MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
31
O‘ZBEKISTONDA DINIY ERKINLIK: KONSTITUTSIYAVIY
VA HUQUQIY ASOSLAR
Qodirova Dilzoda
FarDU talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15194834
Annotatsiya.
Mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasida diniy
erkinlikning konstitutsiyaviy va huquqiy asoslari tahlil qilinadi. Diniy erkinlik
tushunchasi, uning davlat siyosati va huquqiy-me’yoriy asoslari o‘rganiladi.
Shuningdek, O‘zbekistonda diniy erkinlikni ta’minlash borasidagi islohotlar va
xalqaro tajribalar bilan taqqoslash keltiriladi. Maqolada mavjud qonunchilik
bazasi hamda diniy erkinlikni ta’minlashga qaratilgan huquqiy mexanizmlar
muhokama qilinadi.
Kalit so‘zlar.
diniy erkinlik, Konstitutsiya, huquqiy asoslar, O‘zbekiston,
davlat siyosati, konfessiyalar, qonunchilik.
Diniy erkinlik har bir insonning asosiy huquqlaridan biri bo‘lib, BMTning
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida ham mustahkamlab qo‘yilgan.
O‘zbekiston Respublikasida ham diniy erkinlik Konstitutsiya va tegishli
qonunchilik me’yorlari bilan kafolatlangan. Mustaqillikdan so‘ng O‘zbekiston
diniy erkinlikka oid siyosatini isloh qilib, turli konfessiyalarning tinch-totuv
yashashiga imkon beradigan huquqiy bazani shakllantirdi. Ushbu maqolada
mamlakatda diniy erkinlikning konstitutsiyaviy va huquqiy asoslari, amaldagi
qonunchilik va xalqaro standartlarga mosligi tahlil qilinadi.
O‘zbekistonda diniy erkinlikning konstitutsiyaviy asoslari. O‘zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasida diniy erkinlik masalasi alohida o‘rin tutadi.
Xususan:
18-modda: Barcha fuqarolar teng huquqlarga ega va millati, dini, irqi, jinsi
va boshqa jihatlariga ko‘ra kamsitilish mumkin emas.
31-modda: Har bir fuqaro istalgan dinni tanlash yoki hech qanday dinga
e’tiqod qilmaslik huquqiga ega.
61-modda: Din va davlat bir-biridan ajratilgan, davlat hech bir dinga afzallik
bermaydi.
Bu normalar fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlaydi hamda davlatning
diniy ishlarni boshqarishdagi neytralligini belgilaydi.
O‘zbekistonda diniy erkinlikni ta’minlovchi qonunchilik asoslari.
O‘zbekiston diniy erkinlikni huquqiy jihatdan mustahkamlash uchun bir qator
qonunlarni qabul qilgan. Muhim qonun hujjatlari orasida:
1. "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida"gi Qonun (1998-yil,
2021-yilda yangi tahrirda qabul qilingan). Fuqarolarning diniy erkinligini
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
32
himoya qilish. Diniy tashkilotlarni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi. Diniy ta’lim va
targ‘ibot masalalarini tartibga solish.
2. "O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi". Diniy adovat qo‘zg‘ash
va ekstremistik harakatlarga qarshi kurash choralarini belgilaydi.
3. "Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks". Ruxsatsiz diniy yig‘ilishlar
o‘tkazish va noqonuniy diniy materiallar tarqatish uchun javobgarlikni
belgilaydi.
4. Xalqaro huquqiy me’yorlarga muvofiqlik. O‘zbekistonning diniy
erkinlikka oid qonunchiligi BMT va YeXHT (Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik
Tashkiloti) tomonidan belgilangan xalqaro standartlarga muvofiqlashtirilgan.
Diniy erkinlik va davlat siyosati. O‘zbekiston diniy erkinlik sohasida
huquqiy islohotlarni izchil amalga oshirmoqda. 2017-yildan boshlab Prezident
Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan diniy islohotlar kuchaytirildi:
2018-yilda "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida"gi qonunga
o‘zgartirishlar kiritildi.
Diniy ekstremizmga qarshi kurash bo‘yicha yangi strategiyalar ishlab
chiqildi.
Qator diniy tashkilotlar qayta ro‘yxatdan o‘tkazildi, bu esa ularning erkin
faoliyat yuritishini ta’minladi.
Diniy erkinlik va jamiyat. O‘zbekistonda 130 dan ortiq millat va elatlar
istiqomat qiladi, shuningdek, turli konfessiyalar ham faoliyat yuritmoqda.
O‘zbekistonda Musulmonlar idorasi, Pravoslav cherkovi, Katolik cherkovi,
Protestant jamoalari, Yahudiy jamoalari kabi turli diniy tashkilotlar mavjud.
Biroq, diniy ekstremizm va noqonuniy targ‘ibot xavfi saqlanib
qolayotganligi sababli, hukumat diniy faoliyatga nisbatan nazoratni
kuchaytirgan. Bu esa ayrim hollarda diniy erkinlikning cheklanishiga olib kelishi
mumkinligi haqida xalqaro tashkilotlar tomonidan bildirgan tanqidlar ham
mavjud.
Xulosa. O‘zbekistonda diniy erkinlik konstitutsiyaviy va huquqiy jihatdan
kafolatlangan bo‘lsa-da, diniy faoliyat davlat tomonidan muayyan darajada
tartibga solinadi. Mustaqillikdan keyingi davrda diniy erkinlikni ta’minlashga
qaratilgan qator islohotlar amalga oshirilgan bo‘lsa-da, qonunlarni yanada
liberallashtirish bo‘yicha muhokamalar davom etmoqda. Shu sababli, diniy
erkinlik va davlat siyosati o‘rtasidagi muvozanatni saqlash muhim masala bo‘lib
qolmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Abduqodirov B. O‘zbekistonda diniy bag‘rikenglik va huquqiy
mexanizmlar. Toshkent, 2020.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
33
2.
BMT Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi.
3.
Buxorov J. Diniy tashkilotlar va ularning huquqiy maqomi. Toshkent, 2018.
4.
Islom Karimov. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. Toshkent,
1997.
5.
Mirziyoyev Sh. M. Yangi O‘zbekiston konsepsiyasi va diniy islohotlar.
Toshkent, 2022.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 2023-yilgi tahrir.
7.
O‘zbekiston Respublikasining 'Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar
to‘g‘risida'gi Qonuni (2021-yil).
8.
O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksi.
9.
Qozoqboyev N. O‘zbekistonda konfessiyalararo totuvlik. Toshkent, 2019.
10.
Rahimov O. Diniy ekstremizmga qarshi kurashning huquqiy asoslari.
Toshkent, 2021.
11.
YeXHT. Markaziy Osiyoda diniy erkinlik va inson huquqlari. Vena, 2020.
