613
10.
Jumayev,
I.
O.
(2021).
CHIZMACHILIK
FANINING
PROYEKSION
CHIZMACHILIK BO’LIMIDA AUTOCAD DASTURINING UCH O’LCHAMLI
IMKONIYATLARINI QO’LLASH VA UNING AHAMIYATI.
Экономика и социум
, (11-2
(90)), 809-814.
11.
Omandovlat o‘g‘li, J. I. (2021). MUHANDISLIK GRAFIKASI FANLARIDA UCH
O‘LCHAMLI FAZONI AUTO CAD DASTURIDAN FOYDALANIB QO‘LLASH
USULLARI VA AHAMIYATI.”. МУҒАЛЛИМ ҲƏМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
№ 3-2, 99-101.
12.
Isroil, J. (2023). TEACHING STUDENTS TO PROVIDE THEORETICAL AND
PRACTICAL
KNOWLEDGE
IN
SOLVING
PROBLEMS
OF
DRAWING
GEOMETRY.
CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS
,
4
(11), 61-68.
NEFT SHLAMINI OQAVA SUVLARDAN AJRATISHNING YANGI
TEXNOLOGIYASI
Karimov Ikromali Tojimatovich.
Farig‘ona politexnika instituti
i.karimov@ferpi.uz
Annotatsiya.
Maqolada hozirgi kunda neftni qayta ishlash korxonalaridan oqava
suvlariga qo‘shilib chiqib ketayotgan neft maxsulotlarini ajratib oluvchi flotator ishi
o‘rganilgan va kamchiliklari aniqlangan. Natijada oqava suvidan neft maxsulotlarini samarali
ajratib oluvchi yangi texnologiya tavsiya etilgan va ishlash prinsipi keltirilgan.
Kalit so‘zlar: oqava suv, neft shlami, sukno, baraban, qurilma, bug‘latkich, komponent.
Kirish.
Kimyo sanoati korxonalaridagi dolzarb masalalardan biri ishlab chiqarish jarayonlarida
xamda mashina va apparatlarni tozalash ishlarida hosil bo‘ladigan chiqindi suvlari tarkibidagi
maxsulotlarni ajratib olish va ularni maqsadli ishlatish, tozalangan texnik suvdan ishlab chiqarish
jarayonlarida qayta foydalanish orqali energiyatejamkorligiga erishishdir [1,2,3,4]. Keyingi
yillarda korxonalar bir necha innovatsion yechimga ega bo‘lgan qurilmalardan foydalanib
kelmoqda, biroq bu yaratilgan texnologik tizmlar chiqindi suvi tarkibidagi qimmatbaho
moddalarni to‘liq ajratish imkoniga ega emas.
Tadqiqot ob’ekti
Tadqiqot obekti sifatida tanlangan “FNQIZ” OAJ korxonasidagi chiqindi suvlarni
flatatsion qurilma yordamida tozalash amaliyotga joriy etilgan bo‘lib, qurilmada tozalangan suv
tarkibida 7-10% noorganik moddalar va mexanik birikmalar xamda 80-120 g/m
3
miqdoridagi
neft maxsuloti qolayotganligi kuzatilmoqda. Bu esa o‘z navbatida zavodning ekologik holati va
atrof –muhitga o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatmoqda.
Olingan tatijalar.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda biz tomonimizdan chiqindi suvlarni kompleks
tozalash texnologiyasining yangi tizimi ishlab chiqildi. Texnologik tizmning asosiy
avfzalliklaridan biri bu chiqindi suvi tarkibidagi neft maxsulotlarini suknoli qurilma yordamida
to‘liq ajratib olish va ajratib olingan maxsulotni barabanli bug‘latish qurilmasida qayta ishlashga
asoslanganligidadir. Bunda chiqindi suv tarkibidagi kerakli komponentlar to‘liq ajratib olinishi
ta’minlanadi. (1-rasm)
614
1-rasm. Neft shlamini ajratish va qayta ishlash texnologik sxemasi.
Texnologik tizmning ishlash jarayoni quyidagicha.
Farg‘ona neftni qayta ishlash
korxonasidan chiqayotgan chiqindi suv, suv xavzasi 1ga xarakatdagi sukno 2 o‘rnatilgan.
Sukno materiali aktiv yuzali, foydali yuzasi oshirilgan sintetik tolali materialdan tayyorlanadi.
Tolali materialning diametri va suknoning qalinligi neft shlami va chiqindi suvi
qovushqoqliklarining farqiga qarab aniqlanadi. Suknoning xarakati yetaklovchi baraban 3
orqali amalga oshiriladi. Sukno belgilangan taranglikda xarakatlanish uchun 4 baraban
qo‘zg‘aluvchi qilib o‘rnatiladi. Suknoni salqiligini bartaraf qilish uchun baraban 6 xizmat
qiladi. Suknodan neft maxsulotlarini tortib olish uchun so‘rg‘ich 7 o‘rnatilgan suknoga
yopishib qolgan turli xil chiqindilardan tozalash uchun urgich 8 xizmat qiladi. Qurilmaning
ishlash prinsipi quyidagicha kechadi. Chiqindi suvi truba orqali xavza 1 ga quyiladi va oqim
sukno 2 ga qarab yo‘naladi, chiqindi suvining oqim tezligi shunday tanlanadiki laminar
rejimga o‘tsin. Buning asosiy sababi chiqindi suvi tarkibidagi neft maxsuloti suv yuzasiga
qalqib chiqsin. Oqim tezligini xavzaning o‘lchamini aniqlash orqali meyorlashtiriladi. Sukno
xarakati davomida yengil neft maxsulotlarini va suv tarkibidagi turli xil mexanik qoldiqlarni
o‘zida olib qoladi va xarakati natijasida bu jarayon to‘xtovsiz davom etadi. Suknoga ilashgan
neft shlami va boshqa chiqindilarni surg‘ich 7 yordamida so‘rib olinadi va neft shlamini
qayta ishlovchi qurilma 9 ga beriladi. Suknoda qolgan qoldiqlarni urgich 8 yordamida
qoqiladi. Xarakatdagi sukno qurilmasining eni ishlab chiqarish sharoitidan va suyuqlik
oqimining meyoriy tezligidan kelib chiqqan holda chiqindi suv sarfiga bog‘liq holda
tanlanadi. Sukno bilan xavza devori orasini zichligini ta’minlash uchun devorga elastik rezina
o‘rnatiladi. Chiqindi suvini suknodan o‘tish tezligi o‘tkazuvchanlik koeffitsientiga bog‘liq
xolda tanlanadi.
Yuqoridagilarni inobatga olgan xolda biz tomonimizdan chiqindi suvi tarkibidan neft
shlamini ajratib oluvchi suknoli qurilma tavsiya etildi. Bu yangi qurilmani loyihalashda unga
sarflanayotgan energiya muxim ahamiyatga ega bo‘lib quyida qavvati hisoblash usuli keltirilgan.
Xulosa
Ilmiy tadqiqot ishlari natijasida hozirgi kunda neftni qayta ishlash korxonalaridan oqava
suvlariga qo‘shilib chiqib ketayotgan neft maxsulotlarini ajratib oluvchi flotator ishi o‘rganildi.
Neft shlamini ajratib olshdagi kamchiliklari aniqlangan. Natijada oqava suvidan neft
maxsulotlarini samarali ajratib oluvchi yangi texnologiya tavsiya etildi va ishlash prinsipi
keltirildi.
Adabiyotlar.
1.Каримов И.Т., Алиматов Б.А., Салимов З.С. Очистка сточных вод от фенолов в
барботажном экстракторе // Научно-технический журнал ФерПИ. – Фергана, 2001. – № 3.
– Б.106-107.
615
2.Каримов И.Т., Хурсанов Б.Ж. Оқава сувларни феноллардан тозалашни инновацион ечимлари //
Кимё, нефт-газни қайта ишлаш ҳамда озиқ овқат саноатларини ривожланишида инновацион
технологияларни долзарб муаммолари: Халқаро илмий-техникавий конференция тезислари
тўплами. – Тошкент. 2016. – Б.146.
3. Б. А. Чернышев «физика и ХИМИЯ в переработке нефтьи» Гостоптехиздат. Москва, К-
12. 2012.
4. Ахметов С. А. «Физико – химическая ТГП нефтьи и газа» Уфимский государственный
нефтьяной технологический унверситет, 2009.
7. Г. С. Лутошкин. «Сбор и подготовка нефтьи, газа и воды». Москва. «Недра» -- 1983.
MAMLAKAT IQTISODIYOTIDA YAIM NI TUTGAN O‘RNI
Kenjaboyev Zulfiqor Mirodil o‘g‘li
Farg‘ona Politexnika instituti, ICHB fakulteti, Iqtisodiyot yo‘nalishi 72H-20I guruh talabasi
Anotatsiya:
Mamlakat iqtisodiy o‘sishini, undagi ishlab chiqarilayotgan tovarlar va
ko‘rsatilayotgan xizmatlar hajmini o‘zida aks ettiruvchi asosiy ko‘rsatgich mamlakat yalpi ichi
mahsulot hajmi (YaIM) hisoblanadi. Ushbu maqolada ham YaIM ni mazmun-mohiyati, uni
davlat iqtisodiyotidagi ro‘li va uni hisoblash usullari aks ettirilgan hamda O‘zbekiston YaIM
hajmi bo‘yicha hozirda qanday natijalarga erishgani yortilib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar:
Iqtisodiyot, yalpi ichki mahsulot (YaIM), nominal YaIM, real YaIM,
iqtisodiy o‘sish, tovar va xizmatlar, YaIM ni aholi jon boshiga ulushi.
KIRISH.
Bugungi kunga kelib butun dunyoda ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalari jadal
sur’atlarda o‘smoqda. Bundan tushayotgan mablag‘lar davlat iqtisdoiy rivojlanishida, unng
boshqa davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy mavqeida muhim o‘rin tutadi. Bunday ma’lumotlarni aks
ettiruvchi asosiy iqtisodiy ko‘rsatgichlardan biri bu yalpi ichki mahsulot (YaIM) hisoblanadi.
YaIM bu mamlakatdagi bir yil ichida ishlab chiqarilgan barcha mahsulot va ko’rsatilgan
xizmatlarning umumiy yig’indisi hisoblanadi. YaIM mamlakat iqtisodiy mavqei va aholining
turmush darajasini anglatuvchi asosiy iqtisodiy ko‘rsatgich sanaladi. U ko'pincha gazetalarda,
televideniya yangiliklarida va hukumatlar, markaziy banklar va biznes hamjamiyatining
hisobotlarida keltiriladi. U milliy va global iqtisodlarning salomatligi uchun mos yozuvlar
nuqtasi sifatida keng qo'llaniladi.
Yalpi ichki mahsulot — umumiy qabul qilinish qisqartirilishi hamda makroiqtisodiy koʻrsatkich,
bu bevosita har bir yilning oxirgi tovarlar va xizmatlar aks ettiruvchi bozor qiymati (yaʼni
bevosita isteʼmol uchun moʻljallangan).
YaIMning uch turi mavjud; nominal, real va jon boshiga.
Nominal YaIM - bu mamlakatda ishlab chiqarilgan barcha tovarlar va xizmatlarning joriy
narxlardagi qiymati.
Real YaIM - bu mamlakatda ishlab chiqarilgan barcha tovar va xizmatlarning inflyatsiyaga
moslashtirilgan qiymati.
Aholi jon boshiga to'g'ri keladigan YaIM - bu mamlakatda ishlab chiqarilgan barcha tovar
va xizmatlar qiymatining aholi soniga bo'lingan qiymati[1].
Nazariy jihatdan YaIMni uch xil usulda ko‘rish mumkin:
● Ishlab chiqarish yondashuvi ishlab chiqarishning har bir bosqichida "qo'shilgan
qiymat"ni jamlaydi, bunda qo'shilgan qiymat ishlab chiqarish jarayoniga oraliq sarf-xarajatlar
qiymatini chegirib tashlagan holda umumiy sotish sifatida aniqlanadi. Masalan, un oraliq
mahsulot, non esa yakuniy mahsulot bo'ladi; yoki me'morning xizmatlari oraliq kirish va yakuniy
mahsulotni qurish bo'ladi.
● Xarajat yondashuvi yakuniy foydalanuvchilar tomonidan amalga oshirilgan xaridlar
qiymatini qo'shadi, masalan, uy xo'jaliklari tomonidan oziq-ovqat, televizor va tibbiy xizmatlar
iste'moli; kompaniyalar tomonidan mashinalarga investitsiyalar; va hukumat va chet elliklar
tomonidan tovarlar va xizmatlar sotib olish.
