SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
93
DIPLOMATIYADA AYOLLARNING O’RNI VA ROLI:
IMKONIYATLAR, YUTUQLAR VA RIVOJLANISH
ISTIQBOLLARI
Mirzabekova Ruxsora Ilxam qizi
Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti
Xalqaro munosabatlar fakulteti 2-bosqich talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada zamonaviy diplomatiya sohasida ayollarning
asosiy o’rni va roli haqida tahlil qilinadi. Zamonav
iy diplomatiya tizimida gender
yondashuv va tarixiy va hozirgi diplomatlar safidagi ayollarning ishtiroki, xalqaro
siyosiy-
ijtimoiy jarayonlarga qo’shgan hissasi,
shu bilan birgalikda, gender tengligi
tamoyillari asosida yuzaga kelayotgan hozirgi
yangi imkoniyatlar ko‘rib chiqiladi.
Undan tashqari
, diplomat ayollar hozirda duch kelayotgan ma’lum bir to’siqlar,
streotiplar va muammolar yoritilib, ularni bartaraf etish yo’llari haqida fikrlar
yuritiladi.
Maqolada yorqin misol sifatida, tarixan O’zbekiston va dunyo tajribasida
ayollarning diplomatik faoliyati misollar asosida tahlil qilinadi va ularning tinchlikni
saqlash, muloqotni rivojlantirish va xalqaro hamkorlikni mustahkamlashdagi muhim
o‘rni ta’kidlanadi.
Kalit so’zlar:
globallashuv davri, diplomatiya, gender tengsizlik, diplomat,
United Nation Women, madaniy siyosat, kadrlar siyosati, protokol, xalqaro
muloqot, Xalqaro siyosat, nohukumat tashkilotlar.
Annotation:
This article analyzes the fundamental role and position of women
in the field of modern diplomacy. It explores gender approaches in today’s
diplomatic system, the participation of women among historical and current
diplomats, and their contributions to international political and social processes.
Additionally, it examines the new opportunities emerging based on the principles of
gender equality. The article also addresses certain barriers, stereotypes, and
SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
94
challenges that female diplomats currently face and discusses possible
ways to overcome them. As a vivid example, the diplomatic
experiences of women in Uzbekistan and around the world are
analyzed, emphasizing their significant role in maintaining peace, fostering
dialogue, and strengthening international cooperation.
Keywords:
globalization era, diplomacy, gender inequality, diplomat, United
Nations Women, human resources policy, cultural policy, protocol, international
dialogue, international politics, non-governmental organizations.
Аннотация:
В данной статье анализируется ключевая роль и значение
женщин в современной дипломатии. Рассматриваются гендерный подход в
современной дипломатической системе, участие женщин среди исторических
и современных дипломатов, а также их вклад в международные политические
и социальные процессы. Также исследуются новые возможности,
возникающие на основе принципов гендерного равенства. Кроме того,
освещаются определённые барьеры, стереотипы и проблемы, с которыми
сталкиваются женщины
-
дипломаты, и предлагаются пути их преодоления. В
качестве яркого примера анализируется дипломатическая деятельность
женщин в истории Узбекистана и других стран, подчеркивая их важную роль
в сохранении мира, развитии диалога и укреплении международного
сотрудничества.
Ключевые слова:
эпоха глобализации, дипломатия, гендерное
неравенство, дипломат, ООН
-
женщины, кадровая политика, культурная
политика, протокол, международный диалог, международная политика,
неправительственные организации.
Hozirgi
globallashuv
jarayonida
diplomatiya
xalqaro
aloqalarni
rivojlantirishda asosiy rol o’ynab kelmoqda. Qadimdan bunday diplomatik
SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
95
jarayonlarda asos
an faol bo’lib
, muhim qarorlarni faqat erkaklar qabul
qilishgan bo’lsa, endilikda ayollarning o’rni tobora kundan
-kun ortib
bormoqda. Diplomat ayollar siyosiy jarayonlarda ham tinchlikni
ta’minlash, ayollar va bolalar huquqlarini himoya
qilish, hamda umumiy inson
huquqlarini himoya qilish, madaniy aloqalarni mustahkamlash kabi sohalarda faol
ishtirok etib, diplomatiya dunyosida o’z sa
lohiyatini namoyon qilmoqdalar.
Zamonaviy davrda ko’plab mamlakatlarda gender yondashuv asosida olib
borilayotgan islohotlar tufayli ayollar tashqi siyosatni shakllantirishda bevosita faol
ishtirok eta boshladilar. Ular vazir, elchi, xalqaro tashkilot rahbarlari kabi nufuzli
lavozimlarini egallab, an’anaviy gender tengsizliklarni bartaraf etmoqda. Shu
sababli, ayollar diplomat sifatida nafaqat o’z mamlakatlari, balki dunyodagi barcha
xalqlar uchun
muhim bo’lgan tinchlik, xavfsizlik va barqarorlik yo’lida xi
zmat
qilyapti.
Tarixga nazar tashlasak, bilamizki, ayollar asosan norasmiy diplomatik
missiyalar orqali ishtirok etgan. Masalan, XVI asr oxiri XVII asr boshlarida ham
ayollar siyosiy aloqalarni boshqarishda faol bo’lgan. Biroq
, ular rasmiy diplomatik
unvonga ega bo’lishmagan.
Bugungi kunda esa bu holatga yakun yasaldi va tubdan
o’zgardi. Yorqin misol
tariqasida,
BMTdagi
yuqori lavozimlarga ega
bo‘lgan ayollar —
Amina
Mohammed (BMT Bosh
kotibining
o‘rinbosari
),
Ursula von der Leyen
(Yevropa
Komissiyasi
prezidenti), Sigrid Kaag
(Niderlandiya
tashqi
SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
96
ishlar vaziri) kabi nomlarni keltirish mumkin. Ular xalqaro
siyosatdagi muhim qarorlarning qabul qiluvchisi bo’lib, global
diplomatik jarayonga yaxshigina ta’sir ko’
rsatmoqdalar. Biroq,
shunga qaramay, hali ham diplomatik tiz
imda gender tengligi to’liq
ta’minlanmagan. Ko’plab maml
akatlarda ayollar vazir yoki elchi lavozimiga erkin
tayinlanish huquqiga ega emaslar. UN ( United Nation) Women tashkilotining 2023-
yili ma’lumot berishicha, dunyo bo’yicha atigi 23% elchilar
ni ayollar tashkil etadi.
Ko’plab ayolla
r hali hamon, gender tengsizligiga, ish va oilani bir maromda ushlab
turish muammolari, siyosiy ishonchning yetishmasligi kabi to’siqlarga duch
kelmoqda. 2014-
yil holatiga ko‘ra, 143 davlat Konstitutsiyalarida erkaklar va ayollar
tengligini kafolatlagan, biroq, yana 52 mamlakat esa bu muhim majburiyatni hali
ham qabul qilmagan. 1992-yildan to 2019-
yilgacha bo‘lgan davrda tinchlik
jarayonlarida ayollar faqat 13 foizi muzokarachilar, 6 foizi vositachilar va 6 foizi
imzo chekuvchilar sifatida ishtirok etgan.
O‘zbekiston
da ham ayollarning
diplomatik faoliyatda ishtiroki kundan kun ortib bormoqda. Bugungi kunda Tashqi
ishlar vazirligida va boshqa xalqaro
aloqalar bilan bog‘liq idoralarda ayol
mutaxassislar faoliyat yuritmoqda. Ular protokol, xalqaro muloqot, matbuot xizmati,
madaniy diplomatiya va boshqa sohalarda muvaffaqiyatli ishlamoqdalar. Misol
tariqasida,
hozirgi kunda O’zbekistonda
Saida Mirziyoyeva ijtimoiy diplomatiya,
madaniy aloqalar va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik yo‘nalishlarida faoliyat
yuritib kelmoqda, shu bilan birgalikda,
O‘zbekistonning xalqaro maydondagi ijobiy
imijini shakllantirishda muhim rol o‘yna
ydi. Bundan tashqari, tarixda ham Dilorom
Tashmuhamedova kabi ayollar parlament va xalqaro vakillik lavozimlarida faol
ishtirok etganlar. Shu bilan birgalikda, 2022
–2026 yillarga mo‘ljallangan Gender
tenglik strategiyasi doirasida ayollarning siyosiy va diplomatik lavozimlarga
tayinlanishi uchun keng imkoniyatlar yaratib kelinmoqda. Bu strategiya esa
O‘zbekistonda gender tengligini ta’minlash yo‘lida muhim huquqiy asos
i
bo‘lib
SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
97
xizmat qilmoqda.
O‘zbekiston tajribas
i ayollar diplomatiyada
faqatgina ishtirokchi emas, balki tinchlik, muloqot va xalqaro
hamkorlikni mustahkamlovchi faol kuchga aylanmoqdaligini
ko’rsatadi.
BMT Bosh Assambleyasining 76-sessiyasiga binoan, 2022-yilda 24-iyun har
yili “Ayollar diplomatiyasi kuni” sifatida e’lon qilindi. Barcha a’zo davlatlar, BMT
tashkilotlari, nohukumat tashkilotlar, akademik muassasalar va ayol diplomatlar
uyushmalarini bu kunni mos deb hisoblagan shaklda nishonlashga taklif etildi. BMT
Bosh kotibining o’rinbosari
Amina Mohammed shunday deydi:
“Ayollar stol
atrofida bo‘lishi, ovozlari eshitilishi va hissasi qadrlanishi uchun bor
kuchimizni sarflashimiz kerak.”
Xulosa qilib aytadigan bo
’
lsam, bugungi zamonaviy dunyoda va ochiq
muloqotlar davrida diplomatiya sohasi faqat erkaklar emas, balki ayollar uchun ham
keng imkoniyatlar yaratib berilmoqda. Ayollar tinchlikni saqlash, ayollar va bolalar
huquqini himoya qilishda, madaniy hamkorlikni mustahkamlash va xalqaro
muzokaralarda muhim rol o‘ynayapti. Shunga qaramay, an’anaviy
, tarixiy gender
SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
“
THE
FUTURE STARTS WITH US: TOWARDS THINKING,
TECHNOLOGY AND SUSTAINABLE DEVELOPMENT
”
V
О
LUME 1. ISSUE 1. 2025
98
tengsizlik va ijtimoiy to‘siqlar
sababli
ko‘plab ayollar diplomatik
sohada to‘liq salohiyatini namoyon eta olmayapti
lar. Ayollar
ishtirokini kuchaytirish uchun gender tengligi tamoyillarini hayotga
tatbiq etish, ta’lim, yetakchilik va kadrlar siyosatida tenglikni ta’minlash zarur
dir.
O‘zbekiston va boshqa davlatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, ayollar diplomatiyadagi
ishtiroki nafaqat ijtimoiy adolat, balki global barqarorlik va taraqqiyot uchun ham
zarur omildir. Shu bois, diplomatiyada ayollarning rolini yanada kengaytirish
—
nafaqat ularning huquqi, balki zamonaviy va samarali tashqi siyosatning ajralmas
qismidir.
FOYDALANILGAN MANBALAR RO’YXATI:
1.
Xalqaro diplomatiyada ayollarning o‘rni qanday? (2024).
O‘zbekiston Milliy
axborot agentligi (UZA)
. 27-iyun, 2024-yil. Olingan:
https://uza.uz/oz/posts/xalqaro-diplomatiyada-ayollarning-orni-qanday_593239
2.
United Nations. (n.d.).
International Day of Women in Diplomacy
. United
Nations official observances. Olingan:
https://www.un.org/en/observances/women-
3.
UN Women. (2024, 24-iyun).
International Day of Women in Diplomacy:
Promoting equality through feminist foreign policy
. United Nations Entity for
Gender Equality and the Empowerment of Women (UN Women). Olingan:
4.
UN Women. (2022, sentabr).
Feminist Foreign Policies
–
Brief
. United Nations
Entity for Gender Equality and the Empowerment of Women. Olingan:
https://www.unwomen.org/en/digital-library/publications/2022/09/brief-feminist-
foreign-policies
