74
3.
Alimardanovich N. T. CHIZIQSIZ TENGLAMALARNI TAQRIBIY YECHISH
//International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research. – 2022. – С. 323-
327.
4.
Нуралиев Т. Issiqlik o ‘tkazuvchanlik tenglamasi uchun ayirmali sxemalar //Информатика
и инженерные технологии. – 2023. – Т. 1. – №. 2. – С. 193-197.
5.
Alimardanovich N. T. et al. ODDIY ITERATSION USUL //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 20. – №. 1. – С. 160-168.
6.
Alimardanovich N. T. et al. ZEYDEL USULI //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 20. – №. 1. – С. 169-176.
7.
Alimardanovich N. T. et al. CHIZIQLI ALGEBRAIK TENGLAMALAR TIZIMINI
ECHISH. ITERATSION USULLAR //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ
ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 20. – №. 1. – С. 153-159.
8.
Alimardanovich N. T., Abduqodirovich N. N. PLASTINKA UCHUN IKKI O’LCHOVLI
ISSIQLIK
O’TKAZUVCHANLIK
TENGLAMASINI
SONLI
YECHISH
//ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 15. –
№. 3. – С. 141-143.
SEYSMIK-PORTLASH TO‘LQINLARINING SEYSMIK AGRESSIV XAVF
DARAJASINI ENERGETIK BAHOLASH.
Sagdiev X
M.T.O‘rozboev nomidagi mexanika va inshootlar seysmik mustahkamligi instituti.
Rahmonov B.S, Savutov R.E, Ashurova M.I.
Urganch davlat universiteti
Annotatsiya.
Yer ostidagi lahzali portlashlarning seysmik ta'siridan foydalangan holda
to'liq miqyosli dala tajribalarida olingan natijalar ko'rib chiqiladi. Berilgan geologik holat
uchun er osti lahzali portlashlarning seysmik maydoni o'rganildi.
Kalit so'zlar:
portlash, seysmik ta'sir, tebranishlar, tebranish tezligi, energiya zichligi,
bino, inshoot, xavfsizlik.
Yer osti portlashlari amalga oshirilganda manbadan insonlar hayotiga hamda bino va
inshootlar konstruktiv tizimi uchun xavfli bo‘lgan seysmik to‘lqinlar, havo to‘lqinlari, gidrozarb
to‘lqinlar atrof-muhitga tarqaladi.
Hozirda ushbu agrressiv ta’sirni nazariy hamda amaliy tadqiq etishga qaratilgan qator ilmiy
ishlar mavjud bo‘lib, ular portlash jarayonidan atrof-muhitga bo‘ladigan agressiv omillarni
o‘rganish va ularni minimal darajaga keltirishga qaratilgan.
Ushbu masalani yechishda turlicha yondashishlar mavjud bo‘lib, seysmik –portlash
to‘lqinlarining bino va inshootlarga seysmik ta’sirini baholashda asosiy parametr-bu asos
gruntining seysmik –portlash to‘lqinlari muhitda tarqalishidan grunt zarralarining tebranma
harakat tezligi vektoridir. Grunt tebranma harakat tezligi energetik parametr bo‘lgani bois ushbu
agressiv omilni energetik parametr orqali baholashga harakat qilamiz. Energetik yondashish
universal omil bo‘lgani sabab bo‘layotgan jarayonni to‘laqamrovli namoyon etishi va kam
matematik amallar bajarilishi bilan xarakterlanadi.
Ushbu yondashish grunt muhitga ta’sir va yer ustki bino va inshootlari holatini o‘rganish
borasida aytarli ilmiy natijalar olingan va amaliyotga qo‘llanilib kelinmoqda.
Biroq seysmik-portlash to‘lqinlarining yer osti inshootlariga seysmik ta’sirini energetik
yondashish orqali tadqiqotlar ko‘lami tor bo‘lib, bu borada nashrda chop etilyotgan ishlar soni
ham ko‘p emas.
Ushbu maqolada yer osti portlashlaridan vujudga keluvchi seysmik-portlash to‘lqinlarining
gruntda tarqalish qonuniyatini o‘rganish hamda ularning qobiqsimon yer osti inshootlari
konstruktiv tizimiga ta’sirini tadqiq qilish borasida asl naturaviy dala sharoitida olib borilgan
tajribalar natijalaridan ayrimlari keltirilgan.
75
Mazkur ish seysmik –portlash to‘lqinlarining gruntda tarqalishi qonuniyatini asl naturaviy
dala shroitida o‘rganish hamda seysmik –portlash to‘lqinlarining yupqa devorli yer osti
qobiqsimon inshootlar konstruktiv tizimiga agressiv ta’sirni energetik baholashga qaratilgan.
Grunt tebranma harakat energiyasi zichligi S.V.Medvedev taklif etgan quyidagi formula
orqali[1,2,3] hisoblandi:
i
i
r
T
v
c
E
2
2
1
bu yerda
- grunt muhiti zichligi, g/sm
3
;
s
-seysmik-portlash to‘lqinining mazkur
gruntda tarqalish tezligi, sm/sek;
v
i
- grunt tebranma harakat tezligi amplitutdasi,sm\sek, asl
naturaviy dala tajribalarida olingan yozuvlardan to‘lqinlarning yer osti qatlamlardan qaytishini
hisobga olib alohida yakka joylashgan amplituda yarmiga teng bo‘lgan qiymat;
T
i
– grunt
tebranma harakat tebranish davri, sek. Tajribalarda kuzatuv punktidagi umumiy energiya
qiymati tajribada grunt fazoviy tebranishlari asosida: ikkita gorizontal va bitta vertikal tashkil
etuvchilar yig‘indisi shaklida hisoblaniladi,ya’ni
верт
r
r
E
E
E
E
2
1
.
Ushbu tenglamadagi tashkil etuvchilar qiymatlari bir-birlariga yaqinligini hisobga olib,
[2]ga asosan quyidagi tenglamani yozish mumkin:
r
гр
E
E
E
35
,
0
г1
yoki
i
i
p
гр
T
v
c
E
2
2
1
35
,
0
Ushbu formula yordamida kuzatuv punktidagi grunt muhitining tebranma harakat umumiy
energiya miqdori hisoblandi.
Bundan tashqari seysmik –portlash to‘lqinlari ta’siridan grunt kuzatuv punktidagi umumiy
energiya miqdori [2,3] ga asosan hisoblab baholandi va muxandisona tahlil etildi.
Yer portlashlari amalga oshirilganda seysmik-portlash to‘lqinlari ta’siridan xavfli zonani
baholashda seysmik maydon jnergiyasi zichligini bilish yetarli emas. Amalga oshirilayotgan
portlash turiga ko‘ra( bir zumdagi portlash, sekinlashtirigan portlash, yig‘iq zaryad va boshqa
sh.k.) ssolishtirma energiyaning zaryad massasi, epitsentral masofa va portlash sharoitiga
bog‘liqligi kabi omillarni ham bilish lozim. Shuning uchun ushbu parametrlarni asl naturaviy
sharoitda olib borilgan tajribalar natijalari asosida tahlil qilinib, ilmiy natijalar asosida empirik
formulalar taklif etildi. Ikkinchi holatda bir zumda amalga oshirilgan nuqtaviy yer osti
portlashlaridan vujudga keluvchi grunt tebranma harakati umumiy energiyasi zichligi quyidagi
formula yordamida baholandi:
ε
=0,12*
10
6
Q
4/3
r
−3
(sirt to‘lqinlari uchun).
Bo‘ylama seysmik-portlash to‘lqinlari uchun ushbu energiya miqdorini baholash uchun
ε
=0,04*
10
6
10
5/3
r
−4
ifodasidan foydalanildi, bu yerda Q- portlovchi modda massasi,kg; r -kuzatuv punkti
bilan grunt kuzatuv punkti orasidagi masofa, m.
Inshoot konstruktiv tizimiga grunt bilan birgalikda tebranish jarayonida grunt orqali
o‘tadigan energiyani energiya saqlanish qonunidan foydalangan holda konstruktiv tizimga
singadigan energiya zichligining kritik qiymati quyidagi ifoda yordamida baholandi[4]:
𝛆
𝐤𝐫
= 𝟎, 𝟔 Ϭ
𝐜𝐤
𝟐
*
𝐕
(𝐊
𝐩𝐫
𝐆𝐒
𝐟
)
Energiya so‘nish funksiyasining taxminiy qiymati f(r/λ) ko‘rinishida shaklida keltirilgan
bo‘lib, bu yerda λ-seysmik-portlash to‘lqin uzunligi.
Bulardan tashqari asl naturaviy dala sharoitida tajribalardan olingan yer osti portlashlari
seysmik maydonining tebranma chastotasiga bog‘liqligi qonuniyati grafik shaklida keltirilgan va
muxandisona tahlil etilgan.
Keltirilgan ilmiy natijalar hamda to‘plangan ilmiy ma’lumotlar asosida grunt muhitining va
yer osti inshootlarining seysmik –portlash to‘lqinlari ta’siridan paydo bo‘ladigan dinamik
holatini oldindan bashorat qilish mumkin. Bu keltirilgan empirik ifodalar murakkab matematik
amallarni bajarish zaruriyatini keltirib chiqarmasligi bilan xarakterlanadi.
76
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.Yeршов И.А., Медведев С.В. О плотности сейсмической энергии колебаний грунта при
взрывах.// Вопросы инженерной сейсмологии, вып.9, Труды института физики Земли,
N33(200), 1964. 50-58с., М.: Изд. АН СССР, 1964.
2. Медведев С.В. Инженерная сейсмология, М.: Стройиздат,1962
3. Медведев С.В., Лямзина Г.А. Сейсмический эффект взрывов на руднике//Вопросы
инженерной сейсмологии, вып.6.Труды института физики Земли, N21(188), 1962. 73-97с.,
М.: Изд. АН СССР, 1962
4. Цейтлин Я.И.,Гилманов Р.А. Об энергетиеском критерии опасности действия взрывных
волн промышленных взрывов//Взрывное дело №85/42. Сейсмика промышленных взрывов.
Под ред. д.т.н.В.Н.Мосинца. М.: Изд.”Недра”,1983. 61-73С
ЦИФРОВАЯ ОБРАБОТКА МИКРОСТРУКТУРЫ ЧУГУНА ПО
МИКРОСКОПИЧЕСКОМУ СНИМКУ
Самандаров Илхомжон Расулович
к.т.н.доцент кафедры «Математики и информатики»
Алмалыкского филиала ТГТУ
E-mail:
Абдухошимов Журабек Улугбекович
Студент Алмалыкского филиала ТГТУ
E-mail:
Содиков Темирали Гуломжонович
Студент Алмалыкского филиала ТГТУ
Мустафин Рамир Рифатович
Студент Алмалыкского филиала ТГТУ
E-mail:
Аннотация.
В данной статье рассмотрены основные аспекты цифровой обработки
микроструктуры чугуна на основе микроскопических снимков. Программно-
реализованы функции различных фильтров (Гаусса и пороговая фильтрация бинаризация)
на изображениях в соответствии с ГОСТ 3443-87. В результате обработки
металлографического изображения чугуна была выделена структура графита.
Ключевые слова:
микроструктура, микроскопический снимок, фильтрация,
бинаризация, цифровая обработка и анализ изображения.
Простой математической моделью цифровых различных снимков, является
матрица размера
N x N
обозначаемая как
𝐴 = (𝑎
𝑖𝑗
)
, где
𝑖 = 1, 𝑁
̅̅̅̅̅̅
и
𝑗 = 1, 𝑁
̅̅̅̅̅̅
, где
𝑎
𝑖𝑗
-
элемент изображения. Дальнейшая цифровая обработка означает преобразование
полученного изображения с помощью математических или логических операций с целью
достижения решения поставленной задачи [1-3].
Общая схема процесса обработки выглядит следующим образом: обрабатываемая
матрица сканируется, например с лева направо и сверху вниз. Обработка ведется над
каждым элементом вместе с её окрестными элементами, а сам элемент рассматривается
как центр этой окрестности (маски).
Введём определения:
1)
𝑀 = 𝑚(𝑎
𝑖𝑗
) = [
𝑎
𝑖−1,𝑗−1
𝑎
𝑖−1,𝑗
𝑎
𝑖−1,𝑗+1
𝑎
𝑖,𝑗−1
𝑎
𝑖𝑗
𝑎
𝑖,𝑗+1
𝑎
𝑖+1,𝑗−1
𝑎
𝑖+1,𝑗
𝑎
𝑖+1,𝑗+1
]
– назовём
m – окрестностью
точки
𝑎
𝑖𝑗
.
