ПЕДИАТРИЯ
154
Mamatova Sh.R., Nizamova E.S.
ЁШ БОЛАЛАРДА УЧРАЙДИГАН РИНОСИНУСИТО КАСАЛЛИГИ , ДИАГНОСТИКАСИ ВА
МУАМОЛАРИ
ANNOTATSIYA
Калит сўзлар:
ўткир риносинусит, болаларда синусит, синуситни ташҳислаш усуллари, ультратовуш
текшируви, болаларда риносинуситни даволаш.
Ўткир риносинусит болаларда ҳар йили рўйхатга
олинган касалликларнинг 70% дан ортиғини
ташкил қилади. Ташҳислаш усулларининг доимий
такомиллаштирилишига, консерватив терапиянинг
юқори самарали усулларининг мавжудлигига
қарамай, ЎРК ташҳислаш ва даволаш усулларини
такомиллаштириш йўлларини излаш болалар
оториноларингологлар учун долзарб вазифадир.
Mamatova Sh.R., Nizamova E.S.
ISSUES OF DIAGNOSIS AND TREATMENT OF RHINOSINUSITIS IN PATIENTS OF EARLY
CHILDHOOD
Key words:
acute rhinosinusitis, sinusitis in children, methods for diagnosing sinusitis, ultrasound examination,
treatment of rhinosinusitis in children.
Acute rhinosinusitis accounts for more than 70% of
annually registered diseases in young children. Despite
the constant improvement of diagnostic methods, the
availability of highly effective methods of conservative
therapy, the search for ways to improve the diagnosis
and treatment of acute rhinosinusitis is an urgent task for
pediatric otorhinolaryngologists. Instrumental studies
(MSCT, MRI, CT, ultrasound)
Alimova D.D., Amonov A.Sh., Amonov Sh.E.
BOLALARDA SURUNKALI RINOSINUSIT PATOGENEZIDA IMMUNOLOGIK
KO‘RSATKICHLARNING AHAMIYATI
Toshkent pediatriya tibbiyot instituti
Tadqiqot maqsadi.
Bolalarda surunkali rinosinusit patogenezida immunologik ko‘rsatkichlarning ahamiyatini o‘rganish.
Material va usullar:
tadqiqot 3 yoshdan 14 yoshgacha bo‘lgan 86 nafar SRS bilan kasallangan bolalarni tekshirish ma’lumotlariga
asoslandi. Tibbiy ko‘rik ToshPTI klinikasi Otorinolaringologiya bo‘limida bevosita O‘zbekiston Respublikasi Immunologiya instituti
immun tartibga solish laboratoriyasi ishtirokida o‘tkazildi. Bemorlar orasida 32 nafar o‘g‘il va 54 nafar qiz bolalar tashkil etdi. Bemorlarning
o‘rtacha yoshi 8,5±3,75 yoshni tashkil etdi. Nazorat guruhiga 20 nafar deyarli sog‘lom bolalar kiritildi. Murakkab klinik- laborator tadqiqot
usullari, shu jumladan anamnezni, shikoyatlarni o‘rganish, LOR a’zolarining ob’ektiv tekshiruvi, burun yondosh bo‘shliqlarining
rentgenoskopiyasi va shilliq qavatining transport vaqtini aniqlash bilan burun shilliq qavatining transport funksiyasini tekshirishdan iborat
bo‘ldi. Barcha bolalarda qonning immunologik tahlili o‘tkazildi. 20 nafar deyarli sog‘lom bolalarning ko‘rsatkichlari nazoratga olindi.
Natijalar.
O‘tkazilgan tadqiqotlar SRS bilan kasallangan bolalarda nazorat guruhiga nisbatan hujayra, gumoral va o‘ziga xos bo‘lmagan
immunitet ko‘rsatkichlarining aniq og‘ishlarini ko‘rsatishi mumkin. Immunitetning aniq yo‘nalishi va bu siljishlarning aniqligi bolalarda
SRS rivojlanishida immunitet mexanizmlarining muhim patogenetik rolini ko‘rsatadi.
П
ос
вя
щ
ае
тс
я
к
1
00
-л
ет
и
ю
с
о
дн
я
р
ож
де
н
и
я
п
ро
ф
ес
со
р
а
К
ар
и
м
а
С
ул
ей
м
ан
ов
и
ч
а
С
ул
ей
м
ан
ов
а
Инструментал тадқиқотлар (МСКТ, МРТ, КТ, УТТ)
параназалсинусларнинг шикастланишларини аниқ
топиш имконини беради. Бурун бўшлиғи ва
параназалсин усларнинг касалликларини ўз вақтида
ва эрта аниқлаш ва олдини олиш сурункаланиш ва
авжолиш даврларини олдини олишга ёрдам беради.
allow to accurately determine the lesion of the paranasal
sinuses. Timely and adequate detection and prevention
of diseases of the nasal cavity and paranasal sinuses can
prevent chronicization and relapses. Timely and
adequate detection and prevention of diseases of the
nasal cavity and paranasal sinuses help prevent
chronicity and relapses.
мЬ ПЕДИАТРИЯ
155
Oxirgi
yillar
adabiyotida
surunkali
rinosinusitining patogenezi, xususan, yallig‘lanishga
qarshi sitokinlarning roli va yallig‘lanish o‘chog‘ida
mahalliy himoya omillari faol muhokama qilinmoqda
[1, 6, 7]. Surunkali yiringli rinosinusitda IL-1 oilasi
oqsillari ishlab chiqarilishining nomutanosibligi va IL-
1b va IL-1RA ishlab chiqarish korrelyatsiyasining
buzilishi IL-1RAning ko‘payishi tomonida yuzaga
kelishi aniqlandi [1,2,5]. Rinosinusit patogenezida
neytrofil fagotsitlar faolligini baholashga katta e’tibor
beriladi. Ko‘pgina tadqiqotlarga ko‘ra [2,3,4]
yallig‘lanish o‘chog‘idagi fagotsitlovchi hujayralarning
funksional faolligi pasayadi. Shu bilan birga, mahalliy
yallig‘lanishda periferik qondagi fagotsitlarning faolligi
haqida aniq xulosa chiqarish mumkin emas, chunki
nashr etilgan ma’lumotlar juda ziddiyatli va ularning
aksariyati kattalar orasida o‘tkazilgan. Bolalarda
immunologik
ko‘rsatkichlarning o‘ziga xos xususiyatlari bo‘yicha bir
nechta tadqiqotlar mavjud. Konservativ va jarrohlik
davolashning juda samarali usullarini qo‘llashga
qaramay, surunkali rinosinusitning doimiy o‘sishi
tajribali va malakali olimlarga rinosinusitning
etiopatogenetik mexanizmlarini hali ham yetarlicha
o‘rganib bo‘lmasligini ta’kidlash imkonini berdi va
terapevtik chora-tadbirlarning butun majmuasi ushbu
mexanizmlarning asoslanganligini ko‘rsatdi [5,7].
Ishning maqsadi -
bolalarda surunkali
rinosinusitda immunitet reaksiyasini o‘rganishdir.
Material va usullar
Tadqiqot 3 yoshdan 14 yoshgacha bo‘lgan 86
nafar SRS bilan kasallangan bolalarni tekshirish
ma’lumotlariga asoslandi. Tibbiy ko‘rik ToshPTI
klinikasi Otorinolaringologiya bo‘limida bevosita
O‘zbekiston Respublikasi Immunologiya instituti
immun tartibga solish laboratoriyasi ishtirokida
o‘tkazildi. Bemorlar orasida 32 nafar o‘g‘il va 54 nafar
qiz bolalar bo‘lib, bemorlarning o‘rtacha yoshi 8,5±3,75
yoshni tashkil etdi. Nazorat guruhiga 20 nafar deyarli
sog‘lom bolalar kiritildi. Murakkab klinik- laborator
tadqiqot
usullari,
shu
jumladan
anamnezni,
shikoyatlarni o‘rganish, LOR a’zolarining ob’ektiv
tekshiruvi,
burun
yondosh
bo‘shliqlarining
rentgenoskopiyasi va shilliq qavatining transport
vaqtini aniqlash bilan burun shilliq qavatining transport
funksiyasini tekshirishdan iborat bo‘ldi. Barcha
bolalarda qonning immunologik tahlili o‘tkazildi. 20
nafar deyarli sog‘lom bolalarning ko‘rsatkichlari
nazoratga olindi.
Natijalar
CD3, CD4, CD8, CD16, CD19, CD25, CD95,
CD38 kabi periferik qon mononukleuslari va IgA,
IgM, IgG va IRI (CD4+/CD8+) asosiy sinf
immunoglobulinlarining fenotip qiymatlarini o‘z ichiga
olgan kompleks immunologik tahlil surunkali
rinosinusitli 30 ta bolada o‘tkazildi. Immunoglobulinlar
Manchini usuli bilan aniqlandi. Ma’lumotlarga statistik
ishlov berish Windows XP MS Excel qo‘llaniladigan
statistik tahlil dasturining standart to‘plami yordamida
amalga oshirildi. O‘rtacha arifmetik qiymat va o‘rtacha
kvadrat og‘ishlarni hisoblash taklif qilindi. Qiymat
farqining ishonchliligini baholash Student parametrik
mezonlari va MannWhitney parametrik bo‘lmagan
mezonlari yordamida amalga oshirildi (farq p<0,001
bilan ishonchli deb hisoblandi). SRS bilan og‘rigan
bolalarda immunitetning T hujayrali chizig‘i CD4 va
CD8 (R < 0,05) fonida CD3 ning mutlaq va nisbiy
sonining ishonchli pasayishi (R <0,01) bilan tavsiflandi.
Ushbu qiymatlarning nomutanosibligi IRI darajasida
aks etdi, bu nazorat guruhiga nisbatan SRS bilan
kasallangan bolalarda sezilarli darajada kamaydi (R
<0,05). Organizmdagi NK limfositlarining miqdori
ularning antigen tuzilishi o‘zgargan to‘g‘ri hujayralarga
nisbatan sitotoksik faolligini belgilaydi - immunologik
monitoring funksiyasi deb ataladi. Bundan tashqari, ular
sitokinlarni faol ravishda yashiradilar. Haqiqiy NK
antikorlarga bog‘liq bo‘lmagan lizisni amalga oshiradi -
shartsiz qotillar - ular faqat begona genetik kelib
chiqishi tufayli hujayra lizisiga qodir. Yuzaki NK
retseptorlari orasida CD16 ni ta’kidlash kerak.
Erishilgan ma’lumotlarga ko‘ra, SRS bilan kasallangan
bolalarda bu ko‘rsatkichning nisbiy qiymati ishonchli
tarzda o‘sib bordi (29,8±0,79 va 24,9±1,57; R <0,05).
Shuningdek,
biz
CD20
sub-
populyatsion
qiymatlarining ko‘tarilishi (R<0,05) bilan tavsiflangan
immunitetning B-hujayra chizig‘ida nomutanosiblikni
kuzatishimiz mumkin. Gumoral yoki hujayra
vositachisidan
mustaqil
ravishda
har
qanday
immunologik reaksiya d javob ko‘payish bilan
boshlanadi.
Proliferativ
jarayonni
baholash
mezonlaridan biri IL-2 (CD25+) retseptorlari limfositlar
miqdorini oshirish yoki kamayishi bo‘lishi mumkin.
CD25+ erta faollashuv belgilariga ega bo‘lgan
limfositlar miqdorini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, SRS
bilan kasallangan bolalarda nisbiy qiymatning ishonchli
qayd etilgan o‘sishi (30,10±0,67 ga 25,6±1,90%) va
mutlaqning ishonchli pasayishi (484,1±410,5 va
544,6±79,30), bundan tashqari bu qiymatlarning
nomutanosibligi kuzatildi. Erishilgan natijalarni qiyosiy
tahlil qilish apoptoz jarayonlarining faollashuvini
П
ос
вя
щ
ае
тс
я
к
1
00
-л
ет
и
ю
с
о
дн
я
р
ож
де
н
и
я
п
ро
ф
ес
со
ра
К
ар
и
м
а
С
ул
ей
м
ан
ов
и
ч
а
С
ул
ей
м
ан
ов
а
мЬ ПЕДИАТРИЯ
157
jarayonlardan ustun turadi; shuning uchun bolalarda
apoptoz faollashuvi kattalarnikiga qaraganda pastroq.
SRS bilan og‘rigan bolalarga apoptozni rag‘batlantirish
buyuriladi, bu esa ushbu bemorlarda immun tizimi
zahirasining fiziologik charchashiga olib kelishi
mumkin. SRS bilan kasallangan bolalar immunitetining
gumoral chizig‘ini o‘rganishda biz IgA, IgM, IgG ning
ishonchli pasayishini kuzatishimiz mumkin, bu nazorat
qiymatlaridan deyarli 1,5 baravar farq qiladi (R<0,05-
0,001). Shunday qilib, berilgan ma’lumotlardan biz SRS
bilan kasallangan bolalarda nazorat guruhiga nisbatan
hujayra, gumoral va o‘ziga xos bo‘lmagan immunitet
qiymatlarining aniqroq og‘ishlarini ko‘rishimiz
mumkin. Immunitetning aniq yo‘nalishi va bu
siljishlarning aniqligi bolalarda SRS rivojlanishida
immunitet mexanizmlarining muhim patogenetik rolini
ko‘rsatadi.
Adabiyotlar
1.
Вельтищев Ю.Е., Запруднов А.М. Лечение иммунной недостаточности у детей. Российский
вестник перинатологии и педиатрии. 2004;6:29-36.
2.
Капустина Т.А., Парилова О.В., Лопатникова Е.В. Клинико-иммунологическая характеристика
больных с обострением хронического верхнечелюстного синусита при ассоциации с хламидийной
инфекцией. Российская ринология. 2010;2:12-14.
3.
Плужников М.С., Лавренова Г.В., Катинас Е.Б. Основные принципы иммунокорригирующей
терапии в оториноларингологии. Вестник оториноларингологии. 2008;4:7-12.
4.
Lim M., Lew-Gor S., Darby Y. The relationship between subjective assessment instruments in chronic
rhinosinusitis. Rhinology. 2008;(45)2:144-147.
5.
Султанова Д. Д., Камалов З. С. Цитокиновий статус у детей с хроническими риносинуситами в
зависимости от их этиологии. Оториноларингология. Восточная Европа. 2015;1:38-45.
6.
Dilmuratovna S. D. The role of immunologic values in the pathogenesis of chronic rhinosinusitis in
children. European science review. 2014;(3)4:64-66.
7.
Amonov S.E., Alimov D.D., Akromovich G.A. Clinical аnd Immunological Features Of Allergic Rhinitis
In Children. World Bulletin of Public Health. 2022;17:87-89.
8.
Ashurova, D. T., and D. I. Ahmedova. "Hormonal adaptation features and neonatal period of newborn
children depending on the div weight at birth." World Healthcare Providers Multidisciplinary medical journal
USE (2012): 41-44.
9.
Ahmedova, D. I., and Sh A. Rahimjanov. "Growth and development of children. Methodical
recommendation." (2006).
10.
Хакимов, Г. А., et al. "Симбиоз химиотерапии с агрессивной онкохирургией в улучшении
результатов лечения местно-распространенного рака шейки матки." Опухоли женской репродуктивной
системы 1 (2016): 94-97.
П
ос
вя
щ
ае
тс
я
к
1
00
-л
ет
и
ю
с
о
дн
я
р
ож
де
н
и
я
п
ро
ф
ес
со
р
а
К
ар
и
м
а
С
ул
ей
м
ан
ов
и
ч
а
С
ул
ей
м
ан
ов
а
Xulosa
Surunkali rinosinusitli bolalarda B-limfositlar
fonida va apoptoz omili faollashuvi fonida leykositlar,
limfositlar va T-limfositlarning funksional faolligini
bostirishda
ifodalangan
hujayra
immuniteti
ko‘rsatkichlari pasayganligi qayd etildi. Surunkali
rinosinusit bilan og‘rigan bolalarda gumoral
immunitetning sezilarli darajada pasayishi aniqlandi,
buning natijasida organizmning o‘ziga xos immun
reaksiyasini rivojlantirish qobiliyati pasayishi kuzatildi.
Bolalarda surunkali rinosinusitining patogenezida
immunitetning umumiy funksional nomutanosibligi
fonida burun bo‘shlig‘i shilliq qavatida va nafas
yo‘llarining pastki qismlarida giperaktik yallig‘lanish
rivojlanishiga olib keladigan immun tizimi patologik
jarayonlar yetakchi rol o‘ynaydi.
