ, 200
-206b.
4. Hafizov Akmal Inoyatovich. Hematological and clinical indicators of foals
of the Karabayir breed and its hybrids with the Friesian breed.Cotton Science
(2023), Volum-3, Issue-2. Cotton Science International Scientific journal. Internet
address: http://journals.company/ E-mal:info @journals. company.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
161
5.
Хафизов И.И., Куччиев У., Хафизов А.И..
озиқлантиришни ташкил этишнинг сигирлар сут маҳсулдорлигига
2009
й
.
, ж
:
"Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги" журналининг
"Агро
илм" иловаси, Тошкент, №
2-
сон(6)
, 24-25
б.
