МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 7, 31 Июль
141
https://universalpublishings.com
AKRILONITRIL ASOSIDA METALL ORGANIK POLIMER
SINTEZI
Eshankulov Xasan Nurmamatovich
Termiz davlat universiteti texnika fanlari falsafa doktori,
Annotatsiya:
Maqolada akrilonitril asosida metall organik polimer sintezi
o'rganildi. Zn(II) ioni ishtirokida sintez qilingan nitril guruhi tutgan polimer
matritsalarini tuzilishi IQ-spektroskopiya, DTG derivatografiya usullari bilan tahlil
qilindi hamda qovushqoqligi o'rganildi.
Kalit so'zlar:
Akrilonitril, rux oksidi, benzoil peroksid, polimerizatsiya, IQ-
spektroskopiya, derivatogramma.
ОРГАНИЧЕСКИЙ ПОЛИМЕРНЫЙ СИНТЕЗ МЕТАЛЛОВ НА
ОСНОВЕ АКРИЛОНИТРИЛА
Аннотация:
В статье изучен синтез металлического органического
полимера на основе акрилонитрила. Структура полимерных матриц,
содержащих нитрильную группу, синтезированных в присутствии иона Zn (II),
была проанализирована методами ИК-спектроскопии, ДТГ-дериватографии и
изучена вязкость.
Ключевые слова:
акрилонитрил, оксид цинка, пероксид бензоила,
полимеризация, ИК-спектроскопия, дериватограмма.
SYNTHESIS OF ZINC-PROTECTED METAL ORGANIC
COMPOUNDS
Annotation:
The article examines the synthesis of acrylonitrile-based metal
organic polymer. The structure of polymer matrices containing the nitrile group
synthesized in the presence of the Zn (II) ion was analyzed by IR spectroscopy, DTG
derivatography, and the viscosity was studied.
Key words:
acrylonitrile, zinc oxide, benzoyl peroxide, polymerization, IR
spectroscopy, derivatogram.
Kirish.
Hozirgi kunda tarkibida metall saqlagan organik birikmalardan
issiqlikka chidamli tolalar ishlab chiqarish shuningdek divinilnitril kauchuk ishlab
chiqarishda, nanokompozit birikmalar ishlab chiqarishda hamda
kopolimer sifatida
keng qo’llanilmoqda[1-2]. Metall organik birikmalardan nonog’ovakli birikmalar
ishlab chiqarish dolzarb
muammolardan biri hisoblanadi[3]. Bundan tashqari metall
organik birikmalardan aviatsionni shishalar ishlab chiqarish ham keng joriy
etilgan[4]. Akrilonitril asosidagi polimerlar nafaqat sorbsion texnologiyalarda, balki
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 7, 31 Июль
142
https://universalpublishings.com
boshqa sohalarda, jumladan, akrilonitrilning vinilfosfor kislotasi bilan sopolimeri
asosida yaratilgan ion almashinuvchi membranalar yoqilgʼi elementlari uning N,N-
metilen-bisakrilamid bilan koʼndalang choklangan akrilonitrilning ayrim vinil
monomerlari bilan gidrogellar sifatida
keng qo’llanilmoqda
[5]. Akrilonitril
elementar birligi nitril guruhini o'z ichiga oladi -C≡N, bu yuqori qutublilik va donor-
akseptor o'zaro ta'sir qilish qobiliyati bilan ajralib turadi. Nitril guruhlari ishtirokida
hosil bo'lgan eng muhim komplekslar tarkibida metall ionlari bo'lgan
komplekslardir[6].
Tajribaviy qism:
Qaytarma sovutgich, termometr hamda mexanik
aralashtirgich o’rnatilgan uch og’izli yumaloq tubli kolbaga 150 ml distillangan suv
va 21,2 gr (2 mol) akrilonitril solindi. Elektr plita yordamida 45-50°C harorat
oralig’ida qizdirib turgan holda kolbadagi eritma ustiga yana rux oksididan 8,1 gr (1
mol)
qo’shildi. Rux oksidi to’liq erib ketguncha kolbaga azot gazi yuborib turildi.
2
0 daqiqadan so'ng yana eritma ustiga 0,05gr benzoil peroksid eritmasidan qo'shildi.
So’ngra haroratni asta sekinlik bilan 55-60
0
C ga ko'tarildi va 3 soat davomida
qizdirildi. Natijada oq rangli polimer cho'kma hosil bo’ldi. So’ngra cho’kmani
reaksiyaga kirishmay qolgan moddalardan tozalash uchun xlorid kislotaning 5% li
eritmasi hamda distillangan suv yordamida neytrallandi. Cho’kma filtrlandi va hosil
bo’lgan filtrat quritish pechida 50-55°C oralig’ida 8 soat davomida quritildi.
Quritilgan namunani tarkibini fizik-kimyoviy usullar yordamida tahlil qilindi.
Olingan asosiy mahsulot 96.4%, qo’shimchalar 3,6%. Oq rangli kukunsimon
uchmaydigan suvda eriydigan polimer modda.Reaksiya tenglamasi quyidagicha.
nCH
2
CH
CN
+
nZnO
n
ZnO
N
C
C
H
H
H
C
H
C
C
H
H
C
N
ZnO
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 7, 31 Июль
143
https://universalpublishings.com
Tadqiqotlar
natijasida
sintez
qilingan
metall
organik
polimer
nanokompozitlarga asoslangan kompozit qoplama olindi. Sintez qilingan metall
organik polimerning fizik-kimyoviy xossalari, IQ-spektr tahlili va termogravimetrik
derivatogrammasi tahlillari o‘rganildi.
1-rasmda sintez asosida olingan akrilonitril
asosidagi metall organik polimer sintezi IQ-spektrida N-H guruhning valent
tebranishlari 3358 sm
-1
sohada kuzatildi. C-H guruhning assimmetrik hamda
simmetrik tebranishlari 2879 sm
-1
sohada kuzatildi. Nitril guruh oralig’idagi C
≡
N
va N=C=O guruhlarning valent tebranishlari natijasini 2160-2341 cm
-1
sohada
joylashganini ko’rish mumkin.
1-rasm. Akrilonitril asosida metall organik polimerning IQ-spektri
tahlili.
Metall bog’ini birikishini kuzatishda Me
n
(CO)
m
guruhida uchta–to’rtta
intensiv hosil bo’lgan bog’larning tebranishlarini 1800-2000 cm
-1
sohalar oralig’ida
joylashganligini ko’rish mumkin.
Akrilonitril asosida metall organik polimer sintezi
termogravimetrik
tahlili.
4.15 mg olinib, jarayon 600 °C haroratda o‘rganildi.
Akrilonitril asosida
metall organik polimer sintezi
termogravimetrik derivatogrammasi quyidagi 2-
rasmda keltirilgan.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 7, 31 Июль
144
https://universalpublishings.com
2-rasm. Akrilonitril asosida metall organik polimer sintezining
termogravimetrik derivatogrammasi (TGA)
Sintez qilingan akrilonitril asosida metall organik polimer sintezining termik
analizi o'rganildi. Yangi sintez qilingan akrilonitril asosida metall organik polimer
termik tahlili 20-600°C haroratlar oralig'ida olib borildi. Bu derivatogramma 2-
rasmda keltirilgan bo’lib u 2 ta egri chiziqdan iborat.
Sintez qilingan akrilonitril asosida metall organik polimer DTA tahlilida uch
sohada massa yo’qotish va endotermik jarayon yuz bergan. Moddalarni
parchalanishining birinchi bosqichda 30,83
0
C da boshlanib, 236,92
0
C da 0,081mg
yoki 1,224% massa yo’qotishi kuzatildi. Bu parchalanish suvning chiqib ketishi
bilan tushuntiriladi.
Ikkinchi bosqichda 236,92
0
C da boshlanib 309,47
0
C da 0,987mg, yoki
14,918% massa yo’qotilishi bilan tugallandi. Bu haroratlar oralig’ida sianid
guruhning parchalanishi natijasida azot II oksidi ajraladi.
Uchinchi bosqich aosiy parchalanish bosqichi bo’lib, 309,98
0
C da boshlanib
600
0
C da 0,193 mg yoki 2,917% massa yo’qotilishi kuzatildi. Bunda organik
birikmalar parchalanishidan uglerod va metall karbonatlarining parchalanishidan
uglerod,azot va metall oksid qoldiqlari qoladi.
Sintez qilingan mahsulotning DTA tahlilida issiqlikning yutilishi yani
endotermik jarayonda 276,95
0
C da moddalarning parchalanishi kuzatildi. Bu
jarayon davomida rux oksidlari ajralishidan parchalanish ro’y beradi.
МЕДИЦИНА, ПЕДАГОГИКА И ТЕХНОЛОГИЯ:
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА
Researchbib Impact factor: 11.79/2023
SJIF 2024 = 5.444
Том 2, Выпуск 7, 31 Июль
145
https://universalpublishings.com
Xulosa.
Xulosa qilib aytganda,
akrilonitril asosida metall organik polimer
s
intez qilindi. Sintez qilingan metall organik polimerning tarkibi, tuzilishi, fizik va
kimyoviy xossalari, barqarorligi IQ, DTA, DTG va boshqa tahlillar asosida
aniqlandi. Olingan polimerni sintezi jarayoniga qo’llanganda yuqori iqtisodiy
samaradorlikka erishildi.
Adabiyotlar ro'yxati.
1.
Eshankulov X.N., Turayev X.X., Umbarov I.A., Jalilov A.T., Nikel
tutgan akril sopolimerining IQ-spektr tahlili. O‘zr FА akademigi, O‘zR xizmat
ko‘rsatgan fan arbobi, xalqaro oliy maktab akademiyasi akademigi,kimyo fanlari
doktori, professor Parpiev Nusrat Agzamovich tavalludining 90 yillik xotirasiga
bagʼishlangan «kompleks birikmalar kimyosining dolzarb muammolari»
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to‘plami. 2021 yil
14-15 sentyabrь, 168-169 b
2.
Eshankulov X.N., Turayev X.X., Umbarov I.A., Jalilov A.T.
Metallorganik sopolimer sintezi. Fan va texnologiyalar taraqqiyoti ilmiy-texnikaviy
jurnal.– Buxoro – 2021. № 4.151-156 b.
3.
Eshankulov Kh.N., Тurayev Х.X., Umbarov I.A., Karimov M. U., Djalilov
A. T. Nikel tutgan akril sopolimerining sintezi. НамДУ илмий ахборотномаси -
Научный вестник НамГУ 2021 йил 10-сон. 58-62 b.
4.
Eshankulov Kh.N., Тurayev Х.Х., Umbarov I.A., Jalilov A.T. The studying
synthesis and research of nickel and tin acrylate on the basis of the copolymers.
Journal of Pharmaceutical Negative Results - Volume 13 - Special Issue 7 – 2022.
1165-1180.
5.
Eshankulov Kh.N., Тurayev Х.Х., Umbarov I.A., Jalilov A.T.
Metallorganik sopolimer sintezi. Fan va texnologiyalar taraqqiyoti ilmiy-texnikaviy
jurnal. – Buxoro – 2021. № 4.151-156 b.
6.
Eshankulov X.N., Turayev X.X., Umbarov I.A., Jalilov A.T. Titan (II)
oksidining akril kislota bilan hosil qilgan polimer ioniti sintezi. “металлорганик
юқори молекулали бирикмалар соҳасидаги долзарб муаммоларниниг
инновацион ечимлари”. 2021y. 64b.
