MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
19
KOGNITIV YONDASHUV ASOSIDA BO‘LAJAK O‘QITUVCHILARNING
MEDIA SAVODXONLIGINI RIVOJLANTIRISHNING METODOLOGIK
ASOSLARI
Mirzayeva Mayramxon Zaynobidinovana
Andijon davlat texnika instituti o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16833778
Kalit so‘zlar:
media savodxonlik, kognitiv yondashuv, axborot
kompetensiyasi, ta’lim metodologiyasi, raqamli pedagogika.
Raqamli axborot texnologiyalari jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan
bugungi davrda shaxsning media makonida ongli ishtirok etishi, axborotni
tanqidiy tahlil qila olishi va undan samarali foydalanish ko‘nikmalariga ega
bo‘lishi zaruriy ehtiyojga aylangan. Xususan, pedagogik ta’lim yo‘nalishida tahsil
olayotgan bo‘lajak o‘qituvchilarning media savodxonligini shakllantirish nafaqat
ularning kasbiy tayyorgarligini takomillashtiradi, balki kelajakdagi o‘quvchilarni
ham axborot xavfsizligi, tanqidiy fikrlash va raqamli madaniyat ruhida
tarbiyalash imkonini beradi.
Media savodxonlik — bu faqatgina texnologik vositalarni egallash emas,
balki axborotni tahlil qilish, baholash, kontekstda tushunish va unga nisbatan
mustaqil pozitsiya bildirish qobiliyatidir. Mazkur ko‘nikmalarni rivojlantirishda
zamonaviy ta’lim yondashuvlari, xususan,
kognitiv yondashuv
alohida
ahamiyat kasb etadi. Kognitiv yondashuv o‘quvchining aqliy faoliyatlarini —
idrok, tafakkur, xotira, muammoli vaziyatlarda tahlil qilish kabi jarayonlarini
faollashtirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, media axborot muhitini anglashda muhim
kognitiv strategiyalarni shakllantirishga xizmat qiladi.
Shu boisdan,
bo‘lajak o‘qituvchilarning media savodxonligini kognitiv
yondashuv asosida rivojlantirishning metodologik asoslarini ishlab
chiqish
, amaliyotchi pedagoglar tayyorlash jarayonida ta’lim sifatini oshirish,
raqamli pedagogik madaniyatni shakllantirish va umuman olganda, innovatsion
o‘qituvchiga aylanish yo‘lida muhim qadamlardan biri sanaladi.
Media savodxonlik — bu axborotni tanlash, tahlil qilish, baholash va undan
ongli foydalanish bo‘yicha shaxsning kompleks kompetensiyalar majmuasidir.
Zamonaviy o‘qituvchi nafaqat dars jarayonida media vositalaridan foydalanishi,
balki o‘quvchilarni ham media axborotga nisbatan tanqidiy qarashga, yolg‘on va
manipulyativ axborotni farqlashga o‘rgatishi zarur. Bu esa faqatgina texnik
ko‘nikmalar bilan emas, balki chuqur bilish jarayonlari orqali erishiladi. Media
savodxonlik, shuningdek, fuqarolik mas’uliyatini, ijtimoiy axborot muhitiga ongli
munosabatni shakllantiradi.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
20
Kognitiv yondashuv psixologik va pedagogik sohalarda shaxsning bilim
olishga oid aqliy faoliyatlarini markazga qo‘yadi. Bu yondashuvda o‘quvchining
aktiv tafakkuriy ishtiroki
muhim hisoblanadi. Kognitiv yondashuvda quyidagi
jarayonlar muhim o‘rin tutadi:
-
bilimlarni konstruksiyalash
— yangi axborotni avvalgi bilimlar bilan
bog‘lab tushunish;
-
tashqi axborotni ichki tizimga integratsiya qilish;
-
tanqidiy va reflektiv tafakkur
ni shakllantirish;
-
muammoni hal qilish strategiyalari
ni mustahkamlash.
Shunday qilib, bu yondashuv media axborotlar bilan ishlashda, axborot
manbaini aniqlash, baholash va uni kontekstual tahlil qilishda juda mos tushadi.
Bo‘lajak o‘qituvchilar aynan shu kognitiv ko‘nikmalar orqali media
savodxonlikni egallaydi.
Bo‘lajak o‘qituvchilarda media savodxonlikni shakllantirish uchun quyidagi
metodologik yondashuvlar samarali hisoblanadi:
Muammoli o‘qitish
: Media kontekstida muammoli savollar berish orqali
talabalarda mustaqil izlanish va tahliliy fikrlashni rag‘batlantirish.
Kognitiv xaritalar va klasterlar tuzish
: Media mazmunlarining
mazmuniy tuzilishini ko‘rsatish va ulardagi asosiy g‘oyalarni ajratib ko‘rsatish.
Debatlar va rolli o‘yinlar
: Talabalarni turli pozitsiyalarda o‘ylashga
undash, bu orqali media tahlil qilish madaniyatini rivojlantirish.
Multimedia loyihalari yaratish
: Talabalar media kontent (video,
podkast, info-grafika) yaratish orqali amaliy kompetensiyalarni rivojlantiradi.
Tanqidiy tahlil topshiriqlari
: Media mahsulotlarni (reklama, yangilik,
maqola, video) tahlil qilish, noto‘g‘ri xulosalarni aniqlash topshiriqlari.
Bunday metodologik yondashuvlar nafaqat bilimni oshiradi, balki bo‘lajak
o‘qituvchining o‘quvchilar bilan ishlashida ham bu uslublarni tatbiq etish
imkoniyatini yaratadi.
Kognitiv yondashuv asosida shakllangan media savodxonlik bo‘lajak
o‘qituvchilarga:
ta’lim jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar bilan boyitishga;
o‘quvchilarning axborot bilan ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga;
ijtimoiy tarmoqlar va internet orqali tarqatilayotgan axborotlarning
ishonchliligini baholashga;
o‘ziga xos tanqidiy dunyoqarashni shakllantirishga yordam beradi.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
21
Bu esa ularni XXI asr o‘qituvchisiga aylantiradi — ya’ni axborot muhitida
faol, ongli, tanqidiy fikrlaydigan, raqamli savodxon, ijtimoiy mas’uliyatli
mutaxassisdir.
Xulosa
Bo‘lajak o‘qituvchilarning media savodxonligini kognitiv yondashuv asosida
rivojlantirish, ularning raqamli kompetensiyasini mustahkamlash, axborotga
nisbatan tanqidiy yondashuvini shakllantirishga xizmat qiladi. Bu esa zamonaviy
ta’lim talablariga javob bera oladigan pedagogik kadrlarni tayyorlashda muhim
omil bo‘lib xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.Hasanboyeva, M. (2022). Media savodxonlik asoslari. Toshkent: TDPU
nashriyoti.
2.Anderson, L. W., & Krathwohl, D. R. (2001). A taxonomy for learning, teaching,
and assessing: A revision of Bloom's taxonomy of educational objectives. New
York: Longman.
3.Mayer, R. E. (2005). The Cambridge Handbook of Multimedia Learning.
Cambridge University Press.
4.Qodirova, D. (2023). “Kognitiv yondashuv asosida ta’lim jarayonini samarali
tashkil etishning metodik asoslari”, Pedagogika va psixologiya jurnali, №4.
5.UNESCO (2011). Media and Information Literacy Curriculum for Teachers.
Paris: UNESCO.
6.Jonbekova, D. (2020). “Media savodxonlik va raqamli madaniyat”. Axborot
texnologiyalari jurnali, №2.
7.Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher
Psychological Processes. Harvard University Press.
8.Buckingham, D. (2003). Media Education: Literacy, Learning and
Contemporary Culture. Polity Press..
