SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
125
SUN’IY INTELLEKTNING MEHNAT BOZORIGA TA’SIRI
Turdiyeva Umribonu Dilshod qizi
E-mail:turdiyevaumribonu@gmail.com
,“Toshkent irrigatsiya va qishloq xo’jaligini
mexanizatsiyalash muhandislari instituti”
Milliy tadqiqot universiteti “Filologiya va tillarni o’qitish
(ingliz tili)”yo’nalishi 1
-bosqich talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada sun’iy intellekt texnologiyalarining mehnat
bozoriga bo’lgan ijobiy va salbiy ta’siri tahlil qilinadi.Yangi ish o’rinlarining paydo
bo’lishi ,ayrim kasblarning yo’qolib borishi,zamonaviy kasbiy ko’nikmalarga
bo’lgan talab oshishi kabi holatlar ko’rib chiqilgan.Tahlillar asosida xulosa va
takliflar berilgan.
Аннотация:
В данной статье анализируется положительное и
отрицательное влияние технологий искусственного интеллекта на рынок
труда. Рассматриваются такие явления, как появление новых рабочих мест,
исчезновение некоторых профессий и рост спроса на современные
профессиональные навыки. На основе анализа представлены выводы и
предложения.
Annotation:
This article analyzes the positive and negative impacts of artificial
intelligence technologies on the labor market. It examines phenomena such as the
emergence of new jobs, the disappearance of certain professions, and the growing
demand for modern professional skills. Based on the analysis, conclusions and
recommendations are provided.
Kalit so’zlar:
S
un’iy intellekt,mehnat bozori,avtomatlashtirish,kasbiy
ko’nikma.
Ключевые
слова
:
Искусственный
интеллект,
рынок
труда,
автоматизация, профессиональные навыки.
Keywords
: Artificial intelligence, labor market, automation, professional
skills.
SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
126
Sun’iy intellekt (SI) bugungi kunda sanoat,ta’lim,sog’liqni
saqlash va xizmat ko’rsatish sohalarida keng qo’llanilmoqda.SI
texnalogiyalarining jadal rivojlanishi mehnat bozorida sezilarli
o‘zgarishlarga olib kelmoqda.Dastlab bu texnalogiyalar inson
mehnatini yengillashtirish va samaradorligini oshirish maqsadida joriy etilgan
bo’lsa
-da,hozirgi kunda ularning avtomatlashtirish darajasi ayrim kasblarning
yo’qolib ketishiga ham olib kelmoqda.So’nggi yillarda ko’plab tashkilotlar oddiy
ma’lumotlarni qayt
a ishla
sh,muomala qilish va xizmat ko’rsatish kabi vazifalarni SI
yordamida amalga oshirishni boshladi.Bu esa ba’zi lavozimlar qisqarishiga sabab
bo’lmoqda.Shu bilan birga,sun’iy intellekt yangi ish o’rinlarini ham
yaratmoqda,xususan,IT,ma’lumotlarni tahlil qilish va texnik xizmat ko’rsatish
sohalarida.Yana bir muhim jihat-
SI sharoitida yangi kasbiy ko’nikmalarga bo’lgan
talab oshmoqda. Bugungi kunda har bir xodim raqamli savodxonlik, ma’lumotlar
bilan ishlash va texnologiyalarni tushunish ko‘nikmalariga ega bo‘li
shi talab etiladi.
Sun’iy intellektning mehnat bozoriga ta’sirini chuqurroq tushunish uchun global
tajriba va tahlillarga e’tibor qaratish lozim.
“ChatGPT” kabi generativ sun’iy intellekt texnologiyalari ommalashib borar
ekan, ular mehnat bozori kelajagini ham o’zgartirmoqda. Ba'zilar ommaviy ishsizlik
yuz berishidan xavotirda bo’lsa, boshqalar inson va sun’iy intellekt hamkorligida
yaratiladigan yorqin kelajakdan umidvor. Avtomatlashuv bir asrdan beri dunyo
bo’ylab ish bozoriga ta'sir o’tkazmoqda. U ish o'rinlarini yo'q qilish bilan birga,
yangilarini ham yaratadi.Mutaxassislar endi sun'iy intellektning bu borada qanday
o’zgarishlar qilishini o’rgan
moqda.Brukings instituti tahlilchisi Sanjay Patnaikka
ko’ra, generativ sun'iy intellekt bir vaqtlar faqat odamlar ishlagan sohalarga kirib
bormoqda.“Eng yuqori xavf ostida bo'lgan ishlar, albatta, boshlang'ich darajadagi
ishlardir. Marketing bo'yicha tahlilchilar, tadqiqotchilar, moliyaviy tahlilchilar,
nisbatan oson avtomatlashtirilishi mumkin bo'lgan ishlar bular", - deydi u.Ammo
malakali kadrlar ham yetishmayapti. Xalqaro robototexnika federatsiyasi vakili
Syuzan Biellerning aytishicha, sun'iy intellekts
iz ham ba’zi ishlar
yo’qoladi."Yo’qolib ketadigan bu ishlarni hech kim o’rganmayapti. Bunga
payvandchi yaxshi misol bo'la oladi. Biz bu ishda robotlardan foydalanyapmiz va
barcha kerakli payvandlash ishlarini bajara olyapmiz", - deydi u.Ishning kelajagi
instituti vakili Abigayl Gilbert fikricha, sun'iy intellekt qila olmaydigan ishlar ham
bor.“Biznesda muloqot, tanqidiy fikrlash va yetakchilikka hali ham katta va doimiy
talab bor. San’at va gumanitar sohalardan chiqqan iste'dodlar mehnat bozori uchun
SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
127
muhim ahamiyatga ega bo'lib qolmoqda”,
- deydi u.Niagara
universitetidan Shoun Deylining aytishicha, sun'iy intellekt kuchayib
borar ekan, ishda qolishning bir yo'li shu sohaning mutaxassisiga
aylanishdir. "Bu texnikani tushunadiganlarning qobiliyati yuqori
baholanadi. Ular generatorlar yordamida noyob matn, surat, video va dasturlar
yaratishi mumkin”,
- deydi u.Shu maqsadda Oq uy kelasi yilgacha federal
idoralardagi sun'iy intellekt bo'yicha mutaxassislar sonini 500 kishiga oshirish
rejasini e'lon qildi.
Sun’iy intellekt mehnat bozoriga ikki xil yo‘nalishda ta’sir ko‘rsatmoqda:
birinchisi, mavjud ish o‘rinlarining qisqarishi, ikkinchisi esa, yangi ish o‘rinlarining
yaratilishidir. Bu holat iqtisodiy tuzilma, ta’lim tizimi va davlat siyosatiga bevosita
ta’sir ko‘rsatmoqda. Mehnat bozori uchun dolzarb muammo —
bu yangi sharoitlarga
moslashish va kasb egalarining raqobatbardoshligini ta’minlashdir.Tadqiqotlar
shuni ko‘rsatadiki, sun’iy intellekt texnologiyalari, ayniqsa, takrorlanuvchi va
standartlashtirilgan vazifalarni bajaruvchi kasblarni avtomatlashtirishga olib
kelmoqda. McKinsey Global Institute hisobotiga ko‘ra, 2030 yilga borib 800
millionga yaqin ish o‘rni yo‘qolishi mumkin. Ammo, bu bilan bir qatorda, 550
milliondan ortiq yangi ish o‘rni paydo bo‘lishi
prognoz qilinmoqda. Bu yangi ish
o‘rinlari sun’iy intellekt, ma’lumotlar tahlili, dasturlash, kibermuhandislik kabi
sohalarda bo‘ladi.
AI tomonidan yoqilgan avtomatlashtirish turli sohalarda muntazam va
takrorlanuvchi vazifalarni avtomatlashtirish imkoniyatiga ega. Bu ish unumdorligini
oshirish va korxonalar uchun xarajatlarni kamaytirishga olib kelgan bo'lsa-da, bu ish
joylarini almashtirish bilan bog'liq xavotirlarni ham keltirib chiqaradi. Tadqiqotlar
shuni ko'rsatadiki, ishlab chiqarish, transport va mijozlarga xizmat ko'rsatish kabi
muayyan ish toifalari avtomatlashtirishga ayniqsa zaifdir. Biroq, tarix shuni
ko'rsatadiki, ish o'rinlari avtomatlashtirilgani sayin yangi rollar paydo bo'ladi va
ishchi kuchi moslashadi.Avtomatlashtirish umuman ishdan bo'shatish bilan emas,
balki ish talablarining o'zgarishi va qayta malaka oshirish zarurati bilan teng
kelishini tan olish juda muhimdir. Avtomatlashtirish va sun'iy intellekt ham inson
imkoniyatlarini oshirish imkoniyatiga ega, bu esa ish tabiatini o'zgartirishga olib
keladi. Ishchilarni to'liq almashtirish o'rniga, bu texnologiyalar xodimlarni
murakkab muammolarni hal qilish, ijodkorlik va strategik fikrlashga e'tibor berishga
imkon beradi. AI ma'lumotlarni tahlil qilish, qaror qabul qilish va mijozlarga xizmat
SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
128
ko'rsatishda yordam berishi mumkin, bu esa ishchilarga yanada
samaraliroq va samaraliroq bo'lishga imkon beradi.
Sun’iy intellektning mehnat bozoriga ta’siri davlatning iqtisodiy
rivojlanish darajasiga, aholining raqamli savodxonligiga va
texnologik infratuzilmaning mavjudligiga bog‘liq. Rivojlangan davlatlarda
avtomatlashtirish sur’ati yuqori bo‘lsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda bu jarayon
sekinroq kechmoqda. O‘zbekiston sharoitida ham raqamli iqtisodiyotga o‘tish,
sun’iy intellektni jori
y etish, yoshlarning texnologik bilimlarini oshirishga
qaratilgan islohotlar amalga oshirilmoqda.Yangi ish o‘rinlari, odatda, yuqo
ri
malakali xodimlarni talab qiladi. Shuning uchun ta’lim tizimi zamon talablariga mos
ravishda qayta ko‘rib chiqilishi kerak. Sun’iy intellekt sohasida yetarli bilimga ega
mutaxassislarni tayyorlash, ularni zamonaviy texnologiyalar bilan ishlashga
o‘rgati
sh dolzarb vazifalardan biridir. Raqobatbardosh kasb egalarini tayyorlashda
oliy ta’lim muassasalari, qayta tayyorlash markazlari va xususiy sektor o‘rtasidagi
hamkorlik muhim ahamiyat kasb etadi.Shuningdek, sun’iy intellekt inson mehnatini
to‘liq almashtirmaydi, balki uni to‘ldiradi. Inson va sun’iy intellekt o‘rtasida
hamkorlik modelini shakllantirish mehnat unumdorligini oshiradi. Masalan,
tibbiyotda sun’iy intellekt diagnostika jarayonini tezlashtiradi, ammo yakuniy qaror
qabul qilish shifokor zimmasida qoladi. Shu kabi yondashuvlar boshqa sohalarda
ham tatbiq etilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasida "Raqamli O‘zbekiston –
2030" strategiyasi
doirasida sun’iy intellektni rivojlantirish, AKT sohasida kadrlar tayyorlash va IT
Park infratuzilmasini kengaytirish bo‘yicha chora
-
tadbirlar ko‘rilmoqda.
Shuningdek, sun’iy intellekt bo‘yicha maxsus oliy ta’lim yo‘nalishlari ochilgan.
Biroq, texnologik o‘zgarishlarga tez moslasha oladigan, amaliy ko‘nikmaga ega
kadrlarni tayyorlash hamon dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda.
Mehnat bozori ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda, quyidagi takliflarni ilgari
surish mumkin:
Sun’iy intellektdan eng ko‘p zarar ko‘rishi mumkin bo‘lgan kasblarni aniqlash
va bu sohaga oid qayta tayyorlash dasturlarini ishlab chiqish;
O‘rta va oliy ta’lim tizimida raqamli texnologiyalar va sun’iy intellekt
asoslarini o‘rgatish;
SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
129
Kasb-
hunar kollejlari va texnikumlarda sun’iy intellekt sohasida
amaliy mashg‘ulotlar sonini ko‘paytirish;
Raqamli infratuzilmani rivojlantirish orqali masofaviy ish
imkoniyatlarini kengaytirish;
Mehnat bozoridagi o‘zgarishlarni doimiy monitoring qilish va mos ravishda
davlat siyosatini ishlab chiqish.
Xulosa qilib aytganda, sun’iy intellekt texnologiyalarining mehnat bozoriga
ta’siri inkor etib bo‘lmaydigan haqiqatdir. Bu ta’sirni ijobiy tomonga yo‘naltirish
uchun davlat, ta’lim muassasalari va xususiy sektor o‘zaro hamkorlikda faoliyat
yuritishi zarur. Kasb egalarining yangi sharoitlarga moslashuvi, raqamli
ko‘nikmalarni egallashi va doimiy o‘qitilishi mehnat bozori barqarorligining asosiy
omilidir. Kelajakda sun’iy intellekt bilan muvaffaqiyatli hamkorlik qilish —
har bir
inson uchun zaruriy ko‘nikmaga
aylanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1.
https://www.amerikaovozi.com/a/7626549.html
2.
McKinsey Global Institute. Jobs lost, jobs gained: Workforce
transitions in a time of automation. 2020.
3.
IMF. Gen-AI: Artificial Intelligence and the Future of Work. Staff
Discussion Note SDN/2024/001.
4.
World Economic Forum. Future of Jobs Report. 2023.
5.
UNDP. Digital Economy of Uzbekistan. 2025.
6.
Toshpolatova Shirin. Ethics of AI Technologies in Civil Service
Training. Int J Philos. 2025.
7.
OECD. Artificial Intelligence in Workplaces: Trends and Challenges.
2023.
8.
Raqamli O‘zbekiston –
2030 strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti qarori, 2020.
