Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
95
QUYONLARNI OZIQLANTIRISH
Olim Mardanovich Mansurov, Botir Sayfiddinovich Uraqov
Quyonchilik seleksiyasi va genetika markazi kichik ilmiy xodimlari
Annotatsiya:
Kaliforniya va boshqa zotga mansub quyonlarning
konsentrlangan ozuqalarga dukkakli va boshoqli ekinlar doni, moyli
o‘
simliklar
uru
g‘
lari, kombikormlar va dukkakli, shirali va da
g‘
al ozuqalarning qayta ishlash
natijasida olingan oziqalar kiradi. Ushbu ozuqalar energiya, oqsil, minerallarga boy
b
o‘
lib, quyonlarni oziqlantirishda q
o‘
llanilib iqtisodiy jixatdan arzon va samarali
hisoblanadi. Ishlab chiqaruvchilarga q
o‘
shimcha foyda olishini ta
’
minlaydi.
Kalit s
o‘
zlar:
sut emizish,
o‘
rtacha, oqsil, yo
g‘
, uglevodlar, oziqalar, protien,
konsentrat oziqa, energiya
Abstract:
Concentrated feeds for California and other breeds of rabbits
include grain from legumes and spikes, oilseeds, combicorns, and processed foods
from legumes, succulents, and roughage. These feeds are rich in energy, protein, and
minerals, and they are considered cheap and effective in feeding rabbits, and provide
additional benefits to producers.
Kirish
Respublikamizda urchitilayotgan quyonlarning biologik xususiyatlarini va
mahsuldorlik k
o‘
rsatkichlarini
o‘
rganish natij
asida “Quyonchilik seleksiyasi va
genetika markazi” tomonidan tajribalarda quyonlarga berilgan ozuqalarning
ozuqa iste
’
molini
o‘
rganildi.
A. Adilova, A. Xolmatov, K.I. Xidirovlarning fikricha, shifokorlarimiz quyon
g
o‘
shtini parxez mahsulotlar qatoriga kiritadilar. Quyon g
o‘
shti konserva
qilinganda, dudlanganda ham
o‘
z mazasi va sifatini t
o‘
la saqlab qoladi. Shuning
uchun xorijiy mamlakatlarda quyon g
o‘
shtiga talab katta.
R.I. Ruziev, K.I. Xidirovlarning ma
’
lumotlariga k
o‘
ra quyonlarning tirik vazn
olishi 21 kunlik yoshida nazorat guruhida 257,89 g-ni, tajriba guruhida
275,21 g-ni tashkil etdi. 30 kunlik yoshiga kelib esa 589,5 g-ni, tajriba guruhida
635,27 g-ni tashkil etdi. 45 kunlik yoshiga kelib nazorat guruhi quyonlari
1210 g-ga, tajriba guruhi quyonlari vazni 1308,56 g-ni tashkil etdi.
B.O. Muxtorov, F.S. Allashev, A.X. Xolmatovlarning ma
’
lumotlariga k
o‘
ra
mahalliy quyon zotlariga mansub quyonlar sutining kimyoviy tarkibi
o‘
rganilgan.
Quyon sutining kimyoviy tarkibi ilk marotaba
o‘
rganilib, mahalliy quyon
zotdorligiga mansub quyon zotining
o‘
rtacha quyon sutining quruq moddasi
28,59, oqsili 13,72, yo
g‘
miqdori 10,93, uglevodlari 1,65%-ni tashkil etgan.
R.I. Ruziev, K.I. Xidirovlarning ma
’
lumotlariga k
o‘
ra mahalliy quyonlarning
sut maxsuldorligi Yevropadan olib kelingan quyon zotlariga nisbatan ancha past
b
o‘
lganligini k
o‘
rsatadi. Mahalliy quyonlarning
o‘
rtacha sut maxsuldorligi
21 kunga qadar 2875,4 g-ni tashkil qilib, mahalliy ona quyonlarning yuqori va
quyi limit sut maxsuldorligi 3162,5-2587,8 g-ni tashkil etdi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
96
Sut emizish davrining 35 kunlik davriga qadar
o‘
rtacha sut maxsuldorligi
3337,8-4154,3 g-ni tashkil etdi. Shu k
o‘
rsatkichlarni
o‘
rganish natijasida b
o‘
l
g‘
usi
ona quyonlarning seleksiya guruhlariga erta tanlash orqali maxsuldorligi yuqori
ona quyonlar podaga tanlanadi, ishlab chiqaruvchilarga yuqori maxsuldorlikga
ega b
o‘
lgan ur
g‘
ochi quyonlar etkazib beriladi.
Tadqiqotnig maqsadi
Kaliforniya zotiga mansub quyonlarning konsentrlangan ozuqalarga
dukkakli va boshoqli ekinlar doni, moyli
o‘
simliklar uru
g‘
lari, kombikormlar va
da
g‘
al va shirali ozuqalarni qayta ishlash natijasida olingan maxsulotlar kiradi.
Quyonchilikda sanoat asosida boqilganda q
o‘
llaniladigan ozuqalarning
tasnifi keltirilgan konsentrlangan ozuqa
.
Konsentrlangan ozuqalarga dukkakli va
boshoqli ekinlar doni, moyli
o‘
simliklar uru
g‘
lari, kombikormlar va texnik
o‘
simlik
chiqindilari kiradi.
Suli doni-
quyonlar ratsionida kiritiladigan asosiy ozuqa hisoblanadi. Suli
tarkibida 8,5% protein, 70%- kraxmal, 4,8% -yo
g‘
va 10,5%- kletchatka mavjud.
Suli donini quyonlarga butun, yorma yoki un holda beriladi.
Makkaj
o‘
xori doni-
energiyaga boy konsentrat ozuqa. Uning t
o‘
yimliligi suli
doniga nisbatan 1,36 baravar k
o‘
p. Makkaj
o‘
xori doni quyonlar organizmida oqsil
kam xazm b
o‘
ladi. Makkaj
o‘
xori doni yormasi quyonlarga boshqa konsentratlar
bilan aralashma xolda beriladi. Ratsion tarkibida konsentrlangan ozuqadagi
makkaj
o‘
xori ulushi 50-75%-dan oshmasligi kerak.
Arpa doni-
quyonlar uchun yaxshi donli ozuqa hisoblanib, t
o‘
yimlilik
k
o‘
rsatkichlari b
o‘
yicha u suli donidan yuqori turadi, ammo quyonlarni arpa doni
bilan boqish ehtimoli kamroq, faqat hayvonlarni b
o‘
rdoqilash davrida
foydalaniladi. Arpa donini maydalangan yoki butun xolda berish mumkin.
Bu
g‘
doy kepagida
13-17% protein, 3-5% yo
g‘
, 52-68%- azotsiz ekstraktiv
moddalar (AEM), 5-10% kletchatka mavjud. Ular, ayniqsa, fosforga boy.
Quyonlarga biroz namlab yashil, shirali va da
g‘
al ozuqalar bilan aralashtirilgan
holda beriladi.
S
o‘
ngi yillarda quyonlar uchun turli xil assortimentdagi
kombikormlar
ishlab
chiqariladi. Ularda etarlicha protein, minerallar va vitamin q
o‘
shimchalari mavjud.
Quyonlarni parvarishlashda t
o‘
laqiymatli va kam t
o‘
yimlikga ega b
o‘
lgan
kombikormlar ishlatiladi. Donli oziqalar maydalangan, granula shaklda b
o‘
ladi.
T
o‘
laqiymatli granula shaklidagi kombikormda hayvonlarning fiziologik
xususiyatlariga va ularning mahsuldorligiga qarab quyonlarning oziqlanishini har
tomonlama va t
o‘
liq muvozanatlash imkonini beradi. Oziqa ratsionida
energiya,oqsil, kletchatka, mineral tarkibi, vitaminlar nisbati muvozanatlashtiriladi.
Terapevtik va profilaktika maqsadida turli xil dorivor moddalar va antibiotiklar
granulalar tarkibiga kiritiladi.
Quyonlar uchun bir nechta kombikorm retseptlari mavjud (1 jadval).
Afsuski, sanoat quyonlar uchun etarlicha t
o‘
liq ozuqa ishlab chiqarmaydi.
Shuning uchun havaskor quyon yetishtiruvchilar k
o‘
pincha yosh qoramol uchun
tayyorlangan hayvonlar ozuqasidan foydalanadilar.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
97
Parrandachilik uchun tavsiya etilgan kombikormlar quyonlar uchun
yaroqsiz hisoblanadi.
Kunjara
va shrotlar texnik sanoatning chiqindilaridir. Ular quyonlarga
maydalangan yoki bu
g‘
langan shaklda beriladi. Odatda boshqa konsentrlangan
(don ) ozuqalari bilan aralashma xolda ishlatiladi.
Kunjara (30-40%) yuqori oqsil miqdori bilan ajralib turadi, ular tarkibida
8-0% yo
g‘
, V vitaminlari, shuningdek fosfor va temir mavjud. Quyonlar uchun
zi
g‘
ir, soya, kungaboqar, ishlatiladi. Paxta kunjarasi tarkibidagi zaxarli modda-
gossipol- mavjudligi sababli quyonlar ratsioniga q
o‘
shish tavsiya etilmaydi.
Shrot
, kunjara singari, ozuqaga boy (40%) oqsil, (2-3% dan k
o‘
p b
o‘
lmagan)
yo
g‘
mavjud. Quyonlarni oziqlantirishda asosan zi
g‘
ir, kungaboqar va soya
shortlaridan foydalaniladi.
Tajribadagi kuyonlarga granulali omuxta yem tayorlab, infraqizil spektorli
“119 m markali”
ozuqani ekspress analizatorida kimyoviy tarkibi
o‘
rganildi.
Ozuqalar tarkibi% hisobida: makkaj
o‘
xori -25%, bu
g‘
doy kepagi-40%, beda pichani
maydalangani -20%, arpa doni 15%-ni tashkil etdi. 1 kg omuxta emning kimyoviy
tarkibida quruq modda 862 g, protein-116,37, yo
g‘
-15,7 g, kletchatka-219,9 g,
AEM-510 g-ni tashkil qilib emning t
o‘
yimliligi
o‘
rtacha 0,90 EOB tashkil qildi.
Tajriba kuyonlarning ozuqa sarfini
o‘
rganish maqsadida oyning boshida va
oyning
o‘
rtasida nazorat oziqlantirish
o‘
rganildi. Tajribadagi quyonlarga 2024-yil
Yanvar, Fevral, Mart, Aprel, May, Iyun, Iyul, Avgustdan boshlab ratsion tarkibidagi
protein miqdorini oshirish maqsadida hamda qimmat konsentrat miqdorini
kamaytirib
o‘
rnini bosuvchi beda pichani bilan boytildi hamda ozuqalarning
iste
’
moli har oyning 1-2,15-16 kunligida tarozida tortish orqali
o‘
rganildi.
Quyonlarning ozuqa iste
’
moli taxlil qilinganda hayot tarziga va uning
fiziologik xolatiga k
o‘
ra
o‘
zgarib borishi aniqlandi.
Tajribadagi quyonlarga tajriba davomida
o‘
rtacha 250 g omuxta oziqa
berilib, oziqaning iste
’
mol qilish foizi 97,27 foizni tashkil qilgan b
o‘
lsa, beda
pichani ozuqasi 95,55 foizni tashkil qildi. Yozning issiq kunlari tugashi bilan
harorat m
o‘
ta
’
dillashib oziqalarning iste
’
moli oshdi. Bu k
o‘
rsatkich ozuqaning
iste
’
mol darajasi kunlik ozuqaning iste
’
mol darajasi
o‘
rtacha 2,8%-ga, beda
pichani 2,2%-ga ortganligini guvohi b
o‘
ldik.
1-jadval
Tajribadagi quyonlarning
o‘
rtacha oylar davomida ozuqa sarfi, g
1 boshga ozuqa miqdori, g
Berilgan
Beda pichani
Berilgani
Qol-
di
g‘
i
iste
’
mol
Ozuqa
istemol
%
Qol-
diq
iste
’
-
mol, g
Ozuka
iste
’
mol
%
O‘
rtacha
250
6,63
243,4
97,27
200
8,93 190,72
95,55
Cv%
9,26
0,24
0,26
7,49
0,46
0,36
Sx
2,22
2,12
0,93
2,42
3,21
1,24
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
98
Xulosalar
Quyonchilik tarmo
g‘
ida quyonlarni ozuqa ratsioniga q
o‘
shilishi kerak
b
o‘
lgan oziqalarning t
o‘
ymliligi va tarkibi keltirilgan.
Quyonlar uchun olingan 1 kg omuxta yemning kimyoviy tarkibida quruq
modda 862 g, protein 116,37, yo
g‘
15,7 g, kletchatka 219,9 g, AEM 510 Mj tashkil
qilib, emning t
o‘
yimliligi
o‘
rtacha 0,90 EOB tashkil qildi. Mart-aprel oyidagi ozuqa
sarfini
o‘
rganishda quyonlarning b
o‘g‘
ozlik
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Kalashniko
v A.P, Fisinin V.I., Щeglov V.V., Kleymenov N.I. va boshqalar.
Qishloq x
o‘
jalik mollari ratsionlari va me
’
yorlari. M., 2003.- 456 b.
2. Ruziev R.I., Yuldashev D.K., Xidirov K.I. va boshqalar. Quyonlarni saqlash,
oziqlantirish va naslchilik ishlari.Toshkent
. “Fan ziyoesi” 2023 y.150 b.
3. Kalugin Yu.A. Quyonlar organizmida ozuqalar s
o‘
rilishi va xazmlanishi
Quyonchilik va m
o‘
ynachilik j.- 2009
–
№4 –
31-30 b.
