Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
119
QUYONLARDA UCHRAYDIGAN KASALLIKLARGA QARSHI
KURASHISH PROFILAKTIKASI VA EMLASH
Olim Mardanovich Mansurov, Fyoziddin Baxriddinovich Baxriddinov
Quyonchilik seleksiyasi va genetika markazi
Annotatsiya:
Maqolada hozirgi kunda quyonchilikni sanoat asosida
rivojlanishi asnosida k
o‘
p sonli quyonlar maxsus kataklarda saqlananib, bu esa
ularni bir binoda k
o‘
p sonli quyonlarni parvarishlashni taqazo etadi. Bunday
xolatlarda tabiiyki saqlash, oziqlantirish va x.k. kabi rejimlarga bir oz e
’
tiborsizlik
tufayli xatolikka y
o‘
l q
o‘
yilsa turli xildagi kasalliklar kelib chiqishi mumkin.
Bu xol ayniqsa yuqumli kasalliklarni tarqalishiga zamin yaratadi. Quyonlarda
uchraydigan invazion, infeksion virusli kasalliklari patologiyasi hamda davolash
usullari t
o‘g‘
risida ma
’
lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
infeksion, virusli, o
g‘
iz b
o‘
shli
g‘
i, rinit, stafilokokkoz,
pasterellez, bitsillin, biomitsin
Abstract:
In the article, nowadays, during the development of rabbit farming
on an industrial basis, a large number of rabbits are kept in special cages, which
makes it necessary to care for a large number of rabbits in one place. In such cases,
of course, storage, feeding, etc. If a mistake is made due to a slight neglect of such
regimens, various diseases may appear. This score creates the basis for the spread
of infectious diseases. Information on the pathology and treatment methods of
infectious viral diseases in rabbits is presented
.
Kirish
Sanoat quyonchiligida uchraydigan infeksion kasaliklarni asosan binolarda
k
o‘
p sonli quyonlar saqlanishi, mikroiqlimning buzilishi, oziqlantirishning
buzilishi, chetdan olib kelinayotgan quyonlarni organizmida yashirin holda
k
o‘
plab kassaliklarni b
o‘
lishi sababli quyonlarda infeksiya kasalligini tarqalishi
extimoli oshadi. Bu xol ayniqsa yuqumli kasalliklarni tarqalishiga zamin yaratadi.
Maqolada
sanoat asosida boqilayotgan quyonlarda uchraydigan invazion,
ifeksion kasalliklar va ularning patologiyasi hamda davolash ishlari t
o‘g‘
risida
s
o‘
z ketadi. X
o‘
jalikda quyonlarni reja asosida doimiy ravishda emlash ishlari
kalendar rejasiga k
o‘
ra
o‘
tkaziladi.
Yuqumli stomatit kasalligi:
a)
bu kasalikga chalingan quyonlarni har kuni o
g‘
iz b
o‘
shli
g‘
i 2%-li mis
kuporosi, yoki spirt bilan paxta tamponi yordamida artiladi;
b) o
g‘
iz b
o‘
shli
g‘
iga streptotsid yoki sulfademizin kukuni 0,1-0,2 g-dan yoki
penitsillin kukunini quyonlarning yoshiga qarab 0,05-0,5 g-dan sepiladi;
v) 20
–
30 ming birlikda muskul ichiga penitsillin in
’
eksiya qilinadi.
Quyonlarni kasallik davrida engil xazm b
o‘
ladigan ozuqalar bilan
oziqlantiriladi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
120
Yuqumli rinit kasalligida
rinit kasalligi bilan
kasallangan
quyonlarni
har
kuni bir martadan burniga 4-5 tomchidan 1:3 nisbatda suvda eritilgan
ekmonovotsilin eritmasidan tomiziladi, 1%-li furatsilin yoki penitsillin 1 ml-dan
15-20 ming birlikda tomiziladi.
O‘
pkasi yalli
g‘
langan taqdirda 3-4 kun mobaynida
ertalab va kechqurun muskul orasiga 50-80 ming birlikda ekmonovotsilin yoki
penitsillin ineksiya qilinadi hamda 0,2-0,3 g-dan sulfademizin ichiriladi. Agarda
15 kun ichida quyonlar tuzalmasa ular s
o‘
yiladi.
Stafilokokkoz kasalligida
a) kasalikga chalingan quyon bolalari
30-50 ming
birlikda bitsillin in
’
eksiya qilinadi va teridagi yiringli yaralar 5%-li brilliant k
o‘
ki
(zelyonka) kukunini spirtdagi eritmasi suriladi yoki 3%-li karbol kislotasi
suriladi. b) dermatitda yiringli yaralar tozalanib, yod eritmasi surtiladi va
penitsillinli maz surtilib oyoqlari bo
g‘
lab q
o‘
yiladi. YAra k
o‘
p va chuqur b
o‘
lsa
4-5 kun mobaynida ertalab va kechqurun penitsillin yoki 2-3 kun mobaynida bir
kunda bir marta bitsillin qilinadi, 1 kg tirik vaznga 15-20 ming birlikda b
o‘
lishi
kerak; v) quyonlar yalli
g‘
lanish oqibatida mastit kasalligi bilan kasallanib qolsa
sut bezlari s
o‘
r
g‘
ichlari qizarishi yoki bezlarini qotib qolish xavfi tu
g‘
iladi. Unda
har kuni 4-5 kun mobaynida sut bezi s
o‘
r
g‘
ichlariga bor vazelini yoki penitsillinli
maz surtiladi. Sut bezlari qattiqlashib qolgan b
o‘
lsa kaliyli yod, kamforali yoki
ixtiol mazi surtish kerak. 2-3 kun mobaynida bir kunda bir marta bitsillin
15-20 ming birlikda in
’
eksiya qilinadi. Yiringli
o‘
choqlar chuqur b
o‘
lsa yoki yorilib
ketganda 3-4 kun mobaynida bir kunda bir mahal yiringli
o‘
choqlar atrofiga
bitsillin ukol qilinadi yoki pensillin qilinadi.
Teri osti absesslarida ularni yormasdan kapsulasi bilan birga olib tashlash
kerak. Agar buni ilojisi b
o‘
lmasa kapsulani yorib qon oqishi t
o‘
xtagandan s
o‘
ng
yiringi olib tashlanadi. YAra
o‘
rni 0,3-0,5%-li rivanol eritmasi bilan yuvilib yaraga
dezinfeksiyalovchi dori kukunlari (poroshok) sepib q
o‘
yiladi.
Pasterellez kasalligida
–
x
o‘
jalikdagi barcha quyonlarga 20 mg/kg
terramitsin bir kunda bir marta yoki 8-10 soat orali
g‘
ida bir kunda ikki marta
biomitsin ukol qilinadi, 24 soat ichida quyonxonalar 1-2%-li formalin eritmasi
bilan dezinfeksiya qilinadi, inventarlar esa qaynatilib zararsizlantiriladi, keyin
7 kun orali
g‘
ida ikki marotaba 45 kunlik yoshdan yuqori b
o‘
lgan so
g‘
quyonlar
emlanadi, bunda pasterellez kasalligiga qarshi ekstrakt
–
formol vaksina
ishlatiladi. 45 kunlik yoshdan pastdagi quyon bolalariga qishloq x
o‘
jalik
hayvonlarining polivalentli gemmoragik septitsimiyaga qarshi zardobi teri ostiga
yuboriladi, bu zardob har 5-7 kun orali
g‘
ida kasallik tuzalgunga qadar davom
ettiriladi, 45 kunlik yoshga etgandan s
o‘
ng ular emlanadi. Har bitta quyonga
alohida toza igna ishlatiladi.
Paratif kasalligida
–
kasal quyonlarga 7 kun mobaynida ertalab va
kechqurun ular bilan birga turgan quyonlarga esa bir kunda bir marta oziqa bilan
birga 1 kg tirik vaznga 30 mg miqdorda furazolidon berish kerak. 7 kun orali
g‘
ida
klinik jixatdan so
g‘
b
o‘
lgan quyonlarni 2 marta paratif kasalligiga qarshi
polivalentli vaksina bilan emlanadi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
121
Koksidioz kasalligida
–
bu kasallikga chalingan quyonlarni engil
hazmlanuvchi oziqalar bilan oziqlantirib, qafaslarni doimo toza xolda saqlanishini
ta
’
minlash kerak.
Yosh quyonlar quyidagicha davolanadi
: a) birinchi kuni namlangan ozuqaga
0,2 g-dan, qolgan 4 kun mobaynida 1 kg tirik vaznga 0,1 g-dan sulfodimetoksin
beriladi. Davolash kursi 5 kundan s
o‘
ng takrorlanadi.
b) 5 kun mobaynida har kuni 0,3-0,4 g suv yoki sut bilan norsulfazol va
0,1 g 1 kg tirik vaznga namlangan ozuqa bilan ftalazol beriladi. Davolash kursi
5 kundan s
o‘
ng takrorlanadi.
v) Ertalab suvni
o‘
rniga 50 ml-dan har bir quyonga 0,01%-li yod eritmasi
10 kun mobaynida har kuni beriladi, 5 kun dam berilgandan s
o‘
ng, 70
–
100 ml-
dan 0,02%-li yod eritmasi 15 kun mobaynida har kuni beriladi. Koksidioz kasalligi
bilan kasallangan quyonlar
o‘
limi k
o‘
paygan taqdirda ona quyonlarni 25 kunlik
b
o‘g‘
ozlik davridan 5 kunlik laktatsiya davrigacha ertalab har biriga 100 ml-dan
0,01%-li yod eritmasi, 5 kunlik tanaffusdan s
o‘
ng 15 kun mobaynida 200 ml-dan
0,02%-li yod eritmasi beriladi, uni quyon bolalari ham ichishlari mumkin.
0,01%-li yod eritmasini tayyorlash uchun 1 l suvga 1 ml (20 tomchi)
10%-li yod eritmasidan yoki 2 ml 5%-li yod eritmasidan quyish kerak; 0,02%-li
eritmani tayyorlash uchun yuqoridagi dozalar 2 barobar oshiriladi.
Yod eritmasini har safar berishdan oldin tayyorlanadi va uni metal
idishlarda berish mumkin emas.
Q
o‘
tir va kal kasalliklarida
a) yangi tayyorlangan 25%-li oxak eritmasi bilan
zararlangan joylar va uning atrofi artiladi, keyin darxol superfosfat eritmasi bilan
artiladi, 1-2 kundan s
o‘
ng tuzlanmagan
eritilgan mol yo
g‘
i surtiladi;
b) Quyida qayd qilinadigan dorilardan ham foydalanish mumkin: 10%-li
yod eritmasi, salitsil kislotasining spirtdagi 10%-li eritmasi yoki lizol eritmasi,
0,5%-li 40
0
S iliqlikda baliq yo
g‘
idagi eritmasi, 1%-li trixotsetinni sariq vazelindagi
(texnik) eritmasi, formalin
–
kerosinli (2-3 qismda formalin, 10 qismdan kerosin)
emulsiyasi (aralashmasi) ishlatiladi.
Qichima kasalligi
–
quyonlarni zararlangan joylarni vazelindagi yoki balchiq
yo
g‘
ida eritilgan skipidar, geksoxloran yoki DDT eritmasi bilan yumshatib, ustki
qismi qirib tashlanadi, xuddi shu aralashmalar bilan qirib tashlangan joy yana
dorilanadi, 20-30 minut vaqt
o‘
tgandan s
o‘
ng quyonxonalar dezinfeksiya qilingan
boshqa qafaslarga k
o‘
chirib
o‘
tkaziladi, kasal quyon turgan joyi 5%-li kreolin,
3%-li lizol yoki 1-2%-li formalin eritmalarining biri bilan dezinfeksiya qilinadi,
5-7 kundan s
o‘
ng qayta dezinfeksiya qilinadi.
Oshqozon-ichak kasalliklari
–
oshqozon
–
ichak kasalliklari asosan
quyonlarni sifatsiz ozuqalar bilan oziqlantirganda, son va sifat jixatdan
t
o‘
yintirilmagan ozuqalar bilan boqilganda yoki oziqlantirish rejimi buzilgan
vaqtlarda kelib chiqadi.
Bu kasalliklarni kelib chiqishini aniqlash uchun avvalo ozuqani sifatini,
oziqlantirish rejimini hamda oziqlantirishdagi kamchiliklarni aniqlash lozim
b
o‘
ladi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
122
Oshqozon ichak kasalliklarini davolash
–
barcha kasal quyonlarga 12 soat
davomida ovqat berilmay och qoldiriladi, s
o‘
ng 1,5-2 marotaba oziqlantirish
ratsioni kamaytiriladi, quyonlar ratsioniga shirali ozuqalar sabzi, turp, karam,
ozuqabop lavlagi beriladi, pichan va konsentrat oziqalar berilmaydi.
Oshqozon
–
ichak sistemasi shilliq paradasini nordon yalli
g‘
lanish kasalligi
–
bu kasalik suyuq, q
o‘
n
g‘
ir-k
o‘
kimtir rangdagi shilliq yoki pufakcha shaklidagi
axlatni kelishi bilan xarakterlanadi. Kasalangan quyonlarga bir kunda 2 maxal
0,2-0,3 g-dan sintomitsin ichiriladi, tuzalgunga qadar bu takrorlanadi.
Sintomitsin quloq venasidan 2-3 ml toza 5%-li osh tuzi eritmasi yuboriladi,
3-4 soat
o‘
tgandan s
o‘
ng, 3-5 ml miqdorda 5%-
li sut (molochnыy) kislotasi
ichiriladi. Quyonning qorni asta sekin 5%-li tuz eritmasi bilan massaj qilinadi,
quyonni qafasdan chiqarib xarakat qilishga majbur qilinadi (yugurishi shart
emas).
Oshqozon
–
ichak sistemasi shilliq paradalarini ishqoriy yalli
g‘
lanish kasalligi
bu kasallik bilan kasallangan quyonlarda suyuq, qora-q
o‘
n
g‘
ir tusdagi, yiringli
q
o‘
lansa xidli, axlat kelishi bilan xarakterlanadi. Bunda bir kunda 2 marta
0,2-0,3 g sintomitsin ichiriladi va 1%-li tanin eritmasi yoki 1-2 choy qoshiqda
eman p
o‘
stlo
g‘
idan tayyorlangan damlama ichiriladi, suv
o‘
rniga xashakdan
tayyorlangan qaynatma beriladi.
Yuqori nafas y
o‘
llari shamollashi natijasida, oshqozon-ichak sistemasi shilliq
pardalarini yalli
g‘
lanish kasalligi
kasalikga chalingan quyonlarda
sariq-q
o‘
n
g‘
ir
tusdagi axlatni kelishi, burnidan suyuqlik oqishi bilan xarakterlanadi davolashda
0,1-0,15 g-dan bir kunda 2 maxal biomitsin ichiriladi.
Ichaklarni tiqilib qolish kasalligi
–
kasalikga chalingan quyonlarda axlat
kelmasligi, qorin b
o‘
shli
g‘
i paypaslaganda y
o‘g‘
on ichaklar qattiq t
o‘
lib qolganligi
bilan xarakterlanadi. Bunday kasallikga chalingan quyonlarni ich suradigan
dorilar: glauber tuzi
–
yosh quyonlarga 3-4 g-dan, kattalariga 5-6 g-dan ichiriladi
yoki b
o‘
lmasa 1-1,5 choy qoshiqda kastoro moyi ichiriladi, 2-3 soat
o‘
tgandan
s
o‘
ng suli qaynatmasi ichiriladi, iliq sovunli suv bilan klizma qilinadi.
Yuqorida keltirilgan davolash tadbirlari yuqori mahsuldorlikga va naslli
ahamiyatga ega b
o‘
lgan shuningdek, emizikli quyonlar va erkak nasili quyonlarda
q
o‘
llaniladi. Naslchilik maqomiga ega b
o‘
lmagan fermalarda quyonlarni s
o‘
yib
veterinariya vrachi k
o‘
rsatmasi bilan g
o‘
shtga s
o‘
yiladi.
Xulosa
Quyonchilik bilan shu
g‘
ullanayotgan fermer x
o‘
jaliklari, tadbirkorlar va
aholi xonadonlarida amalga oshirilishi zarur b
o‘
lgan kasalliklarni oldini olishga
m
o‘
ljallangan chora-tadbirlarni rejali bajarilishini ta
’
minlaydigan chora-tadbirlar
jadvalini ularni e
’
tiboriga xavola etamiz.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
123
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati:
1.
Alikaev V.A. va boshqalar.”Vnutrennыe nezaraznыe bolezni
selskoxozyaystvennыx jivotnыx”, “Kolos”, Moskva
-1972 g.
2.
Sosova R.F. va boshqalar. “Obщaya epizootologiya”, “Kolos”, Moskva
-
1974 g.
3.
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni “Veterinariya to‘g‘risida”
gi
“UNLIMITED PRINT” MCHJ nashriyoti. Toshkent
-2018 yil.
4.
Xolmatov A.X., R.I.Ruziev R.I va boshqalar “Quyonlarni boqish, parvarishlash,
k
o‘paytirish va davolash” bo‘
yicha
o‘
quv q
o‘
llanma. Toshkent-2019 yil.
5.
Ruziev R.I. va boshqalar “Yosh quyonboqarlar
uchun uslubiy q
o‘llanma”
Toshkent-2015 yil.
