MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
66
PUL-KREDIT SIYOSATI: MOHIYATI, VAZIFALARI VA
IQTISODIYOTGA TA’SIRI
M.Turdimuratov
Jizzax politexnika instituti dotsenti
F.Hamdamov
Jizzax politexnika instituti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.15898078
Annotatsiya.
Ushbu maqolada pul-kredit siyosatining iqtisodiy mohiyati,
uning asosiy vositalari va maqsadlari, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi
misolida ushbu siyosatning iqtisodiy jarayonlarga ta’siri tahlil qilinadi. Pul-
kredit siyosati orqali inflyatsiya darajasi, pul massasi, foiz stavkalari va valyuta
kurslari kabi ko‘rsatkichlar boshqarilib, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish
maqsad qilingan.
Kalit so‘zlar:
Pul-kredit siyosati, markaziy bank, inflyatsiya, foiz stavkasi,
monetar siyosat, iqtisodiy o‘sish.
Annotation.
This article analyzes the economic essence of monetary policy,
its main tools and goals, as well as the impact of this policy on economic
processes on the example of the Republic of Uzbekistan. Through monetary
policy, indicators such as inflation rate, money supply, interest rates, and
exchange rates are managed and aim to promote economic growth.
Key words:
Monetary policy, central bank, inflation, interest rate, monetary
policy, economic growth.
Pul-kredit siyosati (yoki monetar siyosat) — davlat tomonidan
iqtisodiyotda pul muomalasini tartibga solish, narxlar barqarorligini ta’minlash
va makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni muvozanatda ushlab turish vositasidir. Pul-
kredit siyosati asosan markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi va uning
asosiy maqsadi inflyatsiyani nazorat qilish, iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash,
bandlik
darajasini
barqarorlashtirish
hamda
to‘lov
balansini
muvozanatlashtirishdan iborat.
Pul-kredit siyosatining mohiyati va asosiy turlari
Pul-kredit siyosati ikki asosiy shaklda amalga oshiriladi:
1.
Ekspansion (kengaytiruvchi) siyosat
– iqtisodiy inqiroz yoki
pasayish davrida qo‘llanilib, pul massasini ko‘paytirish, foiz stavkalarini
kamaytirish orqali iqtisodiy faollikni oshirishga qaratiladi.
2.
Restriktiv (cheklovchi) siyosat
– inflyatsiya darajasi yuqori
bo‘lganda yoki iqtisodiyotda "qizib ketish" holati yuzaga kelganda qo‘llaniladi.
Unda pul massasini kamaytirish va foiz stavkalarini oshirish orqali iqtisodiy
faollik sekinlashtiriladi.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
67
3.
Pul-kredit siyosatining vositalari
Markaziy banklar quyidagi asosiy vositalar orqali pul-kredit siyosatini
yuritadi:
Diskont siyosati (foiz stavkasi siyosati)
– Markaziy bank tomonidan
tijorat banklariga beriladigan kreditlar bo‘yicha foiz stavkalarini belgilash.
Majburiy zaxiralar normasi
– tijorat banklarining mijozlar depozitlari
bo‘yicha Markaziy bankda saqlanishi lozim bo‘lgan zaxiralar ulushini belgilash.
Ochiq bozor operatsiyalari
– davlat qimmatli qog‘ozlarini sotib olish
yoki sotish orqali iqtisodiyotga pul massasini kiritish yoki uni kamaytirish.
Valyuta bozoridagi intervensiyalar
– valyuta kursini barqarorlashtirish
maqsadida amalga oshiriladi.
O‘zbekistonda pul-kredit siyosatining zamonaviy yo‘nalishlari
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki mustaqil pul-kredit siyosatini
yuritadi. So‘nggi yillarda mamlakatda inflyatsiyani pasaytirish, pul-kredit
siyosatini soddalashtirish va ochiqlikni ta’minlash bo‘yicha qator islohotlar
amalga oshirildi.
Asosiy yo‘nalishlar quyidagilardan iborat:
Pul-kredit siyosatining inflyatsion targeting tizimiga o‘tishi;
Pul massasining o‘sishini nazorat ostida ushlab turish;
Milliy valyutaning erkin konvertatsiyasini ta’minlash;
Foiz stavkalarining bozor mexanizmlari asosida shakllanishiga
ko‘maklashish.
Markaziy bank 2020-yildan boshlab bosqichma-bosqich
inflyatsion
targeting
tizimiga o‘ta boshladi. Ushbu tizimda asosiy e’tibor narxlar
barqarorligini ta’minlash va inflyatsiyani aniq maqsadli ko‘rsatkichlar
doirasida ushlab turishga qaratiladi. 2025-yilgacha inflyatsiya darajasini 5%
atrofida saqlab qolish asosiy maqsad etib belgilangan.
Pul-kredit siyosatining iqtisodiyotga ta’siri
To‘g‘ri olib borilgan pul-kredit siyosati quyidagi ijobiy natijalarga olib
keladi:
Inflyatsiyaning barqarorlashuvi;
Iqtisodiy o‘sishning qo‘llab-quvvatlanishi;
Investitsiyalar hajmining ortishi;
Tashqi iqtisodiy muvozanatni ta’minlash.
Biroq noto‘g‘ri olib borilgan pul-kredit siyosati iqtisodiyotda inflyatsiyaning
keskin oshishi, milliy valyutaning qadrsizlanishi, investitsiyaviy faollikning
pasayishi kabi salbiy oqibatlarga ham olib kelishi mumkin.
MODELS AND METHODS IN MODERN SCIENCE
International scientific-online conference
68
Xulosa.
Pul-kredit siyosati har qanday davlat iqtisodiyotida muhim
makroiqtisodiy boshqaruv vositasidir. O‘zbekistonda so‘nggi yillarda olib
borilayotgan islohotlar, ayniqsa inflyatsion targeting tizimiga o‘tish, mamlakat
iqtisodiyotini barqarorlashtirish va investitsiyaviy jozibadorligini oshirishga
xizmat qilmoqda. Kelgusida bu yo‘nalishda ochiqlik, prognozlash imkoniyatlari
va bozor mexanizmlarini rivojlantirish orqali siyosat samaradorligini oshirish
zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy veb-sayti — www.cbu.uz
2.“Pul, kredit va banklar” – T. Jalilov, T.: “Fan va texnologiya”, 2022
3.Mankiw, N. G. (2021). Macroeconomics. Harvard University Press.
4.Mishkin, F. S. (2020). The Economics of Money, Banking and Financial Markets.
Pearson.
5.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmon va qarorlari (so‘nggi yillardagi
iqtisodiy islohotlar bo‘yicha).
