MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
86
BIR KUNLIK ISITMA VA ISITMANING MOHIYATI
Muxtorova Fotimaxon Shuhratjon qizi
Alfraganus universiteti, 2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16083209
Annotatsiya.
Ushbu maqolada bir kunlik isitma, uning, bosqichlari va
sabablari haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar:
isitma, infeksiya, tana harorati, immun javob,virusli
kasalliklar, termoregulyatsiya, yallig‘lanish,bir kunlik isitma.
Аннотация.
В данной статье обсуждается однодневная лихорадка, ее
стадии и причины.
Ключевые слова:
лихорадка, инфекция, температура тела, иммунный
ответ, вирусные заболевания, терморегуляция, воспаление, однодневная
лихорадка.
Abstract
. This article discusses one-day fever, its stages, and causes.
Keywords:
fever, infection, div temperature, immune response, viral
diseases, thermoregulation, inflammation, one-day fever.
Isitma –bu organizmning turli kasalliklar, ayniqsa infeksiyalarga javoban
rivojlanadigan fiziologik holatdir. U organizmning himoya mexanizmlaridan biri
bo‘lib immun tizmining faollashganini bildiradi. Ko‘pincha isitma bir kecha
kunduz davom etadi, ammo ayrim holatlarda u atigi bir kun davom etib, keyin
yo‘qoladi. Shu kabi holat “bir kunlik isitma” deb ataladi.
Isitma markazi gipotalamusda joylashgan bo‘lib, u tana haroratini
muvozanatini saqlaydi. Infeksiyalar, yallig‘lanish yoki boshqa patogen ta’sirlar
tufayli immun tizimini hosil qilishda ishtirok etadi. Isitma quyidagi
bosqichlardan iborat bo‘ladi.
Ko‘tarilish bosqichi – tana harorati oshadi, bemor titraydi.
Barqarorlashuv bosqichi– harorat maksimal darajaga yetadi.
Tushish bosqichi – organizm ortiqcha issiqlikni chiqarib, harorat me’yorga
qaytadi.
Odatda, kattalar isitmani og‘ziga yoki qo‘ltiq ostiga raqamli termometr
qo‘yish orqali o‘lchaydilar. 3 yoshgacha bo'lgan bolalarda isitmani tekshirish
uchun rektal harorat o‘lchanadi. Agar sizda boshqa alomatlar bo‘lsa, shifokor har
qanday infeksiyani izlash uchun bir nechta testlarni tavsiya qiladi.
Isitmani davolash har 6 soatda yoki kuniga ikki marta olinadigan
paratsetamol, ibuprofen yoki diklofenak kabi antipiretik deb nomlanuvchi OTC
dori-darmonlarini o‘z ichiga oladi. Boshqa davolash usullariga antibiotiklar
(asosiy kasallik bo‘yicha), suyuqlik va dam olish kiradi.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
87
Tana temperaturasining ko‘tarilish darajasiga qarab isitma asosan 38 °C
dan past, yuqori holatlari esa, 41° C dan ortiq bo‘ladi. Ular quyidagicha
tavsiflanadi.
Subfebril (38 °C gacha)
Zaif (38,5 °C gacha)
Febril (o‘rtacha 39 °C gacha)
Piretik (yuqori 41 °C gacha)
Giperpiretik (haddan tashqari yuqori) (41 °C dan yuqori.)
Sutkalik temperaturadagi o‘zgarishlarning tabiati bo‘yicha isitma turlari:
Doimiy isitma (febris continua)
— tana haroratining uzluksiz ko‘tarilishi
bo‘lib, sutkalik o‘zgarish 1 °C dan oshmaydi.
Remittirlovchi isitma (febris remittens)
— tana haroratining 1,5-2 ° C
gacha bo‘lgan sutkalik o‘zgarishi. Biroq, harorat normal qiymatlargacha
kamaymaydi.
Intermittirlovchi isitma (febris intermittis)
— haroratning keskin va
sezilarli darajada ko‘tarilishi, bir necha soat saqlanib turgach, tezda normal
qiymatgacha tushadi.
Gektik isitma (holdan toydiruvchi) (febris hectica)
— sutkalik o‘zgarish
3-5°C ga yetadi, ko‘tariladigan va tezda pasayadigan harorat kun davomida bir
necha marta takrorlanishi mumkin.
Teskari isitma (febris inversa)
— sutkalik ritmning o‘zgarish, ertalablari
haroratning ancha yuqoriroq bo‘lishi bilan tavsiflanadi.
Noto‘g‘ri isitma (febris athypica)
— ma’lum bir tartibsiz sutka davomida
haroratning o‘zgarishi bilan tavsiflanadi.
Qaytaruvchi isitma (febris recurrens)
— yuqori haroratning normal
harorat bilan almashinib turuvchi davrlari bilan tavsiflanadi va bir necha sutka
davom etishi mumkin.
Bir kunlik isitma sabablari va xususiyatlari.
Virusli infeksiya, vaksinatsiyadan so‘ng, allergik reaksiya yoki dori
vositalariga reaksiya, stress yoki issiqlik zarbasidan so‘ng inson tana harorati
oshishi kuzatiladi. Bu holatlarga alohida to‘xtalib o‘tsak.
Virusli infeksiyalar. Ko‘plab virusli infeksiyalar masalan, adenovirus,
entrovirus, COVID- 19 ning ba’zi yengil boshlanishida bir kunlik isitma bilan
namoyon bo‘lishi mumkin.
Vaksinatsiyadan so‘ng. Vaksinatsiyadan keyingi reaktiv isitma ham bir kun
davom etishi mumkin.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
88
Allergik reaksiya yoki dori vositalarga reaksiyasi. Ba’zan organizm
dorilarga yoki oziq-ovqat moddalarga bo‘lgan nojo‘ya reaksiyasi qisqa muddatli
isitma bilan javob beradi.
Stress yoki issiqlik zarbasi. Jismoniy zo‘riqish kuchli stress yoki issiqlik
ta’sirida ham organizm harorati vaqtincha ko‘tarilishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, isitma bu organizmni faol va kurashuvchanligidan
dalolatdir. Isitma olayotgan bemorlarga dastlab yengil birinchi tibbiy yordam
ko‘rsatilishi lozim. Bunda ularga suyuqlik o‘z tana vaznlariga mos ravishda
berish va qaynatilgan, iliq suv yordamida tanani artish lozim. Agarda isitma
tushmasa, shifokorga murojat qilib, kerakli dori va preparatlardan foydalanish
kerak bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Karimov A.K., Abdullayev A.A. “Ichki kasalliklar propedevtikasi “. –Toshkent:
Tibbiyot nashriyoti, 2020.
2.Xudoyberdiyev A.X., Shamsiyev M.M. “Bolalar kasalliklari”, 2-qism. –Toshkent:
“Fan”, 2019.
3.“O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi. “Isitma va infeksion
kasalliklar bo‘yicha milliy klinik qo‘llanma”. –Toshkent, 2022.
4. Normal fiziologiya: Tibbiyot oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun darslik/
O.T.Alyaviya. Sh.Q.Qodirov, A.N.Qodirov va boshq.; O‘zbekiston Respublikasi oliy
va o‘rta-maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi. –T.:
O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2007. –382 b.
5.“Mikrobiologiya, Immunologiya, Virusologiya”, “Yangi asr avlodi” NMM, 2006.
–592 bet.
6.Axmedova S.R., Raximov O.M. “Tibbiy biologiya va umumiy gigiyena”. –
Toshkent: Tibbiyot, 2021.
7.Rasulov T.R. “Yuqumli kasalliklar”. –Toshkent: Tibbiyot nashriyoti, 2018.
8.www.mymedic.uz
