J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
39
HAR BIR ISMNING ORTIDA: ANIME ORQALI YAPON
MADANIYATIDAGI O‘ZLIKNI ANGLASH FALSAFASI
TADQIQI
Qodirov Botirjon Xusan O`g`li
Oʻzbekiston davlat jahon tillari universiteti
Sharq filologiyasi fakulteti 1-kurs talabasi
Annotatsiya:
Maqolada yapon madaniyatida o‘zlikni anglash tushunchasi
anime san’ati orqali tahlil etiladi. “Spirited Away” animesidagi obrazlar asosida ism
va shaxsiyat o‘rtasidagi bog‘liqlik, “Ikigai” tushunchasi va madaniy ramzlarning
inson ruhiyati shakllanishidagi o‘rni ilmiy yondashuv asosida yoritiladi. Maqola
ilmiy-uslubiy yondashuvda yozilgan bo‘lib, anime san’atining chuqur ma’naviy va
madaniy qatlamlarini yoritishga qaratilgan.
Kalit so`zlar:
anime, yapon madaniyati, ism falsafasi, shaxsiyat, identitet,
ikigai, Spirited Away, kanji, o‘zlikni anglash, madaniy ramzlar.
Annotation:
This article explores the concept of self-identity in Japanese
culture through the lens of anime art. Using the characters from the anime
Spirited
Away
as a basis, it examines the relationship between names and personality, the
idea of
Ikigai
, and the role of cultural symbols in shaping the human psyche. The
paper is written in an academic style and aims to highlight the deep spiritual and
cultural
layers
present
in
anime
art.
Keywords:
anime, Japanese culture, name philosophy, personality, identity, Ikigai,
Spirited Away, kanji, self-identity, cultural symbols.
Аннотация:
В статье рассматривается понятие самобытности в японской
культуре через призму аниме-искусства. На примере персонажей из аниме
Унесённые призраками
анализируется связь между именем и личностью,
J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
40
концепция
Икигай
и роль культурных символов в
формировании человеческой психики. Работа написана в
научно-методологическом стиле и направлена на освещение
глубоких духовных и культурных слоёв аиме-искусства.
Ключевые слова:
аниме, японская культура, философия имени, личность,
идентичность, икигай, Унесённые призраками, кандзи, самопознание,
культурные символы.
Anime – bu Yapon madaniyatining o‘ziga xos ifodasi bo‘lib, u millatning orzu-
umidlari, ichki kechinmalari va ijtimoiy kurashlarini aks ettiruvchi chuqur san’at
shaklidir. U faqatgina ko‘ngilochar vosita emas, balki hayot falsafasini, madaniy
qadriyatlarni va avlodlararo bog‘liqlikni mujassam etgan muhim madaniy hodisadir.
Anime bugungi kunda nafaqat Yaponiya xalqi, balki turli xalqlar o‘rtasida ham
madaniy ko‘prik vazifasini o‘tamoqda.
Anime obrazlar orqali nafaqat syujet voqealari balki inson tafakkuri, o‘zlikni
anglash va ichki dunyoga sayohat qilish kabi murakkab ruhiy jarayonlarni ham
tasvirlaydi. Har bir sahna, har bir xarakter insonning ruhiy holatini aks ettirib, ularni
o‘z kechinmalari bilan yuzma-yuz kelishga undaydi. Shuningdek, animening o‘ziga
xos estetikasi, musiqasi va sahnaviy dinamikasi uni oddiy multfilm yoki kino
janridan ajratib turadi. Anime asarlari chuqur ma'no va ramzlar bilan boyitilgan
bo‘lib, ular inson ongining nozik jihatlarini o‘rganish, shaxsiy rivojlanish va o‘zlikni
anglash jarayonida muhim omil sifatida namoyon bo‘ladi. Ko‘plab anime sahnalari
qisqa vaqt Ichida tomoshabinga kuchli hissiy va ma’naviy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois,
animening ilmiy tahlili, ayniqsa shaxsiyat, identitet va madaniy qadriyatlar
kontekstida, zamonaviy tadqiqotlar uchun dolzarb mavzulardan biridir.
J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
41
Anime va adabiyot: Shaxsiyatni tasvirlash vositasi sifatida
Anime ko‘pincha bolalar uchun mo‘ljallangan multfilmlar
bilan taqqoslanadi yoki oddiy ko‘ngilochar kino janri deb qaraladi.
Biroq, uning asosida mangalar – ya’ni adabiy voqelikka yaqin grafik
romanlar yotgani bois, anime mazmun jihatidan adabiyotga yaqin turadi. Mangalar
orqali yaratilgan syujetlar ko‘pincha psixologik chuqurlik, tarixiy kontekst, falsafiy
g‘oyalar va ijtimoiy muammolarni o‘z ichiga oladi. Kitoblarda qahramonlarning
ichki kechinmalari tasviriy tilda bayon qilinsa, animeda esa bu jarayon vizual va
audial vositalar orqali kuchliroq ifodalanadi. Harakat, musiqa, ranglar va atmosfera
tomoshabinga obraz bilan bevosita ruhiy aloqaga kirish imkonini beradi. Bu jihatlar,
ayniqsa uzoq metrajli yoki ko‘p qismli animelarda, xarakter rivoji va shaxsiyat
shakllanishi jarayonini chuqur ko‘rsatishga xizmat qiladi.
Yapon ismlari va o‘zlikni anglash
Yapon madaniyatida ismlar bejiz tanlanmaydi – ular shaxsning nafaqat tashqi,
balki ichki mohiyatini, xarakterini va taqdirini ifoda etuvchi vositadir. Ism tanlash
jarayoni yaponlar orasida muhim madaniy voqea hisoblanib, har bir ism ma’no,
tarixiy asos va ramziy yuklamaga ega bo‘ladi. Aynan shu sababdan yapon ismlari
orqali nafaqat shaxs haqida, balki butun jamiyatning qadriyatlari, urf-odatlari va
madaniy tafakkuri haqida ham xulosa chiqarish mumkin.Yapon tilida ismlar asosan
kanji
– ya’ni xitoy iyerogliflari yordamida yoziladi. Har bir kanjining bir necha
o‘qilishi va ma’nosi mavjud bo‘lib, u kontekstga qarab o‘zgaradi. Ismlarning bu
xususiyati, ularni madaniy, ruhiy va falsafiy jihatdan chuqurroq tahlil qilish
imkonini beradi.
“Spirited Away”: Ism va shaxsiyat o‘rtasidagi bog‘liqlik
J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
42
Hayao Miyazakining “Spirited Away” (Sen to Chihiro no
Kamikakushi) nomli animatsion filmi – ism, shaxsiyat va o‘zlikni
anglash mavzusini ilmiy jihatdan o‘rganish uchun noyob namuna
hisoblanadi. Syujet markazida turgan 10 yoshli Chihiro ismli
qizning ruhlar dunyosiga tushib qolishi va u yerdan chiqib ketish uchun kurashi
orqali insonning o‘zligini yo‘qotishi va uni qayta topishi jarayoni tasvirlanadi.
Filmda Yubaba nomli sehrgar har bir yangi ishchini qabul qilarkan, uning ismidan
bir qismini olib tashlaydi va yangicha ism beradi. Chihiro ham bu jarayonga duchor
bo‘ladi – uning to‘liq “Chihiro” (
千尋
) ismidan faqat “Sen” (
千
) qismi qoldiriladi.
Bu jarayon ramziy ma’noda shaxsiyatni, xotirani va insoniylikni yo‘qotish
timsolidir.
“Chihiro” ismi ikki kanjidan iborat:
•
千
(chi) — ming, minglab
•
尋
(hiro) — izlash, chuqurlik
Shunday qilib, ismning to‘liq shakli “ming chuqurlik” yoki “chuqur izlash”
ma’nosini anglatadi. Bu esa qahramonning ruhiy sayohatiga ishora qiladi. Uning
ismidagi bir qismini yo‘qotishi orqali, shaxsiyatining bir qismi ham yo‘qoladi. Bu
voqea shaxsiy o‘zlikni anglash va uni tiklash zaruratini ko‘rsatadi.
Haku obrazining ramziy tahlili
Filmda yana bir muhim obraz – Haku ham o‘z ismiga ega. Haku aslida daryo
ruhi bo‘lib, uning ismining yozilishi quyidagicha:
•
白
(haku) – oq rang yoki tozalik
•
Nigihayami Kohakunushi – “Kohaku daryosining xo‘jayini”
J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
43
Haku o‘zining asl ismini unutgan. Bu daryo qurib ketgani,
ya’ni odamlar tomonidan yo‘q qilingani sababli sodir bo‘ladi. Shu
tariqa, ismini yo‘qotgan Haku, o‘zligini ham unutgan bo‘ladi. Bu
voqea ekologik muammolar bilan bog‘langan holda, madaniy va
ma’naviy yo‘qotishlar ramzi sifatida tasvirlanadi.
Haku va Chihiro o‘z ismlarini eslab, o‘zliklarini tiklashga erishishadi. Bu esa
anime orqali insonning o‘zini anglash, ruhiy barkamollikka intilish va hayotiy
maqsadni topish g‘oyasining ifodasi hisoblanadi.
Ikigai tushunchasi va shaxsiyat rivoji
“Spirited Away” animasida “Ikigai” tushunchasi ham muhim rol o‘ynaydi.
“Ikigai” (
生き甲斐
) – yapon tilida “hayot mazmuni” yoki “yashash sababi” degan
ma’noni anglatadi. Bu tushuncha insonning jamiyatdagi o‘rni, ichki motivatsiyasi
va shaxsiy maqsadlarini uyg‘un holda ifodalaydi.
•
生き
(iki) – yashamoq
•
甲斐
(gai) – qiymat, sabab
Haku va Chihiro o‘z “ikigai”larini topib, o‘zlariga yuklangan ma’naviy
vazifalarni anglaydi. Ularning o‘zaro aloqasi, shaxsiy o‘sish va jamiyat oldidagi
mas’uliyat hissi orqali yanada kuchayadi. Bu jarayon, shaxsiyat shakllanishi va
o‘zlikni anglashda do‘stlik va o‘zaro ishonchning naqadar muhimligini ko‘rsatadi.
Anime asarlarida qahramonlar o‘z maqsadlarini topish, o‘zligini anglash va o‘z
hayot yo‘llarini tanlash yo‘lida murakkab sinovlardan o‘tadilar. Bu esa
tomoshabinga ruhiy jihatdan yaqin tuyuladi. Ayniqsa, yosh avlod uchun anime ichki
kechinmalarni anglash va hayotga nisbatan mustaqil qarashni shakllantirishda katta
tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi.Chihiro va Haku misolida ko‘rinadiki, inson o‘z
J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
44
nomini eslab qolgan holda, o‘zligini ham saqlab qoladi. Ism — bu
nafaqat so‘z, balki esdalik, o‘tmish, orzu va mas’uliyatning
timsolidir. Yubaba tomonidan o‘zgartirilgan yoki yo‘q qilingan ism,
shaxsiyatga berilgan zarba sifatida talqin qilinadi. Shu sababli,
yapon madaniyatida ismlarning saqlanishi, o‘tmish bilan uzviy bog‘lanish va
insoniylik tamoyillarini qadrlash deganidir. Yapon an’analarida ismni unutish — bu
shaxsni unutishdir. Bu nafaqat individual darajada, balki butun madaniy merosni
yo‘qotish bilan barobar holatdir. Shu jihatdan anime asarlarida ismlarning ramziy va
semantik yuklamasi orqali o‘zlikni yo‘qotish va qayta tiklash kabi falsafiy mavzular
yoritiladi. Shuningdek, anime doirasida ishlatiladigan metaforalar va ramzlar, yapon
estetikasi – masalan, "mono no aware" (
物の哀れ
-
o‘tkinchilik go‘zalligi) yoki
"wabi-sabi" (
侘寂
-
kamchilikdagi mukammallik) tushunchalarini ham aks ettiradi.
Bular orqali shaxsiyat, o‘zlik va hayot mazmuni haqida chuqur fikrlashga undaydi.
Xulosa qilib aytganda,
Anime – bu yengil ko‘ngilochar janr emas, balki inson
ongining chuqur qatlamlarini yoritishga xizmat qiluvchi badiiy-falsafiy asardir.
Ayniqsa, yapon madaniyatida ismlar va ularning ma’nosi inson shaxsiyatini
ifodalovchi muhim belgilar sifatida qabul qilinadi. “Spirited Away” filmi misolida
ko‘rib chiqqanimizdek, ism – bu oddiy identifikator emas, balki shaxsning ichki
mohiyatini aks ettiruvchi ramziy vositadir.
Anime orqali yapon xalqi o‘z falsafasi, tabiatga munosabati, shaxsiyatga
bo‘lgan qarashlari va ruhiy holatini namoyon etadi. Har bir ismning ortida
insoniylik, madaniyat va tarix mujassam. Bu esa bizga nafaqat anime, balki butun
yapon madaniyatini chuqurroq anglash imkonini beradi.
J
ournаl of Аnаlyticаl Synergy аnd
Scientific
Horizon ISSN: 3060-5261 Impact faktor: 9.9
Volume 1, Issue 3, Series A 2025
45
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI
1.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Anime
2.
https://www.bbc.com/news/business-14526451
3.
https://gamerant.com/the-mythology-behind-spirited-
4.
https://ghibli.fandom.com/wiki/Spirited_Away
5.
https://www.championat.com/lifestyle/article-5068399-chto-
takoe-ikigaj-kak-ego-najti-i-glavnye-principy-ikigaj.html
