MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
121
LOYIHALARDA RISK VA DAROMADLILIK MUVOZANATINI
TA'MINLASH
Muminov G'iyos Ilyosovich
Oʻzbekiston respublikasi bank-moliya akademiyasi
70411202 – Loyiha boshqaruvi
(Project Management) mutaxassisligi magistri
https://doi.org/10.5281/zenodo.13959909
Kalit so'zlar:
Loyiha, moliyaviy risklar, daromadlilik, monitoring, tajriba,
bilim.
Loyihalarda risk va daromadlilik muvozanatini ta'minlash, loyiha
boshqaruvi va investitsiya strategiyalarida muhim bir masala hisoblanadi.
Ushbu muvozanatni ta'minlash uchun bir nechta asosiy tamoyillar va
strategiyalar mavjud:
Risklarni aniqlash va baholash: Loyiha davomida yuzaga kelishi mumkin
bo'lgan barcha potensial risklarni aniqlash. Bu, masalan, bozor risklari,
moliyaviy risklar, texnologik risklar va boshqalar bo'lishi mumkin. Har bir
riskning ehtimoli va uning ta'sirini baholash. Bu jarayon "risk baholash
matritsasi" yordamida amalga oshirilishi mumkin.
Riskni kamaytirish strategiyalari: Risklarni kamaytirish uchun turli xil
strategiyalarni qo'llash. Masalan, diversifikatsiya, sug'urta, shartnomalar tuzish
va boshqalar. Risklarni boshqarish uchun aniq reja tuzish va uni amalga oshirish.
Daromadlilikni oshirish: Loyihaning daromadliligini oshirish uchun
innovatsion yechimlar, samarali marketing strategiyalari va xarajatlarni
kamaytirish usullarini qo'llash. Mijozlar ehtiyojlarini va bozor talablarini tahlil
qilib, mahsulot yoki xizmatning qiymatini oshirish.
Monitoring va nazorat: Loyihaning har bir bosqichida risklarni va
daromadlilikni nazorat qilish. Buning uchun KPI (asosiy ko'rsatkichlar) va
boshqa o'lchovlar belgilanishi kerak. O'zgarishlarga tez moslashish uchun
monitoring tizimini yaratish.
Samarali muloqot: Loyihaning barcha ishtirokchilari o'rtasida samarali
muloqotni ta'minlash. Bu risklarni va daromadlilikni muhokama qilish va fikr
almashish imkonini beradi.
Tajriba va bilimlarni oshirish: Loyiha davomida olingan tajribalarni tahlil
qilish va kelajak loyihalar uchun qo'llanma sifatida foydalanish. Kompaniya
ichida bilimlarni almashish va professional rivojlanishga e'tibor berish.
Ushbu tamoyillarni amalga oshirish orqali loyihalarda risk va daromadlilik
muvozanatini ta'minlash mumkin. Har bir loyiha o'ziga xos xususiyatlarga ega
bo'lganligi sababli, strategiyalarni loyihaning o'ziga mos ravishda qo'llash zarur.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
122
Risklarni loyiha qatnashchilari o’rtasida taqsimlash moliyaviy reja va
shartnoma xujjatlarini ishlab chiqish davomida amalga oshiriladi. Risklarni sifat
va miqdor jihatdan taqsimlash mumkin. Risklarni sifat jihatdan taqsimlashda
loyiha qatnashchilari ularga tegishli bo’lgan u yoki bu risklarni ko’paytirib yoki
kamaytirgan holda qaror qabul qiladilar. Lekin, bunda, masalan, investorlarga
qanchalik yuqori risklar taqsimlanishi ko’zda tutilsa, shunchalik ularni loyihaga
jalb qilish qiyinroq bo’ladi. Risklarni miqdor jihatdan taqsimlashda yuqorida
ko’rib o’tilgan risklarni tahlil qilish usullari qo’llaniladi. Masalan, “Qarorlar
daraxti” usulida har bir bosqichda hech bo’lmaganda ikki tomon ishtirok etadi:
sotuvchi va sotib oluvchi, buyurtmachi va buyurtmani amalga oshiruvchi.
Buyurtmachi shartnomada ko’rsatilgan ishlarni o’z vaqtida hamda sifatli qilib
bajarilgan holda shartnoma qiymatini kamaytirishga harakat qiladi; buyurtmani
bajaruvchi esa, maksimal foyda olishga harakat qiladi. Bunda risk darajasi ikki
tomon uchun ham mos kelishi kerak.
Loyiha samaradorligini aniqlashda asosiy omillardan biri bo’lib realizatsiya
bo’yicha qilingan barcha ishlar sifati hisoblanadi. Loyiha sifat boshqarilishini
asosiy elementlari bo’lib quyidagilar hisoblanishi qabul qilingan:
buyurtmachi qiziqishi va loyiha guruhlarini uyg’unlashtirish maqsadidagi
–asosiy holati;
chora-tadbirlarining kompleks boshqarilishi – sifat ta’minlanishi;
texnik komleks va texnologik chora-tadbirar zaruriy aniq ta’sirini kiritish
bo’yicha – sifat nazorati.
Xulosa:
Loyiha – muayyan boshlang’ich ma’lumotlar va talab etiladigan
natijalar (maqsad) bilan bog’liq bo’lgan, uni yechish usulini o’zida mujassam
etgan ayrim vazifa. Loyihani amalga oshirish jarayonida uning ishtirokchilari o’z
vazifalarini bajarishga e’tibor qaratadilar. Loyihaviy risklarning miqdoriy
tahlilini o’tkazish loyihaning hisob-kitoblariga asoslaniladi. Miqdoriy tahlilning
asosiy vazifasi loyiha samaradorligi mezonlariga asosan riskli omillarning
o’zgarishini ta’sirini miqdor jihatdan o’lchashdan iborat.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O’lmasov A.O’., Vahobov A.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: SHarq,
2006.
2.
Қобилов Р.Ш. Иқтисодиёт назарияси. Дарслик. – Т.: Ўзбекистон
Республикаси ИИВ Академияси, 2013.
3.
Qosimov M.S., Muxamedjanova G.YA. Investitsiya loyihalari tahlili. O’quv
qo’llanma. – T.: TDIU, 2011.
4.
G’ozibekov D.G’. Investitsiyalarni moliyalashtirish masalalari. – T.: Moliya,
2003 yil.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
123
5.
Rashidov O.YU., Xojimatov R.X., Raximov A.A. Investitsion loyihalarni
moliyalashtirish: O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2010.
