ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 01, MART 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
3
SHOIR VA ZAMONDOSHLARI: MAQSUD SHAYXZODANING ADABIY
MUHITDAGI O‘RNI
Xayriyev Xayriddin Sirojiddin oʻgʻli
Toshkent Davlat Transport Universiteti
xayriddinxayriyev10@gmail.com +998932790455
Annotatsiya:
Maqsud Shayxzoda XX asr o‘zbek adabiyotining yirik namoyandalaridan biri
bo‘lib, uning ijodi milliy uyg‘onish g‘oyalari, istiqlol ruhiyati va badiiy adabiyotga yangicha
qarashlar bilan ajralib turadi. U zamonasining yetuk adabiy arboblari bilan ijodiy hamkorlik qilib,
o‘zbek adabiyotining rivojiga katta hissa qo‘shgan. Ushbu maqolada Shayxzodaning adabiy
muhitdagi o‘rni, uning zamondoshlari bilan aloqalari va ularning ijodiy muloqoti tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
O‘zbek adabiyoti, Maqsud Shayxzoda, adabiy muhit, zamondoshlar, milliy
uyg‘onish, mustaqillik, ijodiy muloqot, she’riyat, tarixiy dramalar, badiiy meros.
Abstract:
Maqsud Shayxzoda is one of the prominent figures of 20th-century Uzbek literature.
His works are distinguished by the ideas of national revival, the spirit of independence, and a
new perspective on artistic literature. He collaborated with leading literary figures of his time,
significantly contributing to the development of Uzbek literature. This article analyzes
Shayxzoda’s position in the literary environment, his relationships with contemporaries, and
their creative dialogue.
Keywords:
Uzbek literature, Maqsud Shayxzoda, literary environment, contemporaries, national
revival, independence, creative dialogue, poetry, historical dramas, literary heritage.
Аннотация:
Максуд Шайхзода – одна из выдающихся фигур узбекской литературы XX
века. Его творчество отличается идеями национального возрождения, духом
независимости и новым взглядом на художественную литературу. Он сотрудничал с
ведущими литературными деятелями своего времени, внося значительный вклад в
развитие узбекской литературы. В данной статье анализируется место Шайхзоды в
литературной среде, его отношения с современниками и их творческий диалог.
Ключевые слова:
Узбекская литература, Максуд Шайхзода, литературная среда,
современники, национальное возрождение, независимость, творческий диалог, поэзия,
исторические драмы, литературное наследие.
Kirish.
Maqsud Shayxzoda XX asr o‘zbek adabiyotida alohida mavqega ega ijodkorlardan biri
bo‘lib, uning ijodi milliy uyg‘onish g‘oyalari bilan chambarchas bog‘liqdir. Shoirning asarlari
o‘zbek xalqining tarixiy xotirasi, ozodlikka intilishi va adabiyot orqali milliy ongni uyg‘otish
maqsadini ko‘zlagan. Shayxzoda o‘z davrining eng nufuzli adabiy arboblari – Oybek, G‘afur
G‘ulom, Abdulla Qodiriy, Abdulla Oripov kabi yozuvchi va shoirlar bilan yaqin ijodiy aloqada
bo‘lgan.
Sovet mafkurasi ta’siri ostida yashagan va ijod qilgan Shayxzoda, mafkuraviy
cheklovlarga qaramay, milliy ruhni o‘z asarlarida saqlab qolishga muvaffaq bo‘lgan. Uning
adabiy doiradagi munosabatlari nafaqat shaxsiy ijodiy ilhom olish, balki adabiyot orqali
jamiyatga ta’sir ko‘rsatish imkoniyatini ham bergan. Ushbu maqolada Shayxzodaning
zamondoshlari bilan ijodiy aloqalari, adabiy jarayondagi o‘rni va uning o‘zbek adabiy muhitiga
qo‘shgan hissasi tahlil qilinadi.
Asosiy qism.
Maqsud Shayxzoda va zamonasining yetuk adabiy arboblari: Maqsud Shayxzoda XX
asrning taniqli adabiyot namoyandalari bilan yaqin muloqotda bo‘lib, ularning ta’sirida
shakllangan va o‘z navbatida ularga ham ta’sir ko‘rsatgan. Oybek, G‘afur G‘ulom, Mirtemir kabi
adiblar bilan do‘stona munosabatda bo‘lishi, ular bilan ijodiy hamkorlik qilishi Shayxzodaning
adabiy tafakkuriga katta ta’sir ko‘rsatgan. Uning asarlarida Oybekning tarixiy romanlari va
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 4, ISSUE 01, MART 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
4
G‘afur G‘ulomning publitsistik uslubidagi ta’sir seziladi. Shayxzoda adabiyotda milliy ruhni
asrab qolish va uni kelajak avlodga yetkazish yo‘lida harakat qilgan. Uning she’rlari va tarixiy
dramalarida xalq qahramonlari, tarixiy shaxslar va ularning vatanparvarlik ruhidagi kurashlari
aks etgan. Xususan, “Jaloliddin Manguberdi” dramasi mustamlakachilikka qarshi kurash ruhi
bilan yo‘g‘rilgan bo‘lib, bu asar o‘z davrida milliy ongni shakllantirishda muhim ahamiyat kasb
etgan.
Sovet davri mafkurasi va ijodiy cheklovlar: Shayxzoda zamonasining ko‘plab ijodkorlari
singari sovet mafkurasi ta’sirida ijod qilgan. U ham boshqa yozuvchi va shoirlar singari turli
tazyiqlar va senzura bosimlariga duch kelgan. Uning ayrim asarlari nashr qilinishida
qiyinchiliklarga uchragan, ayrimlari esa umuman chop etilmagan. Adibning zamondoshlari bilan
bo‘lgan ijodiy muloqoti uning adabiy tajribasini boyitgan bo‘lsa-da, ayrim hollarda bu
munosabatlar tazyiqlarga sabab bo‘lgan. Masalan, sovet davrida adabiyotga nisbatan qat’iy
nazorat o‘rnatilganligi sababli, Shayxzoda milliy g‘oyalarni ochiq ifodalashda ehtiyotkorlik bilan
harakat qilgan. Uning tarixiy mavzularga murojaat qilishi ham bejiz emas, chunki bu orqali u
milliy o‘zlikni anglash g‘oyalarini badiiy tarzda ifodalashga intilgan.
Maqsud Shayxzodaning adabiy merosi va bugungi ahamiyati: Bugungi kunda
Shayxzodaning adabiy merosi o‘zbek adabiyotida muhim o‘rin tutadi. Uning zamondoshlari
bilan bo‘lgan ijodiy aloqalari va adabiy muhitdagi faolligi yosh avlod uchun ham namuna bo‘lib
xizmat qiladi.
Adibning tarixiy dramalari, she’rlari va publitsistik asarlari milliy ong va istiqlol
g‘oyalarini tarannum etishda katta ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, uning milliy uyg‘onish ruhidagi
asarlari mustaqillik yillarida qayta kashf qilinib, yangi avlod tomonidan o‘rganilmoqda.
Xulosa.
Maqsud Shayxzoda XX asr o‘zbek adabiyotining yetakchi namoyandalaridan biri bo‘lib,
uning adabiy muhitdagi o‘rni beqiyosdir. U zamonasining taniqli ijodkorlari bilan ijodiy
hamkorlik qilgan, milliy g‘oyalarni ilgari surgan va o‘zbek adabiyotining rivojiga katta hissa
qo‘shgan. Uning ijodiy merosi bugungi kunda ham milliy adabiyotimizning ajralmas qismi
bo‘lib, kelajak avlod uchun bebaho badiiy va ma’naviy xazina bo‘lib qolmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1.
Yoqubov O. “Maqsud Shayxzoda va o‘zbek adabiyoti”. Toshkent: Fan, 1998.
2.
Karimov G. “XX asr o‘zbek adabiyoti”. Toshkent: Ma’naviyat, 2010.
3.
Rashidov S. “Sovet davrida adabiyot”. Toshkent: Akademnashr, 2015.
4.
Mirzaev N. “O‘zbek adabiyotida tarixiy dramalar”. Toshkent: Yangi asr, 2017.
5.
Jo‘rayev N. “Maqsud Shayxzoda hayoti va ijodi”. Toshkent: Ma’naviyat, 2021.
