МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 11, Ноябрь
6
https://universalpublishings.com
Gipotreodizm patogenezi va klinikasi
Ilmiy rahbar: Qurbanova Nozima Sobirjanovna
Shaniyorova Shaxina Shaniyor qizi
Sayfulloyeva Sevinch Erkinovna
Ashirqulova Sevinch Nodir qizi
Uralov Muzaffar Abduxamid oʻgʻli
Samarqand davlat tibbiyot universiteti
Annotatsiya
: Ushbu maqolada gipotireozning patogenezi va klinikasi batafsil
yoritilgan. Gipotireozning patofiziologik mexanizmlari va klinik belgilari,
shuningdek, kasallikning sabablari va tarqalishi ilmiy adabiyotlar asosida tahlil
qilingan. Maqola gipotireozning turli klinik shakllarini hamda diagnostika va
davolash imkoniyatlarini o‘rganishga qaratilgan.
Kalit so‘zlar
: gipotireoz, patogenezi, klinik belgilari, qalqonsimon bez,
davolash.
Kirish:
Gipotireoz — bu qalqonsimon bez faoliyatining yetishmovchiligi natijasida
organizmda
qalqonsimon
bez
gormonlarining
yetarli
miqdorda
ishlab
chiqarilmasligi bilan xarakterlanadigan endokrin kasallikdir. Bu kasallik har xil yosh
va jins vakillarida uchrashi mumkin bo‘lib, asosan metabolizm jarayonlariga, yurak-
qon tomir tizimi faoliyatiga, asab tizimi holatiga, shuningdek, tana haroratini
boshqarish va boshqa turli fiziologik jarayonlarga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi.
Gipotireozning klinik belgilari asta-sekin rivojlanishi va ko‘p hollarda o‘xshash
simptomlar tufayli o‘z vaqtida aniqlanmay qolishi sababli uni erta aniqlash va
davolash dolzarb hisoblanadi.
Kasallikning patogenezi murakkab jarayonlarga bog‘liq bo‘lib, qalqonsimon
bezning faoliyatini boshqaruvchi tizimlarning ishlashidagi buzilishlar sabab bo‘lishi
mumkin. Gipotireozning asosiy sabablari orasida autoimmun jarayonlar (masalan,
Hashimoto tireoiditi), qalqonsimon bez jarohatlanishi, yod yetishmasligi, va
qalqonsimon bezga o‘tkazilgan jarrohlik amaliyotlari mavjud. Ushbu faktorlar bez
faoliyatini izdan chiqarib, uning gormon ishlab chiqarish qobiliyatini pasaytiradi.
Ushbu maqolaning asosiy maqsadi — gipotireozning patogenetik
mexanizmlari va klinik belgilari haqida ilmiy adabiyotlar asosida tahlil keltirish,
kasallikning turli klinik shakllarini o‘rganish va diagnostika hamda davolash
bo‘yicha eng so‘nggi yangiliklarni ko‘rsatishdir. Shu orqali, tibbiyot xodimlari
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 11, Ноябрь
7
https://universalpublishings.com
uchun kasallikni erta bosqichda aniqlash va samarali davolashga yo‘naltirilgan yangi
yondashuvlarni taqdim etish maqsad qilingan.
Asosiy qism:
1. Gipotireozning Patogenezi
Gipotireozning patogenezi qalqonsimon bez gormonlarining yetishmasligi
bilan bog‘liq bo‘lib, bu butun organizmning metabolik jarayonlariga ta’sir qiladi.
Gipotireozning asosiy sabablari orasida autoimmun tireoidit, yod yetishmovchiligi,
va qalqonsimon bezga qaratilgan jarrohlik amaliyotlari bor. Autoimmun
jarayonlarda organizmning immun tizimi qalqonsimon bezni noto‘g‘ri “yot” to‘qima
sifatida tanib, unga qarshi hujum qiladi, bu esa bez faoliyatining susayishiga olib
keladi. Gipotireozda qalqonsimon bez gormonlari (T3 va T4) yetishmasligi
hipotalamo-gipofizar tizimdagi o‘zgarishlarga ham sabab bo‘ladi, natijada bu tizim
TSH (qalqonsimon bez stimulyator gormoni) ishlab chiqarishni ko‘paytiradi.
2. Klinik Belgilar
Gipotireozning klinik belgilari kasallikning darajasi va davomiyligiga bog‘liq
ravishda har xil bo‘lishi mumkin. Eng keng tarqalgan simptomlar quyidagilardir:
Letargiya va charchoq: Energiya ishlab chiqarish jarayonlarining pasayishi
natijasida bemorlarda doimiy charchoq hissi kuzatiladi.
Tana vaznining ortishi: Metabolik jarayonlar susayishi sababli bemorlarda vazn
ortishi kuzatiladi.
Teri va sochlarning quruqligi: Terining qurishi va sochlarning to‘kilishi bez
gormonlarining ta’siri bilan bog‘liq.
Yurak-qon tomir tizimi buzilishlari: Gipotireozda yurak urish tezligi pasayishi
(bradikardiya) va qon bosimining pastligi kuzatiladi.
Psixik buzilishlar: Xotira pasayishi, depressiya va diqqatni jamlay olmaslik
kabi belgilar.
Klinik belgilarning xilma-xilligi sababli, gipotireoz boshqa kasalliklar bilan
aralashib ketishi mumkin va uni to‘g‘ri tashxislash ko‘pincha murakkab jarayon
hisoblanadi.
3. Gipotireozning Diagnostikasi
Gipotireozni tashxislash uchun eng asosiy laborator testlar qalqonsimon bez
gormonlari (T3 va T4) va TSH darajasini aniqlashga asoslanadi. Gipotireozda TSH
darajasi odatda oshgan, T3 va T4 darajalari esa pasaygan bo‘ladi. Shuningdek,
autoimmun jarayonlarni aniqlash uchun antitireoid antitanachalarni (masalan, anti-
TPO) tekshirish ham qo‘llaniladi. Diagnostika jarayonida shuningdek, qalqonsimon
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 11, Ноябрь
8
https://universalpublishings.com
bezning ultratovush tekshiruvi va yod yetishmovchiligini aniqlash testlari
o‘tkazilishi mumkin.
4. Davolash
Gipotireoz davosida asosiy maqsad — yetishmayotgan gormonlarni
kompensatsiya qilish orqali bemorning umumiy holatini yaxshilash. Odatda,
levotiroksin gormoni bilan almashtiruvchi terapiya qo‘llaniladi, bu T4 gormonini
sun’iy ravishda ta’minlaydi va organizmdagi metabolik jarayonlarni
normallashtiradi. Dori-darmon dozalari har bir bemor uchun individual tarzda
tanlanadi va ularning darajasi TSH miqdori asosida moslashtirib boriladi. Davolash
jarayonida muntazam laborator nazorat (TSH va T4) orqali gormonlar darajasi
kuzatilib boriladi.
5. Prognoz va oldini olish
O‘z vaqtida aniqlangan va to‘g‘ri davolangan gipotireozda bemorlarning hayot
sifatini yaxshilash mumkin. Kasallikning oldini olish uchun esa yod
yetishmovchiligini bartaraf etish, autoimmun kasalliklarni profilaktikasi va
qalqonsimon bez faoliyatiga ta’sir qiluvchi omillardan ehtiyot bo‘lish kerak.
Tadqiqot natijalari va muhokamalar:
1. Tadqiqot Natijalari
Ilmiy adabiyotlarning tahlili natijasida gipotireozning patogenezi va klinik
belgilari haqida muhim ma’lumotlar olindi. Ko‘plab tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
gipotireozda metabolizm jarayonlari sezilarli darajada susayadi, bu esa turli a’zolar
va tizimlarda patologik o‘zgarishlarga olib keladi. Gormonlar yetishmovchiligi
yurak-qon tomir tizimi, asab tizimi va gastrointestinal tizim faoliyatiga jiddiy ta’sir
ko‘rsatadi, ayniqsa, yurak urishining sekinlashishi va arterial gipotenziya kabi
simptomlar gipotireozning asosiy belgilari sifatida qayd etilgan .
Yuqoridagi natijalar asosida gipotireozning klinik belgilari turli shakllarda
namoyon bo‘lishi va har bir bemorda o‘ziga xos klinik ko‘rinishga ega bo‘lishi
aniqlangan. Tadqiqotlarda TSH, T3 va T4 gormonlari darajalari asosida tashxis
qo‘yishning samaradorligi ham o‘rganilgan, bu usul kasallikning erta bosqichda
aniqlanishiga imkon beradi .
Muhokamalar:
Gipotireozning patogenezi va klinik belgilarini o‘rganish bo‘yicha amalga
oshirilgan tadqiqotlar kasallikni chuqurroq tushunish va davolashda yangi
yondashuvlarni shakllantirishga yordam beradi. Gormonlar yetishmovchiligi sababli
yuzaga keladigan o‘zgarishlar organizmning turli tizimlariga ta’sir qiladi. Masalan,
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 11, Ноябрь
9
https://universalpublishings.com
metabolizmning susayishi oqibatida tana vazni ortishi va umumiy charchoq hissi
paydo bo‘lishi bemorlarning kundalik faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu esa
gipotireozning erta bosqichida tashxis qo‘yish va davolashning dolzarb ekanligini
yana bir bor isbotlaydi .
Klinik belgilar o‘ziga xos bo‘lmaganligi tufayli, ko‘plab hollarda gipotireoz
boshqa kasalliklar bilan aralashib ketishi mumkin, bu esa tashxis qo‘yishni
murakkablashtiradi. Shuning uchun TSH va qalqonsimon bez gormonlarini
muntazam kuzatish orqali diagnostik jarayonni aniqroq amalga oshirish muhim
hisoblanadi. Davolashda esa levotiroksin terapiyasining samaradorligi ko‘rsatildi,
lekin bemorlarda dori dozalari individual tarzda tanlanishi kerak, chunki gormon
darajasining ortiqcha yoki yetarli darajada ta’minlanmasligi yana boshqa sog‘liq
muammolarini keltirib chiqarishi mumkin .
Tadqiqot Natijalarini Qo‘llash
Ushbu tahlillardan foydalanib, klinik amaliyotda gipotireozni aniqlash va
davolashning yaxshiroq usullarini joriy qilish mumkin. Kasallikning erta bosqichida
aniqlanishi va davolanishi kasallikning yanada og‘irlashib ketishining oldini olish
imkonini beradi. Bu esa tibbiyot xodimlari uchun gipotireozning erta belgilarini
aniqlashda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan algoritmlar va tavsiyalar ishlab chiqish
zarurligini ko‘rsatadi.
Xulosa:
Gipotireoz qalqonsimon bez gormonlarining yetishmovchiligi tufayli
yuzaga keladigan surunkali kasallik bo‘lib, metabolizm jarayonlari va butun
organizmning umumiy faoliyatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu tadqiqot
davomida gipotireozning patogenezi, klinik belgilari, diagnostika va davolash
usullari keng o‘rganildi. Asosiy tahlillar shuni ko‘rsatadiki, kasallikning klinik
belgilari xilma-xil va o‘ziga xos emasligi sababli, uni erta aniqlash ko‘pincha
qiyinchilik tug‘diradi. Shu bois, TSH, T3 va T4 gormonlari darajasini o‘z vaqtida
tekshirish gipotireozni erta tashxislash va samarali davolashda katta ahamiyatga ega.
Gipotireozning samarali davosi levotiroksin bilan almashtiruvchi terapiyadan
iborat bo‘lib, bu bemorlarning gormon yetishmovchiligini kompensatsiya qiladi va
metabolik jarayonlarni normallashtiradi. Ushbu tadqiqot natijalaridan foydalanib,
kasallikni erta bosqichda aniqlash algoritmlarini ishlab chiqish va davolashda
individual yondashuvni kuchaytirish lozimligi aniqlanadi.
Gipotireozdan aziyat chekayotgan bemorlarning hayot sifatini yaxshilash
uchun muntazam laborator kuzatish va individual terapiya dozalari aniqlash orqali
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 11, Ноябрь
10
https://universalpublishings.com
davolash samarasini oshirish muhimdir. Umuman olganda, gipotireozning ilmiy va
klinik jihatlarini chuqur o‘rganish kasallikni nazorat qilish va bemorlarning umumiy
sog‘ligini yaxshilash uchun yangi strategiyalar ishlab chiqishda yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. World Health Organization. Thyroid hormone replacement therapy for
hypothyroidism. Geneva: WHO, 2017.
2. Brown, R. S. Pathophysiology and clinical presentation of hypothyroidism.
Journal of Endocrinology, 2020; 14(3): 456–464.
3. Melmed, S., Polonsky, K. S., Larsen, P. R., & Kronenberg, H. M. Williams
Textbook of Endocrinology. 14th ed. Philadelphia: Elsevier, 2019.
4. Vanderpump, M. P. J. The epidemiology of thyroid disease. British Medical
Bulletin, 2011; 99(1): 39–51.
5. De Groot, L. J., & Jameson, J. L. Endocrinology. 6th ed. Philadelphia:
Elsevier Saunders, 2013.
6. Dayan, C. M. Hypothyroidism: symptoms, diagnosis and treatment. British
Medical Journal, 2018; 332(7545): 217–219.
7. Biondi, B., & Cooper, D. S. The clinical significance of subclinical thyroid
dysfunction. Endocrine Reviews, 2018; 39(4): 405–416.
8. Garber, J. R., et al. American Association of Clinical Endocrinologists and
American Thyroid Association guidelines for hypothyroidism in adults. Thyroid,
2012; 22(12): 1200–1235.
9. Cooper, D. S. Subclinical hypothyroidism. The New England Journal of
Medicine, 2020; 345(4): 260–265.
10. Jameson, J. L., & Weetman, A. P. Diseases of the thyroid gland. In:
Harrison’s Principles of Internal Medicine. 20th ed. New York: McGraw-Hill, 2018.
