387
3.
Дмитрий Владиславович Рябцев “Интерьер в 3ds Max: от моделирования до
визуализации”, 2011-yil.
TURLI MADANIYATLARDA VAQT TUSHUNCHASIGA BO’LGAN
YONDASHUVLAR
Marimbayeva Surayyo Umarbek qizi
Urganch davlat universiteti tayanch doktoranti
surayyo.m@urdu.uz
Annotatsiya:
Vaqt borliqdagi mavjudlikning asosiy ko’rsatkichlaridan biri bo'lib, turli
madaniyatlarda vaqtga oid o'ziga xos nuqtai nazar va tushunchalar mavjud. Vaqtni idrok etish
madaniy me'yorlar va amaliyotlar ta'sirida bo'lishi mumkin bo'lgan odamlarning vaqt haqidagi
psixologik va kognitiv tushunchasini ham qamrab oladi. Madaniyatlar bo'ylab vaqtni idrok
etishning nuanslarini tushunish turli kontekstlarda aloqa va hamkorlikni kuchaytirishga,
inklyuzivlik va xilma-xillikni rag'batlantirish kabi turli vaziyatlarga amaliy ta'sir ko'rsatishi
mumkin.
Kalit so’zlar:
Vaqt tushunchasi, punktuallik, madaniyatlararo muloqot, vaqtning davriy
takrorlanishi, chiziqli vaqt
Vaqt inson mavjudligining asosiy jihati bo'lib, kundalik hayotimizda muhim ahamiyat kasb
etadi. Turli mamlakatlar madaniyatlarida vaqtga turlicha yondashuvlar va nuqtai nazarlar mavjud
bo’lib ular bir-biridan farq qiladi, bu ushbu, madaniyatlar aro munosabatlarga va xatti-
harakatlariga katta ta'sir ko'rsatadi[1]. Vaqt kontseptsiyasidagi madaniy tafovutlar bilan bir
qatorda, turli madaniyatlarda vaqtni qanday qabul qilish va boshdan kechirishda ham farqlar
mavjud. Vaqtni idrok etish insonning vaqt haqidagi psixologik va kognitiv tushunchasini o'z
ichiga oladi, unga madaniy me'yorlar va amaliyotlar ta'sir qilishi mumkin. Turli madaniyatlarda
odamlarning punktuallik va vaqtni boshqarishga munosabati har xil bo'lishi mumkin. Misol
uchun, ba'zi madaniyatlarda vaqt tushunchasiga qat’iyroq yondashuv mavjud bo'lib, bunga ko’ra
ushbu madaniyat vakillari uchun aniqlik va jadvallarga rioya qilish yuqori baholanadi. Ushbu
madaniyatlarda belgilangan muddatlarga kechikish yoki o’z muddatida bajarmaslik hurmatsizlik
va mas'uliyatsizlik belgisi hisoblanadi. Masalan, Germaniya va Shveytsariya mamlakatlarida
punktuallik yuqori baholanadi, uchrashuvlarga oʻz vaqtida yetib borish hurmat va masʼuliyat
belgisi sifatida koʻriladi. Boshqa tomondan, aksincha, vaqt haqida ko'proq moslashuvchan
tushunchaga ega bo'lgan madaniyatlar ham mavjud bo’lib, bu jamiyatlarda ko'proq e'tibor hozirgi
ayni dam, shu joyda va hozirda sodir bo'ladigan vaziyatlar muhimroq hisoblanadi. Afrika va
Janubiy Amerikaning ba'zi qismlarida madaniyatlar vaqtga nisbatan qulayroq yondashishi
mumkin, bunda vaqt jadvaliga qat'iy rioya qilishdan ko'ra o'zgaruvchan jadvallarga
moslashuvchanlik ustuvor hisoblanadi.
Vaqt kontseptsiyasidagi bu madaniy o'zgaruvchanlik hayotning turli jabhalarida, jumladan,
ta'lim, biznes va shaxslararo munosabatlarda muhim ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ba'zi
madaniyatlarda, masalan, G'arb madaniyatlarida, vaqt ko'pincha o'tmishdan hozirga va undan
keyingi kelajakka qarab yo’nalgan chiziqli progressiya sifatida kontseptsiyalanadi. Bundan farqli
o'laroq, ko'plab mahalliy madaniyatlar vaqtni ko'pincha davriy takrorlanish hususiyatiga ega deb
bilishadi, ya’ni voqealar hech qachon tugamaydigan tarzda takrorlanadi. Vaqtni bunday davriy
takrorlanishda yoxud tsiklik tarzda tushunish ularning qishloq xo'jaligi amaliyotlari, marosimlari
va ijtimoiy ritmlariga ta'sir qiladi. Misol uchun, ekish va yig'im-terim kabi qishloq xo'jaligi
faoliyati ko'pincha tabiiy fasllar va samoviy hodisalar bilan bog'liq bo'lib, vaqtning davriy
takrorlanuvchanlik xususiyatini kuchaytiradi. Qolaversa, marosim va urf-odatlar ko'pincha
mavsumiy o'zgarishlar atrofida uyushtirilib, vaqt, tabiat va inson hayotining o'zaro bog'liqligini
ta'kidlaydi.
Madaniyatlar bo'ylab vaqt haqidagi bu xilma-xil tushuncha insoniy tajribalarning boy
tizimini va turli jamiyatlarning mavjudlikning vaqtinchalik o'lchamini qanday boshqarish
usullarini ochib beradi. Ushbu xilma-xillikni qabul qilish inson nuqtai nazarining xilma-xilligini
388
yanada kengroq baholash imkonini beradi va madaniyatlararo tushunish va hamkorlikni
rivojlantiradi. Vaqt kontseptsiyasidagi ushbu madaniy farqlarni tushunish va hurmat qilish tobora
o'zaro bog'langan global jamiyatda yanada samarali muloqot va hamkorlikka olib kelishi
mumkin. Bundan tashqari, madaniy farqlar vaqtning aqliy tasviriga ham taalluqli ekanligini
ta'kidlash muhimdir.
Madaniy amaliyotlar va marosimlar odamlarning vaqt haqidagi tasavvurini shakllantirishi
mumkin. Masalan, yapon madaniyatida “ma” tushunchasi voqealar orasidagi bo‘shliqning
muhimligini ta’kidlab, o‘z vaqtida mulohaza yuritish va pauzalarni qadrlashga imkon beradi. Bu
ko'plab G'arb madaniyatlarida kuzatiladigan vaqtga tez sur'atda va samaradorlikka asoslangan
yondashuvdan farq qiladi.
Madaniyatlarda vaqtni idrok etishning nuanslarini tushunish turli sharoitlarda amaliy ta'sir
ko'rsatishi mumkin. Masalan, global biznes kontekstida vaqtni idrok etishdagi madaniy
farqlardan xabardor bo'lish xalqaro hamkorlar va hamkasblar bilan muloqot va hamkorlikni
kuchaytirishi mumkin. Shuningdek, u turli nuqtai nazarlarni hurmat qiladigan va tan oladigan
muhitni shakllantirish orqali tashkilotlarda inklyuzivlik va xilma-xillikni rag'batlantirishga hissa
qo'shishi mumkin[2].
Jamiyatlar global miqyosda o'zaro bir-biriga ta'sir qilishda va integratsiyalashishda davom
etar ekan, madaniyatlar bo'ylab vaqt tushunchasini idrok etish mazmunli aloqalar va
munosabatlarni o'rnatish uchun juda muhimdir. Vaqt bilan bog'liq e'tiqod va amaliyotlarning
xilma-xilligini qabul qilish o'zaro munosabatlarimizni boyitishi va yanada uyg'un va o'zaro
bog'langan dunyoga hissa qo'shishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.
Ford, D. Y. (2016). Black and Hispanic students: Cultural differences within the context of
education. In L. Corno & E. M. Anderman (Eds.), Handbook of educational psychology (3rd ed.,
pp. 364–377). Routledge/Taylor & Francis Group.
2.
Gijssels, T. & Casasanto, D. (2017). Conceptualizing time in terms of space: Experimental
evidence. In B. Dancygier (Ed.), Cambridge Handbook of Cognitive Linguistics (pp. 651-668).
Cambridge: Cambridge University Press.
LACUNAE AND LACUNAS IN THE WORKS OF KHOLED HUSSEINI
Matenova A.K PhD student of National University of Uzbekistan named Mirzo Ulugbek
ABSTRACT:
This article discusses the concept lacunae in linguistics and modern
lacunarism in translation, especially in the works of Kholed Husseini. His works were translated
into several languages.
KEYWORDS:
lacunarism, lacunae, culture, types of lacuna.
INTRODUCTION
Culture and language is connected with each other, that’s why “culture can determine
how what a given society does and thinks ", then the language" is that is how they think ”[1]. So
the lacunae and language plays an important role in any language in order to fill the gaps in the
language and find the appropriate version to the gap. While translating the novel or story, the
translator finds some words that are cannot be found in one language, but it is used in another
language. In such cases the translator can not use word by word translation and he has to learn
the culture and have clear knowledge about it for not let the readers to have cultural sock even
while reading.
THE MAIN FINDINGS AND RESULTS.
The knowledge about the world (including
culture) finds representation in language and makes the translation appropriate to the reader. In
modern linguistics each sphere is essential and in this article the lacunae in the work “The Kite
Runner” by Khaled Hosseini is discussed. In this regard, the translation of the lacunae of the
world is investigated, that is, "how the world is drawn by a person in his imagination." His first
