MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
39
JADIDLAR VA MILLIY UYG‘ONISH G‘OYASI: TARIXIY-ADABIY
YONDASHUV
Fayzulloyev Abramat
Iqtisodiyot
va Pedagogika Unverisititeti
Boshlang'ich ta'lim yo'nalishi
3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15200831
Anotatsiyalar:
Ushbu maqolada jadidchilik harakatining O‘zbekistondagi milliy uyg‘onish
jarayoniga ta’siri tarixiy-adabiy yondashuv asosida tahlil etiladi. Jadid
adiblarining asarlarida milliy uyg‘onish g‘oyalari qanday ifoda etilgani yoritiladi.
Kalit so‘zlar:
Jadidchilik, milliy uyg‘onish, adabiyot, Mahmudxo'ja Behbudiy, Abdulla
Avloniy, Abdurauf Fitrat, tarixiy-adabiy tahlil.
Аннотация:
В данной статье рассматривается влияние движения джадидов на
процесс национального пробуждения в Узбекистане с историко-
литературной точки зрения. Раскрываются идеи национального
самоосознания в творчестве джадидских писателей.
Ключевые слова:
Джадидизм, национальное пробуждение, литература,Махмудходжа
Бехбудий,Абдулла Авлоний,Абдурауф Фитрат, историко-литературный
анализ.
Abstract:
This article analyzes the influence of the Jadid movement on the national
awakening in Uzbekistan from a historical-literary perspective. It explores how
national revival ideas were expressed in the works of Jadid writers.
Keywords:
Jadidism, national awakening, literature,Mahmudkhoja Behbudi,Abdulla
Avloniy, Abdurauf Fitrat, historical-literary analysis.
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida O‘rta Osiyo xalqlari ijtimoiy-siyosiy
jihatdan og‘ir bir davrni boshdan kechirayotgan edi. Mustamlaka siyosati,
eskicha tafakkur va ma’naviy tanazzul jamiyat taraqqiyotini to‘xtatib qo‘ygandi.
Ana shunday murakkab sharoitda jadidchilik harakati yuzaga keldi. Bu harakat
vakillari jamiyatni ilm, ma’rifat, adabiyot va yangicha fikrlash orqali uyg‘otishga
bel bog‘ladilar.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
40
Jadidchilik harakati faqatgina siyosiy emas, balki adabiy va ma’naviy
uyg‘onish harakati sifatida ham tarixda muhim o‘rin egallaydi. Ayniqsa, jadid
adabiyoti orqali milliy o‘zlikni anglash, xalqni uyg‘otish, ilmga da’vat qilish
g‘oyalari yuksak badiiy vositalar bilan ifoda etilgan.Hozirda jadidlar davri ta'rixi
va adabiyotini o'rganish borasida yurttimizda ko'plab konferensiyalar,tanlovlar
va boshqa ko'plab ilmiy loyhalar amalga oshirilmoqda bu esa ushbu davr ta'rixi
va adabiyotini o'rganish uchun yaxshi natija berib kelmoqda.
Asosiy qism
Jadid adabiyotining shakllanishi va g‘oyaviy yo‘nalish
i
Jadidchilik adabiyoti XIX asr oxiri va XX asr boshlarida shakllandi. Bu
davrda yangi usuldagi maktablar ochildi, gazeta va jurnallar nashr qilina
boshladi. Adabiyot jamiyatga xizmat qila boshladi – u endilikda faqat estetik
vosita emas, balki xalqni uyg‘otish, unda yangicha tafakkur uyg‘otish quroliga
aylandi.
Jadid adabiyoti o‘zining g‘oyaviy yo‘nalishi bilan ajralib turadi. Unda asosiy
o‘rin ma’rifatparvarlik, vatanparvarlik, adolat, ilmga intilish, xalqni jaholatdan
chiqarish kabi tamoyillarga beriladi. Ushbu adabiyot millatning ruhiy
uyg‘onishiga xizmat qiladi.
Jadid adiblarining milliy uyg‘onish g‘oyalarini adabiyotda ifodalashi
Jadid adiblarining asarlarida milliy uyg‘onish g‘oyalari keng va chuqur aks
etgan. Jumladan:
Mahmudxo‘ja Behbudiyning “Padarkush” dramasi orqali oila, tarbiya va
milliy qadriyatlarning buzilishi haqida ogohlantiradi. Bu asarda xalqni
hushyorlikka, axloqiy poklanishga chaqiruvchi kuchli ijtimoiy tanqid mavjud.
Abdulla Avloniy o‘zining “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida yoshlarni
ma’rifat, vatanparvarlik, halollik va adolatga da’vat etadi. Bu asar milliy
uyg‘onishning o‘quv qo‘llanmasi bo‘lib xizmat qiladi.
Abdurauf Fitrat o‘zining dramatik va publitsistik ijodi orqali xalqni
jaholatdan xalos etish, o‘zligini anglash, taraqqiyot sari intilishga undaydi. Uning
“Munozara”, “Hind ixtilochilari” kabi asarlarida milliy uyg‘onish g‘oyalari yuksak
badiiy vositalar bilan ifodalangan.
Jadid adabiyotining badiiy xususiyatlari
Jadid adabiyotining badiiy uslubi o‘ziga xos. Unda quyidagilar ko‘zga
tashlanadi:
Dramatik, publitsistik va she’riy janrlar uyg‘unligida ishlangan.
Kuchli ijtimoiy tanqid, obrazlar orqali jamiyat muammolari aks ettiriladi.
Oddiy, ravon, xalq tiliga yaqin uslub.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
41
Xalqni uyg‘otishga xizmat qiluvchi hikmatli iboralar, nasihatlar, savol-
javoblar.
Bu adabiyot shakl jihatdan sodda, ammo mazmunan chuqur va ta’sirli
bo‘lgan.
Xulosa
Jadid adabiyoti o‘zbek milliy uyg‘onish harakatining muhim ustunlaridan
biri bo‘lib xizmat qilgan. Jadid adiblari xalqni faqat badiiy so‘z orqali emas, balki
yurakdan chiqqan, ijtimoiy og‘riqni ifodalagan asarlari orqali uyg‘otishga
harakat qildilar. Ularning merosi bugun ham dolzarb bo‘lib, yoshlar tarbiyasida,
milliy qadriyatlarni targ‘ib etishda katta ahamiyat kasb etadi.
Bugungi kunda jadid adabiyotini chuqur o‘rganish, uni yoshlar ongiga
singdirish dolzarb vazifadir. Chunki bu adabiyot orqaligina biz o‘zligimizni,
tariximizni, ma’naviyatimizni anglaymiz.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Behbudiy M. Padarkush. – Toshkent: Ma’naviyat, 2002.
2. Avloniy A. Turkiy guliston yoxud axloq. – Toshkent: Fan, 1992.
3. Fitrat A. Hind ixtilochilari. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi NMIU, 2006.
4. Yo‘ldoshev Q. Jadidchilik: kecha va bugun. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017.
5. Rajabov A. O‘zbek adabiyoti tarixi. – Toshkent: O‘qituvchi, 2005.
6. Karimov I. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat, 2008.
