Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
50
DURAGAY QUYONLARNI URU
G‘
SIFAT K
O‘
RSATKICHLARI
Ruziev R.I.
Quyonchilik seleksiyasi va genetika markazi katta ilmiy xodimi, q.x.f.n.
Yusupov O.Y.
Samarqand davlar veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
uneversititi Toshent filiali (PhD) tayanch doktaranti
Allashev F.S.
Quyonchilik seleksiyasi va genetika markazi (PhD) tayanch doktaranti
Annotatsiya:
Maqolada Qaraqalpo
g‘
iston sharoitida Flandr zoti, Kaliforniya
zotli quyonlarni mahalliy quyonlar bilan chatishtirishdan olingan erkak quyonlarni
uru
g‘
sperma mahsuloti k
o‘
rsatkichlari keltirilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
bonitrovka, otalanish, miqdor k
o‘
rastkichi, uru
g‘
hujayrasi,
suniy uru
g‘
lantirish, sifat kursatkichi, suniy qin, suniy qochirish, kislotalik darajasi,
konsentratsiyasi.
Abstract:
The article presents the indicators of semen production of male
rabbits obtained from crossbreeding of Flandre breed, California breed rabbits with
local rabbits in the conditions of Karakalpakstan.
Keywords:
bonitrovka, fertilization, quantity indicator, sperm cell, artificial
insemination, quality index, artificial vagina, artificial fertilization, acidity level,
concentration.
Kirish
Quyonchilik fermalarida
o‘
zluksiz ravishda bir maromda g
o‘
sht ishlab
chiqarishni uchun ona quyonlarni suniy qochirish texnologik jarayonni q
o‘
llash
orqali yil davomida rejalashtirlgan g
o‘
sht mahsulotini ishlab chiqarishga erishish
mumkin. X
o‘
jalikdagi mavjud ona quyonlarni bonitrovka qilingandan s
o‘
ng ularni
qochirishda foydalaniladigan erkak quyonlarning uru
g‘
berishi, uru
g‘
mahsuloti
sifat va miqdor k
o‘
rsatkichlarini laboratoriyada tekshirishdan
o‘
tkazilib
baholangandan s
o‘
ng ulardan nasl olishda foydalanishga ruhsat etiladi. Nasili
quyondan olingan uru
g‘
sifatsiz b
o‘
lsa ona quyonlarni otalantira olmaydi. Bunda
quyonlardan uru
g‘
olishda uchun sun
’
iy qin ishlatiladi. Nasili erkak quyonning
uru
g‘
ining sifati qat
’
iy doimiy emas, uning sifati oziqlantirish, parvarish qilish,
jinsiy foydalanish rejimi va uning so
g‘
li
g‘
i holatiga qarab
o‘
zgaradi. Uru
g‘
mahsuldorligini va uni sifatini aniqlash uchun olingan har bir eyakulyatsiyaning
uru
g‘
lantirish uchun yaroqliligi va suyultirishning optimal darajasini belgilash
uchun zarurdir. Uru
g‘
hujayrasini baholashda uning zichligi, spermatozoidlarning
harakatchanligi, konsentratsiyasi, tirik va
o‘
lik sperma foizi, patologik shakllar
soni va omon qolish darajasi hisobga olinadi. [2. 120 b].
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
51
Hozirgi kunda dolzarb vazifalaridan biri respublikamiz aholisini oziq-ovqat
mahsulotlari bilan ta
’minlashdan iborat. Сhorvachilikda go‘
sht, tuxum, baliq
mahsulotlari bilan bir qatorda quyon g
o‘
shti yetishtirish alohida ahamiyatga ega.
Quyonning tanasi kichik b
o‘
lsada, beradigan mahsuloti inson uchun juda foydali
ekanligini eslatib
o‘
tmoqchimiz. Quyon g
o‘
shti so
g‘
liq uchun foydali b
o‘
lib, boshqa
g
o‘
shtlardan ta
’
mi va parhez xususiyatlari bilan ajralib turadi. Yangi muzlatilgan
quyon g
o‘
shtidan barcha mavsumlarda foydalanish imkonini beradi. [3. 154 b].
Jaxonda sanoat usulida quyon boqish keng tadbiq etilgan b
o‘
lib, maxsus
kataklarda, yopiq binolarda optimal mikroklimat sharoiti ta
’
minlangan holda
t
o‘
liq ratsion asosida belgilangan ozuqa bilan boqiladi. [1].
Materiallar va usullar
Naslli quyonlarni uru
g‘
sifatini aniqlash t
o‘
liq tekshirish yilining boshida,
keyin esa 10
–
15 kundan yoki kamida oyiga bir marta amalga oshiriladi. Tizimli
ravishda, har safar eyakulyatsiya olinganda, tashqi belgilar rangi, hidi, uning
hajmi, mikroskop ostida tekshirilganda uru
g‘
hujayralarining harakatchanligi va
sperma konsentratsiyasi asosida baholash amalga oshiriladi.
Quyonchilikda suniy qochirish orqali x
o‘
jalikda g
o‘
sht ishlab chiqarishni,
ona quyonlardan bolalarini bir vaqtda ajratish g
o‘
shtga bir vaqtda topshirishni va
binoni bir vaqtda yosh
o‘
suvchi quyon bolalari bilan t
o‘
ldirishni va bir vaqtda
binoni sanatsiya uchun b
o‘
shatishni rejalashtirish mumkin b
o‘
ladi. Shundan kelib
chiqqan holda nasili quyonlardan olinadigan uru
g‘
ni sifatini baholash sun
’
iy
uru
g‘
lantirish texnologiyasining muhim ishlaridan biri hisoblanadi. Nasilli
quyonlardan olingan uru
g‘
larni sifati, quyuqligi konsentratsiyasi pH kislotalik
darajasini laboratoriyadan aniqlash orqali nasili quyonlarni uru
g‘
idan
foydalanish mumkinmi yoki y
o‘
qligini xar 15 kun yoki bir oy davomida nasili
erkak quyonlarning sperma mahsulotini tekshirish orqali nasilchilikda
foydalanish mumkinligi tasdiqlangandan s
o‘
ng suniy qochirish uchun ishlatishga
ruhsat etiladi.
Ilmiy tadqiqot tajribasi Qoraqolpo
g‘
istonning Amudaryo tumanidagi
“Amudaryo sohili” oilaviy quyonchilik fermasida i
sh olib borildi. Tadqiqot ob
’
ekti
sifatida kaliforniya zotiga mansub erkak quyonlar bilan 10 bosh Kaliforniya zotiga
mansub erkak quyonlar bilan 10 bosh mahaliy populatsiyaga mansub ur
g‘
ochi
quyonlar qochirildi hamda analoglar prinsipi b
o‘
yicha tanlandi.
Tajriba uchun ajratilgan erkak va ur
g‘
ochi quyonlar asrash sharoitiga k
o‘
ra
bir xil usulda va bir xil tipda oziqlantirildi. Erkak quyonlardan uru
g‘
sperma sun
’
iy
qin yordamida olindi. Har bir erkak quyondan 2 ta eyakulyatsiya orqali uru
g‘
sperma olindi (sperma t
o‘
plash orasidagi interval 5
–
10 minut). Olingan uru
g‘
namunasi rang, iflosliklari va hid vizual baholash orqali baholandi hamda
eyakulyatsiya miqdori aniqlandi. Uru
g‘
hujayralari spermatozoidlarning faolligi
mikroskop ostida 37
–38°
C haroratda, xona namligi 75%, harorat 20
–21°
C
haroratda aniqlandi.
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
52
1-jadval
Nasilli quyonlarni
urug‘ sifat ko‘rsatkichlari
(n-10)
Natijalar
Ma
’
lumotlar tahlili shuni k
o‘
rsatdiki, barcha namunalarda eyakulyatsiyasi
qon, yiring, siydik aralashmalarisiz sut-oq rangga ega, konsistensiyasi suvli, hidi
o‘
ziga xosdir. Flandr, Kaliforniya zoti bilan mahalliy populyatsiyadagi quyonlarni
chatishtirishdan olingan F1 duragay erkak quyonlaridan olingan 10 ta
eyakulyatsiya namunalariga mikroskopik baho berildi olingan natijalar
1-jadvalda keltirilgan. Tajribadagi erkak quyonlardan olingan sperma miqdori
kaliforniya zotli erkaklarda maksimal, flandr zotli erkak quyonlarda
o‘
rtacha
k
o‘
rsatkichlari minimal (R>0,95) tashkil etdi.
Flandr, Kaliforniya zoti bilan mahalliy populyatsiyadagi quyonlarni
chatishtirishdan olingan F1 duragay quyonlarning laboratoriya sharoitida uru
g‘
sifati tekshirildi. Flandr zotli erkak quyonlardan olingan uru
g‘
hajmi
o‘
rtacha
1,4 ml b
o‘
lib Kaliforniya zoti bilan mahalliy populyatsiyadagi quyonlarni
chatishtirishdan olingan F1 duragay erkak quyonlardan olingan uru
g‘
hajmiga
nisbatan 2,14 foizga ortiq, kislotalik darajasi har ikkala zotda ham bir xil
k
o‘
rsatkichga ega b
o‘
ldi. Uru
g‘
xujayrasini faolligi b
o‘
ycha kaliforniya zotida
78%-ni tashkil qilib F1 duragay quyonlarga nisbatan 2,4% ga ortiqcha b
o‘
ldi.
Olingan uru
g‘
ning konsentratsiyasi kaliforniya zotida
o‘
rtacha 770 tashkil qilib
F1 duragay quyonlarning
o‘
rtacha k
o‘
rsatkichidan 2,38%-ga ortiqcha b
o‘
ldi.
Quyon spermasi pH neytral reaktsiyaga ega b
o‘
ldi, netral muhitda uru
g‘
sperma hujayrasini xayotiy jarayoni normal kechadi. Kislotalik darajasining
oshishi bilan spermatozoidlarning hayotiy jarayonlari
o‘
zgarishlar yuzaga keladi
kislotalaik darajasining ishqoriy tomonga siljishi bilan spermatozoidlarning
o‘
limi ham sodir b
o‘
lishi mumkin.
Tajribamizdagi
olingan
ma
’
lumotlar
I.I. Sokolovskaya
(1964)
ma
’
lumotlariga mos keladi. Uning ilmiy ma
’
lumotlariga k
o‘
ra tana jussasi kichik
zotli quyonlarda eyakulyatsiya hajmi 0,2
–
0,5 ml, yirik tana tuzilishiga ega b
o‘
lgan
zotlarda 0,5
–
2,5 ml ni tashkil qilishi uning tajribalarida isbotlangan.
№
Fl
and
r
Ur
u
g‘
h
aj
mi,ml
K
isl
o
ta
ligi
pH
Fa
oll
igi
%
K
on
sen
t
ra
tsiy
asi
F1
D
u
ra
ga
y
Ur
u
g‘
h
aj
mi,ml
K
isl
o
ta
ligi
pH
Fa
oll
igi
K
on
sen
t
ra
tsiy
asi
1
17/20
1,33
7,1
78,0
770
20/45
1,35
6,7
75,8
755
2
20/21
1,4
6,7
75,8
732
22/67
1,37
6,5
74,1
720
3
15/20
1,47
6,9
80,2
808
16/24
1,4
6,9
78,5
780
O‘
rtacha
1,4
6,9
78
770
1,37
6,70
76,13
751,67
m
0,25
0,07
1,47
25,3
0,31
0,08
1,51
29,8
Международная научно
-
практическая конференция
«ПЕРСПЕКТИВЫ КРОЛИКОВОДСТВА: ПРОБЛЕМЫ И РЕШЕНИЯ»
53
Xulosalar
1. Olingan uru
g‘
sperma miqdori Kaliforniya zoti bilan mahalliy
populyatsiyadagi quyonlarni chatishtirishdan olingan F1 duragay zotli erkaklar
quyonlarda tenqurlari Flandr zotiga mansub erkak quyonlarga nisbatan sperma
miqdori bir oz yuqori (P>0,95).
2. Flandr va duragay zotlarining uru
g‘
ini biologik baholash ularning
konsentratsiyasi va faolligi b
o‘
yicha farq qilmasligini, pH normal chegaralarda
ekanligini k
o‘
rsatdi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
A.X.Xolmatov, R.Ruziev, Sh.K.Mamatiminov, K.Xidirov, A.Komilov.
Quyonlarni boqish, parvarishlash,k
o‘
paytirish va davolash b
o‘yiсha o‘
quv
q
o‘
llanma Toshkent 2019.
2.
Komlatskiy V.I. Effektivnoe krolikovodstvo.
–
FGBOU VPO «Kubanskiy
gosudarstvenniy agrarniy universitet», 2013. –
120 c.
3.
Ruziev R.I.,Yuldashov D.Q., Baxriddinov F.B., Allashev F.S. “Quyonlarni
saqlash, oziqlantirish va
nasilchilik ishlari” Toshkent
-2023.-154 b
