239
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 28.01.2022 yildagi PF-60-sonli: “2022 – 2026
yillarga mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida” farmoni
2.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 30 dekabrdagi “Hunarmandchilik
faoliyatini qo’llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to’g’risida”gi PQ-77-sonli Qarori
3.
Бекешева, С. Е. (2020). Разработка маркетинговой стратегии продвижения
продукции на рынок.
Молодой ученый
, (14), 289-292.
4.
O’G’Li, B. S. K., & O’G’Li, B. B. K. (2023). RAQAMLI MARKETING ASOSIDA
MILLIY HUNARMANDCHILIK MAHSULOTLARI BRENDINI YARATISH VA
ILGARI SURISH.
Journal of marketing, business and management
,
1
(12), 34-37.
5.
Эргашева, А. (2023). MILLIY HUNARMANDCHILIK MAHSULOTLARINI
SOTISHDA RAQAMLI MARKETING O’RNI.
Центр научных публикаций (buxdu.
uz)
,
31
(31).
6.
Niyozovna, N. I. (2023). Ways to Increase the Competitiveness of Enterprises through
Digital Marketing Strategies.
EUROPEAN JOURNAL OF BUSINESS STARTUPS AND
OPEN SOCIETY
,
3
(12), 154-157.
7.
Murod, N. I. N. T. E. (2023). IMPROVING THE USE OF MARKETING STRATEGIES
OF ENTERPRISES IN SOCIAL NETWORKS.
SCIENCE AND PEDAGOGY IN THE
MODERN WORLD: PROBLEMS AND SOLUTIONS
,
1
(12), 143-149.
8.
Ortiz-Cordova, A. and Jansen, B. J. (2012) Classifying Web Search Queries in Order to
Identify High Revenue Generating Customers Archived March 4, 2016, at the Wayback
Machine. Journal of the American Society for Information Sciences and Technology.
63(7), 1426 – 1441..
9.
Radjabova, S. N. (2023). Network Analysis Of Social Media Research In
Entrepreneurship Development.
Qo ‘Qon Universiteti Xabarnomasi
,
1
, 12-15.
10.
Ravshanova, G. R. (2023). Ways of Managing and Improving the External Economic
Activity of the Enterprise in the Digital Economy.
EUROPEAN JOURNAL OF
BUSINESS STARTUPS AND OPEN SOCIETY
,
3
(2), 1-3.
11.
Sharopova, N. (2023). Tadbirkorlik Faoliyatida Raqamli Marketing Tadqiqotlarining
Zarurati.
Engineering problems and innovations
..
XIVA HUDUDI GEOLOGIK VA GIDROGEOLOGIK ShAROITINI SEYSMIK XAVF
NUQTAI NAZARIDAN O‘RGANISh.
B.S.Raxmonov, , R.E.Savutov, S.Y Quromboev
.
Urganch davlat universiteti,
B.Kattakishiev-Jizzax Politexnika instituti.
Annotatsiya:
Maqolada Xivaning geologik va gidrogeologik sharoitlarini o'rganish
bo'yicha olib borilgan instrumental kuzatuvlar natijalari bo'lajak zilzilalar paytida mintaqa
intensivligining o'sishini baholash uchun taqdim etilgan.
Kalit so'zlar:
zilzilalar, intensivlik. seysmik ta'sir, intensivlikning oshishi. geologik va
gidrogeologik sharoitlar, seysmik xavf
.
Xorazm xududi Turon tektonik plitasining markaziy qismida joylashgan. Bu
platforma geologik jihatdan yosh platformalar tarkibiga kiradi. Shuning uchun ham xudud
faol tektonik jarayonlar platformalari turkimiga kiradi.
Tarixdan ma’lumki, Markaziy Osiyo planetamizning eng faol seysmik zonalaridan
biri bo‘lib, bu yerda juda kuchli zilzilalar sodir bo‘ladi.
Olimlarning ta’kidlashicha, Xorazm hududida ko‘p marta kuchli zilzilalar sodir
bo‘lgan va bulardan ayrimlari qadimdan to 1975 yilgacha Sobiq Ittifoq hududida sodir
bo‘lgan kuchli zilzilalar yangi katologiga kiritilgan (Ma’sul redaktor N.V Kondratev,
240
N.V.Shebalin, M. “Fan” nashriyoti,1977 y. 535 bet). Seysmik rayonlashtirish materiallariga
asosan Xorazm hududi kuchli (aktiv) seysmik hududga (qo‘shni seysmik aktiv hududlar
seysmik ta’siri xisobiga) kiritilgan.
Ushbu maqolada Xiva xududi geologik va gidrogeologik sharoiti seysmik xavf nuqtai
nazaridan muxandisona tahlili natijalari keltirilgan.
Planetamizda sodir bo‘lgan zilzilalar oqibatlarini o‘rganish natijalari zilzilalarning
daxshatli talofat keltiruvchi samarasi (effekti) hudud grunt geologik va gidrogeologik
sharoitiga bog‘liq bo‘lishini tasdiqladi (er osti suvlari sathi, asos grunti, namlik darajasi va
h.k.)
Xiva xududi relefi tekis joylashgan bo‘lib, bu hududda hech qanday balandlik yoki
tog‘lar yo‘q(1-rasm). Hudud gruntlari tarkibi asosan barxan qumlari, supes, va suglinoklardan
iborat[1].
1-rasm. Xiva shahri(tumani)ning 3o‘lchamli xaritasi ko‘rinishi.
Xududning asosiy qismini geologik va gidrogeologik jihatdan tuzilishi quyidagicha:
suglinok (taxminan 3m. ): loy (5.0m.) : qum>10m; supes (2.5)m : loy (2.5): loysimon qum
(2.0): qum >8.0m.; va nihoyat, qum.
Asos grunt-muhitining fizik xarakteristikalardan biri bo‘lgan seysmik bikrlik gruntda
seysmik bo‘ylama to‘lqinlar tarqalish tezligi V
P
xamda to‘lqin tarqaluvchi grunt zichligi
ρ ko‘paytmasiga bog‘liq bo‘ladi.
Muxandislik seysmologiya fanidan ma’lumki, akustik bikrligi katta bo‘lgan qatlam
ustida yumshoq qatlam joylashgan bo‘lib, bu yumshoq qatlam bino yoki inshootlar asosini
tashkil etadigan bo‘lsa, bino yoki inshootga seysmik ta’sir intensivligida orttirma vujudga
keladi.
Mazkur ishda seysmik intensivligi ortirmasi ∆I quyidagi formuladan aniqlandi:
∆I = 1.67 [lg(V
o
ρ0 ) –lg(V
n
ρ
n
)];
Bu yerda V
o
seysmik to‘lqinlarning etalon gruntda tarqalish tezligi, V
n
– seysmik
to‘lqinlardan o‘rganilayotgan gruntda tarqalish tezligi, ρ0 - etalon grunt zichligi, ρn-
o‘rganilayotgan grunt zichligi.
Gidrogeologik sharoitning seysmik ta’sir intensivligiga bo‘ladigan ta’siri quyidagi
(S.V.Medvedev formulasi) ifoda yordamida aniqlandi:
2
004
,
0
h
e
I
Seysmik ta’sir orttirmasi, bundan tashqari joyning relefiga, uning tektonik siniqqa
nisbatan qanday joylashganligiga (yaqin yoki uzoq joylashganligi va sh.k.) ham bog‘liq
bo‘ladi. Xiva xududi nisbatan tekis relefdan iborat bo‘lgani sababli bu omilni hisobga olmasak
ham bo‘ladi.
Shuning uchun mazkur maqolada, xudud uchun seysmik ta’sir orttirmasiga ta’sir
qiluvchi asosiy omillar sifatida geologik va gidrogeologik sharoitlar tahlil etilgan.
Xiva xududi geologik va gidrogeologik sharoiti uchun seysmik ta’sir orttirmasini
umumiy qiymati quyidagi ifoda yordamida baholandi[2,3]:
2
004
,
0
0
0
)
lg(
)
lg(
67
,
1
h
n
n
e
V
V
I
241
Quyida soha mutaxassislari va olimlar tomonidan hududdagi geologik va
gidrogeologik sharoitlarni o‘rganish asosida kuzatuvlar natijalari grafik shaklida keltirildi.
Kuzativ ishlari Xiva tumanining turli nuqtalarida olib borilgan bo‘lib, yilning
sug‘orish mavsimidagi eng noqulay sharoit nazarda tutilgan va besh yillik o‘rtacha
qiymat grafigi tuzilib umumlashtirilgan.
Kuzatuv natijalari grafik shaklida quyida 2-4-rasmlarda keltirilgan.
2-rasm. Kuzatuv punkti Xiva
tumanida joylashgan.
Grunt sharoiti: suglinok, qatlam
qalinligi 5,0m.
3-rasm. Kuzatuv punkti Xiva tumanining
Xiva shahriga yaqin stansiyasida joylashgan.
Grunt sharoiti: to‘liq qumdan iborat.
3-rasm. Kuzatuv punkti Xiva
tumani «Ogaxiy» sh/x hududida
joylashgan.
4-rasm. Kuzatuv punkti Xiva shahri badiiy-
keramika zavodiga yaqin hududda joylashgan.
Grunt sharoiti: qum qatlami >10,0m.
Bu yerdan ko‘rinib turibdiki, Xiva hududida yer osti suvlari sathi 5,15m. dan
0,56m.gacha diapazonda o‘zgaradi.
Ko‘p yillik zilzila oqibatlarini o‘rganish natijasida prof.S.V.Medvedev quyidagi
xulosaga kelgan va shu tadqiqotlar asosida yuqoridagi empirik ifoda taklif etilgan: yer osti
suvlari sathi 10,0m. va undan chuqur joylashsa, bunda ularning joylashish chuqurligi zilzila
intensivligiga ta’sir qilmaydi; yer osti suvlari sathi 10,0m. dan sayozlashib borsa, u holda
ularning joylashish chuqurligi zilzila intensivligiga ta’sir qila boshlaydi; yer osti suvlari
joylashish sathi poydevor joylashish chuqurligidan (poydevor tag yuzasidan) 4,0m da bo‘lsa, u
holda seysmik ta’sir orttirmasi 0,5 ballga teng bo‘ladi; poydevor tovonining bevosita tag
yuzasida supes, suglinok, qumloq grunt yoki chaqiq-tosh bo‘lsa, u holda seysmik ta’sir
orttirmasi 1ballga teng bo‘ladi.
Ushbu ilmiy izlanishlarda yilning qaysi fasli, sutkaning qaysi vaqtida sodir bo‘lishiga
qarab, bo‘lishi mumkin bo‘lgan zilzilalar ta’siridan iqtisodiy hamda ijtimoiy zararning taxminiy
ko‘lami baholangan.
Yuqoridagilardan kelib chiqib hamda geologik sharoitni hisobga olsak, Xiva hududida
seysmik ta’sir orttirmasi kamida 2 ballga teng bo‘lishi ayon bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
1. Асанов А., Памятники архитектуры средневекого Хорезма. Т.:Фан, 1971, 108 стр.
2. Медведев С.В., Шебалин Н.В. С землетрясением можно спорить. М.: Наука, 1967, 132
стр.
Скважина № 5
1,39
1,87
2,42
2,02
2,27
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
2004
2005
2006
2007
2008
242
3. Медведев С.В. инженерная сейсмология М,СИ, 1962, 284 стр.
TIBBIY TASVIRLARNI TAHLIL QILISHDA SU’NIY INTELLEKTNING
QO’LLANISHI
Sabitova Nazokat
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari
Annotatsiya:
Su’niy intellekt bemorga tashxis qo’yish, davolashdan tortib bemorni
boshqarish va ma'muriy vazifalargacha bo'lgan sog'liqni saqlashning barcha jabhalarini
o'zgartirish imkoniyatiga ega. Suniy intellekt kuchidan tog’ri foydalangan holda, tibbiyot
xodimlari bemorlarning natijalarini yaxshilashlari, samaradorlikni oshirishlari va oxir-oqibat
hayotni saqlab qolishlari mumkin. Bunda tibbiy tasvirlar bilan ishlashning ahamiyati yuqori va
ushbu tasvir sifatini oshirish, ularga ishlov berish orqali biz diagnostika jarayonini
yengillashtirishimiz va samaradorlikni oshirishimiz mumkin.
Kalit so’zlar:
Tibbiy tasvirlar, Su’niy intellekt, Mashinali o’qitish, Konvolyutsion
neyron tarmoqlari
Tibbiy tasvirlash deganda sog'liqni saqlash sohasida tananing ichki qismini vizual
tasvirlarini yaratish uchun qo'llaniladigan turli xil texnika va texnologiyalar tushuniladi. Ushbu
tibbiy tasvirlar tashxislash, kuzatish va davolash uchun zarurdir. Tibbiy tasvirlash tibbiyot
xodimlariga tanaga jarohat beradigan muolajalarsiz tanani ko'rish imkonini beradi, bu organlar,
to'qimalar va suyaklarning tuzilishi va funktsiyasi haqida qimmatli ma'lumotlarni taqdim etadi.
Rasm 1. Tibbiy tasvir turlari
Tibbiy tasvirning turli xil turlari mavjud, jumladan:
1.
X-nurlari: suyaklar va ba'zi organlarning tasvirlarini yaratish uchun elektromagnit
nurlanishdan foydalanish.
2.
Kompyuter tomografiyasi (KT yoki CAT skanerlash): organlar va to'qimalarning batafsil
kesma tasvirlarini yaratish uchun turli burchaklardagi rentgen nurlarini birlashtirish.
3.
Magnit-rezonans tomografiya (MRI): Yumshoq to'qimalar, organlar va suyaklarning
batafsil tasvirlarini yaratish uchun kuchli magnitlar va radio to'lqinlardan foydalanish.
4.
Ultratovush: akusherlikda va yurak va qorin boshlig’idagi organlarni tasvirlashda
ishlatiladigan ichki tana tuzilmalarining tasvirlarini yaratish uchun yuqori chastotali
tovush to'lqinlaridan foydalanish.
5.
Yadro tibbiyotining tasviri: organlar va to'qimalarning funktsiyasi va tuzilishini ko'rish
uchun radioaktiv moddalardan foydalanishni o'z ichiga oladi.
6.
Endoskopik tasvirlash: tabiiy teshiklar yoki kichik kesmalar orqali ichki organlarni
vizualizatsiya qilish uchun endoskoplardan foydalanish.
Tibbiy tasvirlar kasalliklarga tashxis qo'yish, jarohatlar darajasini baholash, davolash
usullarini rejalashtirish va tananing davolanishga bo'lgan munosabatini kuzatishda hal qiluvchi
