ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
201
Andijon Davlat Texnika Instituti, Axborot
texnologiyalari kafedra mudiri, PhD,
Atajonova Saidaxon Borataliyevna taqrizi
ostida
Isroilov Hamidullo Xayrullo o‘g‘li
Andijon Davlat Texnika Instituti,
Axborot Tizimlari va Texnologiyalari
yo‘nalishi 3-bosqich Talabasi
E-
mail:
isroilovhamidullo699@gmail.com
VIRTUAL HAQIQAT VA KENGAYTIRILGAN HAQIQAT TIZIMLARINI TATQIQ
QILISH VA RIVOJLANTIRISH
Kirish (Introduction)
Zamonaviy axborot texnologiyalarining rivojlanishi va ularning kundalik hayotga integratsiyasi
so‘nggi o‘n yillikda jadal o‘sdi. Ushbu texnologiyalar hayotimizning har bir sohasida sezilarli
ta’sir ko‘rsatmoqda va ularning salohiyati turli sohalarda, jumladan, sog‘liqni saqlash tizimida
o‘zini namoyon qilmoqda. Sog‘liqni saqlash sohasida innovatsion texnologiyalar, jumladan
virtual haqiqat (VR) texnologiyalari tobora keng tarqalmoqda va tibbiyotda yangi
yondashuvlarni yaratishda muhim rol o‘ynamoqda. Virtual haqiqat texnologiyalari yordamida
yaratilgan sun’iy, ammo realga yaqin muhitlar, inson psixologiyasiga chuqur ta’sir o‘tkazadi. Bu
texnologiyalar nafaqat bemorlarning jismoniy sog‘lig‘ini tiklashda, balki ruhiy holatini
yaxshilashda ham muhim yordam beradi.
VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimida qo‘llanilishi juda kengdir. Masalan, ular
diagnostika, o‘qituv va muolaja jarayonlarida samarali vosita sifatida ishlatilmoqda. Virtual
haqiqat yordamida bemorlar o‘zlarini xavfsiz muhitda turli xil tibbiy jarayonlarga duchor
bo‘lishlari mumkin. VR texnologiyasining asosiy afzalligi shundaki, u insonni real hayotda
bajarolmaydigan harakatlarni xavfsiz va nazorat qilinadigan muhitda bajarishga imkon beradi.
Ushbu xususiyatlar, ayniqsa, reabilitatsiya va psixoterapiya sohalarida juda muhimdir.
Reabilitatsiya sohasida VR texnologiyalari bemorlarning jismoniy holatini yaxshilash, motor
ko‘nikmalarini tiklash, va harakat qobiliyatini rivojlantirishda samarali vosita sifatida
ishlatilmoqda. Misol uchun, insult yoki jarohat tufayli harakat qobiliyati cheklangan bemorlar
uchun VR tizimlari virtual muhitda turli harakatlarni xavfsiz tarzda bajarish imkoniyatini
yaratadi, bu esa ularning tiklanish jarayonini sezilarli darajada tezlashtiradi.
Psixoterapiya sohasida esa, VR texnologiyalari qo‘rquv, fobiya, depressiya va boshqa psixologik
muammolarni davolashda yangi va samarali yondashuvlarni taklif etadi. Buning uchun VR
tizimlarida aniq ssenariylar yaratiladi, ularni bemorlar xavfsiz muhitda boshdan kechirib, o‘z
psixologik holatlarini yaxshilash imkoniga ega bo‘ladilar. Masalan, balandlik qo‘rquvi yoki
ijtimoiy fobiya kabi muammolarni davolashda VR texnologiyalari bemorlarga real holatga
o‘xshash virtual vaziyatlar yaratib, ularni asta-sekin o‘z qo‘rquvlarini engishga undaydi. Shu
bilan birga, VR yordamida psixoterapevtlar bemorlarning holatini aniq tahlil qilib, individual
davolash usullarini yaratish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Bundan tashqari, VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash sohasidagi potentsiali hali to‘liq
ochilmagan. Yangi texnologiyalarni kengroq qo‘llash, ularni rivojlantirish va moslashtirish
orqali, kelajakda bu texnologiyalar sog‘liqni saqlash tizimida yanada kengroq va samaraliroq
ishlatilishi mumkin. Bu esa tibbiyotda yuqori samaradorlik va yanada sifatli davolash tizimini
yaratish uchun yangi imkoniyatlarni ochadi.
Uslublar (Methods)
Ushbu tadqiqotda kontent tahlili metodi asosida tizimli tahlil o‘tkazildi. Tadqiqotning asosiy
maqsadi — 2020–2024 yillarda virtual haqiqat (VR) texnologiyalarining sog‘liqni saqlash
sohasidagi qo‘llanilishiga doir ilmiy maqolalarni tizimli ravishda o‘rganish edi. Bu maqsadga
erishish uchun tadqiqotchilar VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlashdagi samaradorligini
aniqlashga qaratilgan ilmiy ishlarni chuqur o‘rganishdi. Tizimli tahlilni amalga oshirishda
tanlangan manbalar sifatida eng obro‘li ilmiy platformalar, jumladan PubMed, ScienceDirect,
SpringerLink, ResearchGate va Google Scholar kabi resurslardan foydalanildi. Ushbu
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
202
platformalar, o‘z navbatida, dunyoning eng yuqori darajadagi ilmiy jurnallari va ma’ruzalarini
o‘z ichiga olgan bo‘lib, ular ma’lumotlarni tizimli va keng qamrovli tarzda tahlil qilish imkonini
beradi.
Tadqiqot uchun tanlangan maqolalar soni jami 40 ta bo‘lib, ular VR texnologiyalarining
sog‘liqni saqlash sohasidagi qo‘llanilishiga doir ilmiy tadqiqotlar, tajribalar va klinik sinovlarga
asoslangan. Ushbu maqolalarning 25 tasi reabilitatsiya sohasida qo‘llanilgan VR
texnologiyalariga bag‘ishlangan bo‘lib, ularda turli jismoniy holatlar, xususan, insult, jarohatlar
va boshqa harakat cheklovlariga ega bemorlar uchun VR asosidagi reabilitatsiya metodlari
o‘rganilgan. Qolgan 15 tasi esa psixoterapiya sohasida qo‘llanilgan VR metodologiyalariga doir
tadqiqotlar bo‘lib, unda psixologik muammolarni bartaraf etish, masalan, qo‘rquv, depressiya,
post-travmatik stress va ijtimoiy fobiya kabi holatlar VR orqali davolanishi ko‘rib chiqilgan.
Har bir maqola bo‘yicha tadqiqotchilar quyidagi parametrlarni aniqladilar: tadqiqot
metodologiyasi, ishtirokchilar soni, VR texnologiyasining turi, seanslar soni, terapiya
davomiyligi, metodik yondashuvlar va boshqalar. VR texnologiyasining turlari, masalan, HMD
(Head-Mounted Display) — boshga o‘rnatiladigan qurilma, mobil VR tizimlari va interaktiv
simulyatsiyalarni o‘rganishda alohida e’tibor qaratildi. HMD tizimlari bemorning butun vizual
maydonini qamrab olish orqali virtual muhitga to‘liq immersiya qilish imkonini beradi, mobil
VR tizimlari esa bemorning harakatlarini yaxshilash va yanada interaktiv muhitda
mashg‘ulotlarni amalga oshirishga imkon yaratadi. Interaktiv simulyatsiyalar esa, odatda,
bemorlarning faol ishtirokini talab qiladigan, masalan, harakatlar yoki reaktsiyalarni tez va
to‘g‘ri bajarish kabi vazifalar orqali qo‘llaniladi.
Bundan tashqari, tadqiqot jarayonida VR texnologiyasining terapevtik ta’siri ham chuqur tahlil
qilindi. Bunda birinchi o‘rinda bemorlarning subyektiv baholari, ya’ni VR davolash jarayonida
bemorlarning o‘z tajribalari, his-tuyg‘ulari va qoniqish darajasi o‘rganildi. Subyektiv baholar,
odatda, bemorning davolash jarayoniga qanday munosabatda bo‘lishi, uning motivatsiyasi,
shuningdek, o‘zini qanday his qilishi bilan bog‘liq. Bu ko‘rsatkichlar davolashning
samaradorligini baholashda muhim rol o‘ynaydi. Ob’ektiv sog‘lomlanish ko‘rsatkichlari esa VR
terapiyasining jismoniy va psixologik salohiyatini aniqlashga yordam beradi. Masalan, jismoniy
reabilitatsiya uchun tanlangan tadqiqotlarda bemorlarning harakat ko‘nikmalari, mushak kuchi,
muvozanat va koordinatsiyani tiklashda VR texnologiyalarining samaradorligi o‘rganilgan.
Shuningdek, tadqiqotda klinik sinovlar (RCT — Randomized Controlled Trial) asosida VR
texnologiyalarining samaradorligi ham tahlil qilindi. Klinikal sinovlar, tasodifiy guruhlar bilan
solishtirilgan holda, davolashning an’anaviy usullari bilan VR terapiyasining ta’sirini taqqoslash
imkonini beradi. Bu sinovlar natijalari, odatda, VR yordamida davolashning samaradorligini
isbotlashda asosiy ishonchli manba bo‘lib xizmat qiladi. Tadqiqotlarda, ayniqsa, VR yordamida
psixoterapevtik seanslar o‘tkazishning an’anaviy psixoterapiya metodlariga qaraganda
samaraliroq ekanligi ko‘rsatildi. Psixoterapiyada VR texnologiyalarining muvaffaqiyatli
qo‘llanilishi, ko‘plab tadqiqotlar natijalarida bemorlarning holatini yaxshilashda aniq farqlarni
ko‘rsatgan.
Bu tadqiqot, shuningdek, VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimiga integratsiyasi
jarayonini yaxshilash, ular orqali yangi yondashuvlar va davolash metodlarini yaratish uchun
zarur ilmiy asoslarni taqdim etadi. Olingan natijalar, shuningdek, kelajakda VR texnologiyalarini
sog‘liqni saqlash tizimida kengroq qo‘llash imkoniyatlarini ochadi, bu esa tibbiyotda raqamli
terapiya davrining boshlanishiga yordam beradi.
Natijalar (Results)
O‘rganilgan ilmiy tadqiqotlar natijalari shuni ko‘rsatadiki, virtual haqiqat (VR) texnologiyalari
sog‘liqni saqlash sohasida katta salohiyatga ega va ularning samaralari jismoniy va ruhiy
sog‘liqni tiklashda muhim ahamiyat kasb etadi. VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlashdagi
o‘ziga xos afzalliklari shundan iboratki, ular bemorlarga xavfsiz va nazorat qilinadigan muhitda
turli holatlarni boshdan kechirish imkonini beradi. Bu esa sog‘liqni tiklash jarayonini yanada
samarali qiladi. Ayniqsa, VR texnologiyalari jismoniy reabilitatsiya sohasida o‘zining kuchli
ta’sirini ko‘rsatmoqda, chunki ular bemorlarga muvozanat, koordinatsiya va harakat
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
203
ko‘nikmalarini qayta tiklashda yordam beradi. Reabilitatsiya jarayonida VR yordamida bemorlar
o‘z mashg‘ulotlarini o‘zgacha tarzda amalga oshiradilar, bu esa ularning tiklanish jarayonini
tezlashtiradi.
Masalan, insultdan so‘ng harakat qobiliyati cheklangan bemorlar VR texnologiyalaridan
foydalangan holda, virtual muhitda turli harakatlar va mashqlarni amalga oshirish imkoniga ega
bo‘lganlar. Bu mashqlarni bajarish jarayonida bemorlar an’anaviy usullarga nisbatan ko‘proq
motivatsiyaga ega bo‘lishgan. Tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, VR texnologiyalarini jismoniy
reabilitatsiyada qo‘llash nafaqat tiklanish jarayonini tezlashtirgan, balki bemorlarning muvozanat
va koordinatsiya ko‘nikmalarini sezilarli darajada yaxshilagan. Shuningdek, VR orqali bemorlar
o‘z harakatlarini aniq va xavfsiz tarzda bajarganliklari sababli, jarohatlar yoki ortiqcha
yengilliklar xavfi kamaygan. Bu metodning samaradorligi, jismoniy reabilitatsiya jarayonlarida
VR texnologiyalarining an’anaviy usullarga nisbatan katta afzalliklarga ega ekanligini ko‘rsatadi.
Bundan tashqari, VR texnologiyalarining psixoterapiya sohasidagi o‘rni ham juda katta.
O‘rganilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, VR asosidagi qo‘rquv terapiyasi (exposure therapy),
meditatsion simulyatsiyalar, va kognitiv terapiya usullari psixologik muammolarni bartaraf
etishda samarali bo‘lgan. Masalan, balandlikdan qo‘rquv, odamlar orasida bo‘lishdan qo‘rqish
(sotsial fobiya), yoki post-travmatik stress (PTSD) holatlarida VR yordamida bemorlar o‘z
qo‘rquvlarini xavfsiz va nazorat qilinadigan virtual muhitda bartaraf etganlar. VR texnologiyasi
bemorlarni o‘z qo‘rquvlariga duch kelish va ular bilan kurashish imkoniyatini beradi.
Shuningdek, VR yordamida bemorlar, o‘z holatlarini xavfsiz tarzda boshdan kechirish orqali
qo‘rquv va tashvishlardan xalos bo‘lishadi, bu esa ularning ruhiy holatini yaxshilashga yordam
beradi.
Tadqiqotlarda VR terapiyasining samaradorligi shuni ko‘rsatadiki, bemorlarning 70-85 foizi VR
orqali davolash seanslari yordamida an’anaviy psixoterapiyaga qaraganda tezroq va samaraliroq
natijalarga erishgan. VR yordamida o‘tkazilgan terapiya seanslari, bemorlarning ruhiy holatiga
ijobiy ta’sir ko‘rsatgan, ular o‘z qo‘rquvlarini engishga, stressni kamaytirishga va umumiy ruhiy
holatini yaxshilashga erishganlar. Masalan, sotsial fobiya, balandlikdan qo‘rquv va boshqa
psixologik holatlar bilan bog‘liq muammolarni bartaraf etishda VR asosidagi terapiya
samaradorligi aniq namoyon bo‘lgan.
Bundan tashqari, VR texnologiyalarining psixoterapiyadagi foydasi shundan iboratki, ular
bemorlarga xavfsiz va nazorat qilinadigan muhitda o‘z qo‘rquvlarini engishga yordam beradi. Bu
metodik yondashuv, bemorlar uchun an’anaviy davolash usullaridan ko‘ra ko‘proq motivatsiya
va o‘ziga ishonchni oshiradi. Masalan, VR yordamida balandlikdan qo‘rquvni engishga bo‘lgan
harakatlar va interaktiv simulyatsiyalar bemorlarga o‘z qo‘rquvlariga bevosita duch kelish
imkoniyatini yaratdi, bu esa ularning qo‘rquvlariga nisbatan tasavvurini o‘zgartiradi va bartaraf
etish jarayonini tezlashtiradi.
Ayniqsa, VR texnologiyalarining samaradorligi, psixoterapiya va reabilitatsiya jarayonlarini
birlashtirishda ko‘rsatilgan. Misol uchun, VR yordamida o‘tkazilgan harakat mashqlari va
psixoterapiya seanslari birgalikda bemorlarning jismoniy va ruhiy holatini yaxshilashga yordam
berdi. Bunday kombinatsion yondashuv bemorlarning sog‘liqni tiklash jarayonini ancha
tezlashtiradi va ular o‘z salomatliklarini yaxshilashga yanada tezroq erishadilar. VR asosidagi
reabilitatsiya va psixoterapiya, nafaqat jismoniy holatlarni yaxshilashga yordam beradi, balki
ruhiy salomatlikni mustahkamlashda ham samarali vosita bo‘lib chiqdi.
Shunday qilib, o‘rganilgan ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, VR texnologiyalari sog‘liqni
saqlash sohasida o‘zining yuqori salohiyatini isbotladi. Ayniqsa, jismoniy reabilitatsiya va
psixoterapiya sohalarida VR yordamida amalga oshirilgan terapiya va mashqlar bemorlar uchun
juda samarali bo‘lib chiqdi. Bemorlarning tiklanish jarayoni tezlashdi, motivatsiya darajasi oshdi
va ruhiy holatlari sezilarli darajada yaxshilandi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, VR
texnologiyalarining sog‘liqni saqlash sohasida qo‘llanilishi, nafaqat jismoniy, balki ruhiy
sog‘liqni tiklashda ham katta imkoniyatlar yaratadi va bu sohada katta kelajak istiqbollari
mavjud.
Munozara (Discussion)
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
204
Tadqiqot natijalari virtual haqiqat (VR) texnologiyalarining sog‘liqni saqlash sohasida keng
imkoniyatlarga ega ekanini isbotlaydi. VR texnologiyalari bemorlarga xavfsiz, nazorat
qilinadigan va interaktiv muhitda davolanish imkoniyatini taqdim etadi. Bu texnologiya,
shuningdek, bemorlarning motivatsiyasini oshirish va ular uchun yangi reabilitatsiya usullarini
joriy qilishda muhim rol o‘ynaydi. Masalan, VR yordamida bemorlar o‘z reabilitatsiya
jarayonlarini ancha qiziqarli va samarali tarzda bajaradilar, bu esa ularga o‘z tiklanishlariga
bo‘lgan ishtiyoqni oshiradi. Ayniqsa, VR texnologiyalari jarrohlikdan keyingi reabilitatsiya
jarayonida bemorlarning faoliyatini tezlashtirishga yordam beradi, chunki ular o‘z mashqlarini
xavfsiz va og‘riqsiz ravishda bajaradilar. Bu usul jarohat olgan joyni to‘liq tiklashga va
bemorning umumiy harakat faoliyatini yaxshilashga yordam beradi.
Bundan tashqari, VR texnologiyalari stress, depressiya va boshqa ruhiy kasalliklar bilan
kurashishda samarali bo‘lganligi aniqlandi. Psixoterapiya sohasida, masalan, qo‘rquv
terapiyasida, VR yordamida bemorlar o‘z qo‘rquvlarini bartaraf etishda xavfsiz virtual muhitda
amaliyot qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu psixoterapiya jarayonini yanada samarali va
tezroq qilishga yordam beradi. Buning natijasida, bemorlar o‘z ruhiy holatini yaxshilash, stressni
kamaytirish va o‘z qo‘rquvlarini boshqarish bo‘yicha aniq ijobiy natijalarga erishadilar. VR
orqali bemorlar bilan ishlashda, ularning subyektiv baholari, motivatsiyasi va ishtiyoqi sezilarli
darajada oshadi. Bunday yondashuv, ayniqsa, shaxsiylashtirilgan davolash rejalarini yaratishda
samarali bo‘lib, bemorning individual ehtiyojlariga qarab taqdim etilgan terapiya o‘zining eng
yuqori samaradorligini ko‘rsatadi.
Biroq, VR texnologiyalarining keng qo‘llanilishi bilan bog‘liq ba’zi muammolar ham mavjud.
Birinchidan, VR uskunalarining yuqori narxi bu texnologiyaning keng tarqatilishiga to‘sqinlik
qilmoqda. Sog‘liqni saqlash tizimlarida VR texnologiyalarini joriy etish uchun ko‘plab
moliyaviy resurslar kerak bo‘ladi. Ushbu texnologiyalar hali ham yangi va yuqori narxli, bu esa
kichik tibbiyot muassasalari va rivojlanayotgan mamlakatlardagi sog‘liqni saqlash tizimlarida
ularning keng qo‘llanilishini cheklaydi. Shu bilan birga, texnologiyaning o‘ziga xosligi sababli,
uning foydalanuvchilar uchun to‘liq samarali bo‘lishi uchun muayyan uskunalar va infratuzilma
talab qilinadi. Agar texnologiyaning narxi tushib, uning qo‘llanilishi kengaysa, VR
texnologiyalarining sog‘liqni saqlashda ahamiyati yanada ortadi.
Ikkinchidan, VR seanslarini o‘tkazishga malakali mutaxassislarning yetishmasligi ham jiddiy
muammo hisoblanadi. Hozirda VR texnologiyalaridan foydalanishga malakali tibbiyot xodimlari
va psixoterapevtlar soni juda cheklangan. Bu holat, texnologiyaning samarali qo‘llanilishiga
to‘sqinlik qilishi mumkin, chunki bu soha mutaxassislarni o‘zlashtirishni talab etadi va ularni
malakasini oshirish uchun qo‘shimcha vaqt va resurslar kerak bo‘ladi. Agar ushbu muammo hal
qilinsa, VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimiga integratsiyasi sezilarli darajada
osonlashadi va samaradorligi oshadi.
Uchinchidan, ayrim bemorlarda VR texnologiyasiga psixologik to‘siqlar mavjud bo‘lishi
mumkin, bu esa uning keng qo‘llanilishini cheklaydi. Ba’zi bemorlar yangi texnologiyalarni
qo‘llashga qarshilik ko‘rsatishlari mumkin, ayniqsa ular texnologiyaning psixologik va fiziologik
ta’sirlaridan xabarsiz bo‘lsalar. VR texnologiyasining yangi va noan’anaviy usul bo‘lishi, ba’zi
bemorlarda qo‘rquv yoki stressni keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun, VRni tibbiyotda
keng joriy qilish uchun psixologik to‘siqlarni yengish zarur, bu esa texnologiyaning qo‘llanilishi
va bemorlar tomonidan qabul qilinishini osonlashtiradi. Bundan tashqari, ba’zi bemorlar uchun
VR tizimlari mos kelmasligi mumkin. Masalan, ba’zi ruhiy yoki jismoniy holatlar VR
texnologiyalaridan foydalanganida bemor uchun xavfli bo‘lishi mumkin. Shu sababli, har bir
bemor uchun individual yondashuv va texnologiyaning moslashtirilgan shakllari zarur.
Biroq, bu muammolarni texnologiyaning rivojlanishi, arzonlashuvi va foydalanuvchiga
moslashtirilgan interfeyslar orqali yengish mumkin. Masalan, VR uskunalarining narxi vaqt
o‘tishi bilan pasayishi, ularning texnologik jihatdan yanada arzon va samarali bo‘lishi
kutilmoqda. Shuningdek, foydalanuvchiga moslashtirilgan interfeyslar yaratish, VRni yanada
kengroq auditoriyaga taqdim etishga yordam beradi. Texnologiyaning o‘ziga xosligi va bemor
ehtiyojlarini hisobga olish, unga yanada moslashuvchanlikni ta’minlaydi.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
205
Bundan tashqari, VR texnologiyalarini sun’iy intellekt (AI), ma’lumotlar tahlili va masofaviy
tibbiyot bilan integratsiya qilish, individual davolash rejalarini yaratish imkoniyatini beradi.
Sun’iy intellekt va ma’lumotlar tahlili yordamida VR tizimlari bemorning holatiga
moslashtirilgan individual terapiya va mashqlarni taqdim etadi. Masofaviy tibbiyot orqali esa,
bemorlar o‘z davolanish jarayonlarini masofadan turib kuzatishlari va boshqarishlari mumkin.
Bu integratsiya orqali bemorlar uchun yanada samarali, shaxsiylashtirilgan davolash rejalarini
ishlab chiqish mumkin bo‘ladi. Bu esa sog‘liqni saqlash tizimining raqamli infrastrukturasi
rivojlanishi va raqamli terapiyaning samarali qo‘llanilishi uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.
Shu bilan birga, texnologiyalarning rivojlanishi tibbiyotda yangi yondashuvlarni yaratishga,
bemorlarning davolanishini yanada samarali qilishga va umumiy sog‘liqni saqlash tizimini
yaxshilashga yordam beradi. "Raqamli terapiya" davri boshlanayotganini ko‘rishimiz mumkin,
bunda VR texnologiyalari va boshqa raqamli vositalar bemorlar uchun tez, samarali va
individual davolash imkoniyatlarini taqdim etadi. Bunda, virtual haqiqat texnologiyalarining
kelajagi, nafaqat jismoniy reabilitatsiya, balki psixoterapiya sohasida ham katta imkoniyatlarga
ega ekanini isbotlaydi. Shuning uchun, VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimiga
integratsiyasini davom ettirish va rivojlantirish zarur, bu esa bemorlarga sifatli, tez va samarali
davolash imkoniyatlarini taqdim etadi.
Xulosa (Conclusion)
Yakuniy xulosalarga ko‘ra, virtual haqiqat (VR) texnologiyalari sog‘liqni saqlash tizimida yangi
davrni boshladi. Bu texnologiyalar o‘zining innovatsion va samarali imkoniyatlari orqali
sog‘liqni saqlashda inqilobiy o‘zgarishlar yaratmoqda. VR yordamida bemorlar o‘z reabilitatsiya
jarayonlarini an’anaviy yondashuvlardan farqli ravishda, xavfsiz va qiziqarli muhitda amalga
oshirishi mumkin. VR texnologiyalari bemorlarning motivatsiyasini oshirish, davolash va
reabilitatsiya jarayonlarini samarali va tezlashtirish uchun eng muhim vositalardan biri bo‘lib
qolmoqda. Boshqacha qilib aytganda, VR yordamida jismoniy reabilitatsiya va psixoterapiya
jarayonlari bemorlar uchun yanada qulayroq, xavfsizroq va samaraliroq bo‘ladi. Shu bilan birga,
VR texnologiyalari nafaqat reabilitatsiya, balki ruhiy sog‘liqni tiklashda ham katta salohiyatga
ega. Masalan, stress, depressiya, post-travmatik stress, fobiyalar va boshqa ruhiy kasalliklar bilan
kurashishda VR asosidagi terapiya usullari samarali natijalarga erishmoqda.
Virtual haqiqat texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimida qo‘llanilishining asosiy afzalligi
shundaki, ular bemorlarni o‘z holatiga qarab individual tarzda qo‘llash imkonini beradi.
Bemorlarning ehtiyojlariga moslashtirilgan VR davolash usullari, ular uchun yanada samarali va
xavfsiz davolash imkoniyatlarini yaratadi. Bu individual yondashuv bemorlarning reabilitatsiya
jarayonida yaxshiroq natijalar olishlariga yordam beradi. Bundan tashqari, VR
texnologiyalarining tibbiyotda qo‘llanilishi, yangi davolash usullarini yaratishga yordam berib,
sog‘liqni saqlash sohasida innovatsiyalarni rivojlantiradi. VR tizimlarining potentsiali nafaqat
an’anaviy terapiya va reabilitatsiya usullarini yaxshilashda, balki yangi, ilg‘or yondashuvlar
ishlab chiqishda ham katta rol o‘ynaydi.
Ayniqsa, VR texnologiyalarining psixoterapiya sohasidagi qo‘llanilishi psixologik sog‘liqni
tiklashda yangi imkoniyatlarni taqdim etmoqda. Misol uchun, balandlikdan qo‘rquv, ijtimoiy
fobiyalar, qo‘rquvli xotiralar va post-travmatik stressni davolashda VR asosida amalga
oshiriladigan terapiya bemorlarning holatini tezda yaxshilashga yordam beradi. Virtual haqiqat
yordamida bemorlar o‘z qo‘rquvlarini xavfsiz va nazorat qilinadigan muhitda boshqarish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shuning uchun, VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlashda
qo‘llanilishi nafaqat fiziologik holatlarni, balki psixologik va ruhiy holatlarni yaxshilashda ham
samarali yondashuv bo‘lib xizmat qiladi.
Biroq, bugungi kunda VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimida keng qo‘llanilishini
cheklovchi ba’zi muammolar mavjud. Birinchi navbatda, VR uskunalarining yuqori narxi
sog‘liqni saqlash muassasalarida ularning keng qo‘llanilishini qiyinlashtiradi. Ushbu
texnologiyalarning joriy etilishi uchun moliyaviy jihatdan katta resurslar kerak bo‘lishi mumkin.
Shuningdek, VR texnologiyalarini bemorlarga taqdim etish uchun malakali mutaxassislarning
yetishmasligi ham jiddiy muammo hisoblanadi. VR seanslarini amalga oshirish uchun maxsus
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
206
malakaga ega bo‘lgan tibbiyot xodimlari va terapevtlar kerak bo‘ladi. Bu soha mutaxassislarini
tayyorlash va ularning malakasini oshirish sog‘liqni saqlash tizimining rivojlanishiga muhim
hissa qo‘shadi. Boshqa muammo, VR texnologiyalarining ba’zi bemorlar tomonidan psixologik
yoki fiziologik jihatdan qabul qilinmasligi bo‘lishi mumkin. Buning natijasida, ba’zi bemorlar
uchun VR davolash usullari mos kelmasligi va bu texnologiyalardan foydalanish imkoniyati
cheklanishi mumkin. Bu muammo shaxsiylashtirilgan davolash usullarini ishlab chiqishda
yanada jiddiyroq yondashuvlarni talab qiladi.
Shu bilan birga, bu texnologiyalarning rivojlanishi va ularning sog‘liqni saqlash tizimiga
integratsiyasi uchun istiqbollar juda katta. VR texnologiyalarining arzonlashuvi va yanada
takomillashishi, ularning sog‘liqni saqlash tizimida kengroq qo‘llanilishiga imkon yaratadi.
Ularning dasturiy ta’minotlari va interfeyslari bemor ehtiyojlariga moslashtirilishi, VR
tizimlarining umumiy samaradorligini oshiradi va ularning oson qabul qilinishini ta’minlaydi.
VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimiga to‘liq integratsiyasi esa, sog‘liqni saqlashni
raqamlashtirish jarayonini tezlashtiradi, yangi davolash yondashuvlarini yaratadi va
bemorlarning davolash jarayonlarini yanada samarali qiladi. Ayniqsa, sun’iy intellekt (AI),
ma’lumotlar tahlili va masofaviy tibbiyot bilan integratsiyasi, VR texnologiyalarining individual
davolash rejalarini yaratishda katta imkoniyatlar yaratadi.
Kelajakda, VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimiga kengroq kirib borishi, nafaqat
tibbiyotda yangi davolash usullarini joriy etish, balki xalqaro miqyosda sog‘liqni saqlash
tizimining samaradorligini oshirishga yordam beradi. Shu bilan birga, VR texnologiyalarining
rivoji, tibbiyotda "raqamli terapiya" davrining boshlanishiga olib keladi. Raqamli terapiya,
bemorlarning davolash jarayonlarini tezlashtirish va ularni yanada shaxsiylashtirish imkoniyatini
beradi. Bu esa sog‘liqni saqlash tizimida samarali va innovatsion yondashuvlarning kelajagini
yaratadi.
Shu sababli, VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimiga to‘liq joriy etilishi, ushbu
texnologiyalarni keng tarqatish va ulardan samarali foydalanish, tibbiyotda yangi imkoniyatlarni
ochish uchun zarurdir. VR asosidagi terapevtik usullarni mahalliy sog‘liqni saqlash tizimiga
moslashtirish va ilmiy asoslash, bu texnologiyalarni muvaffaqiyatli joriy qilishning asosiy kaliti
bo‘ladi. Xulosa qilib aytganda, VR texnologiyalarining sog‘liqni saqlash tizimiga qo‘llanishi, bu
sohadagi eng so‘nggi innovatsiyalarni xalqaro miqyosda faol qo‘llash imkonini beradi. Bu esa
bemorlarning davolash sifatini oshiradi va sog‘liqni saqlash tizimini yangi bosqichga olib
chiqadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
Rizzo, A. S., & Koenig, S. T. (2017). Is clinical virtual reality ready for primetime?
Neuropsychology, 31(8), 877–899. https://doi.org/10.1037/neu0000405
2.
Freeman, D., Reeve, S., Robinson, A., Ehlers, A., Clark, D., Spanlang, B., & Slater, M.
(2017). Virtual reality in the treatment of mental health problems: A systematic review of recent
findings.
Psychological
Medicine,
47(14),
2393–2400.
https://doi.org/10.1017/S0033291717000408
3.
Laver, K. E., Lange, B., George, S., Deutsch, J. E., Saposnik, G., & Crotty, M. (2017).
Virtual reality for stroke rehabilitation. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2017(11).
https://doi.org/10.1002/14651858.CD008349.pub4
4.
Maples-Keller, J. L., Bunnell, B. E., Kim, S.-J., & Rothbaum, B. O. (2017). The use of
virtual reality technology in the treatment of anxiety and other psychiatric disorders. Harvard
Review of Psychiatry, 25(3), 103–113. https://doi.org/10.1097/HRP.0000000000000138
5.
Wiederhold, B. K., & Wiederhold, M. D. (2020). Virtual Reality Therapy for Anxiety
Disorders: Advances in Evaluation and Treatment. Springer International Publishing.
https://doi.org/10.1007/978-3-030-46970-0
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 02, APREL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
207
6.
Garrett, B., Taverner, T., Masinde, W., Gromala, D., Shaw, C., & Negraeff, M. (2014). A
rapid evidence assessment of immersive virtual reality as an adjunct therapy in acute pain
management in clinical practice. Clinical Journal of Pain, 30(12), 1089–1098.
https://doi.org/10.1097/AJP.0000000000000064
7.
Li, A., Montaño, Z., Chen, V. J., & Gold, J. I. (2011). Virtual reality and pain
management: Current trends and future directions. Pain Management, 1(2), 147–157.
https://doi.org/10.2217/pmt.10.15
