ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 3, ISSUE 02, FEVRAL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
89
DASTURIY TA’MINOT MUHANDISLIGI VA UNING RIVOJLANISHI
Nodira Jo'rayeva
Buxoro Davlat Texnika Universiteti
ANNOTATSIYA:
Ushbu maqolada dasturiy ta’minot muhandisligining asosiy tushunchalari,
uning rivojlanish tarixi, dastur ishlab chiqish metodologiyalari, zamonaviy dasturlash tillari va
texnologiyalari tahlil qilinadi. Shuningdek, dasturiy ta’minot sifatini ta’minlash usullari va
kelajakdagi tendensiyalar haqida fikr yuritiladi. Maqola dasturiy ta’minot yaratish jarayonining
muhim jihatlarini o‘rganishga qaratilgan.
KALIT SO‘ZLAR:
Dasturiy ta’minot muhandisligi, dasturlash tillari, sifat nazorati, Agile,
DevOps, sun’iy intellekt, dasturiy ta’minot testlash.
KIRISH
Zamonaviy texnologiyalar hayotimizning ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Kompyuterlar,
mobil ilovalar, veb-platformalar, avtomatlashtirilgan tizimlar va sun’iy intellekt asosidagi
dasturlar kundalik hayotda, biznesda, ta’limda va boshqa ko‘plab sohalarda faol qo‘llanilmoqda.
Ushbu texnologiyalarning samarali ishlashini ta’minlash uchun sifatli dasturiy ta’minot talab
etiladi. Dasturiy ta’minot muhandisligi esa aynan shu yo‘nalishda muhim rol o‘ynaydi.
Dasturiy ta’minot muhandisligi – bu dastur yaratish, uni ishlab chiqish, sinovdan o‘tkazish,
qo‘llab-quvvatlash va optimallashtirish bilan bog‘liq muhandislik fanidir. Ushbu soha nafaqat
dasturlash, balki tizimlarning ishonchliligi, samaradorligi va xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha
strategik yondashuvlarni o‘z ichiga oladi.
Dasturiy ta’minotning rivojlanishi kompyuter texnologiyalarining taraqqiyoti bilan chambarchas
bog‘liq. Birinchi dasturlar faqat ilmiy tadqiqotlar va harbiy maqsadlar uchun ishlab chiqilgan
bo‘lsa, bugungi kunda ularning qo‘llanilish sohasi nihoyatda kengaydi. Yangi metodologiyalar
va texnologiyalar dasturiy ta’minotni yanada sifatli, ishonchli va foydalanuvchilar uchun qulay
qilib ishlab chiqish imkonini bermoqda.
ASOSIY QISM
1. Dasturiy ta’minot muhandisligining mohiyati
Dasturiy ta’minot muhandisligi kompyuter tizimlari uchun dasturlarni yaratish, ishlab chiqish va
sinovdan o‘tkazish jarayonlarini o‘z ichiga oladi. Bu soha quyidagi asosiy yo‘nalishlarni qamrab
oladi:
Dasturiy ta’minot loyihalashtirish – dastur arxitekturasini ishlab chiqish.
Kod yozish va dasturlash – dastur kodini yaratish jarayoni.
Dastur sinovdan o‘tkazish – dasturiy ta’minotning sifatini tekshirish.
Dasturiy ta’minotni qo‘llab-quvvatlash va yangilash – dastur xatolarini tuzatish va uni
rivojlantirish.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 3, ISSUE 02, FEVRAL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
90
2. Dasturiy ta’minot ishlab chiqish metodologiyalari
Dasturiy ta’minot ishlab chiqishda turli metodologiyalardan foydalaniladi. Eng mashhur
metodologiyalar quyidagilardan iborat:
Waterfall (Kaskad usuli) – an’anaviy yondashuv bo‘lib, dasturiy ta’minotni bosqichma-bosqich
ishlab chiqish modelidir.
Agile – moslashuvchan va tezkor metodologiya bo‘lib, kichik jamoalar tomonidan tez-tez
takroriy ishlab chiqishni qo‘llab-quvvatlaydi.
DevOps – dasturiy ta’minotni ishlab chiqish va uning ishga tushirilish jarayonlarini
avtomatlashtirishga qaratilgan model.
Bugungi kunda Agile va DevOps metodologiyalari dasturiy ta’minotni tez va samarali ishlab
chiqishda keng qo‘llanilmoqda.
3. Zamonaviy dasturlash tillari va texnologiyalar
Dasturiy ta’minot yaratishda quyidagi dasturlash tillari keng tarqalgan:
Python – ma’lumotlar tahlili, sun’iy intellekt va veb-ilovalar uchun.
JavaScript – veb-dasturlash va foydalanuvchi interfeyslari uchun.
Java – korporativ ilovalar va mobil dasturlar uchun.
C++ – tizimli dasturlash va o‘yin sanoati uchun.
Bundan tashqari, sun’iy intellekt, bulutli hisoblash va blokcheyn texnologiyalarining rivojlanishi
dasturiy ta’minot muhandisligiga yangi imkoniyatlar ochmoqda.
4. Dasturiy ta’minot sifatini ta’minlash va testlash
Dasturiy ta’minot sifatini oshirish uchun turli testlash usullari qo‘llaniladi:
Unit Testing – dastur kodining kichik qismlarini tekshirish.
Integration Testing – dasturiy ta’minotning turli qismlarini birgalikda sinovdan o‘tkazish.
Performance Testing – dastur tezligi va unumdorligini baholash. Security Testing – dasturiy
ta’minotdagi kiberxavfsizlik muammolarini aniqlash.
Bu usullar dasturiy ta’minotning sifatli va xavfsiz bo‘lishiga yordam beradi.
5. Kelajakdagi tendensiyalar
Dasturiy ta’minot muhandisligi doimiy ravishda rivojlanib bormoqda. Quyidagi tendensiyalar
yaqin yillarda katta ahamiyat kasb etishi kutilmoqda:
Sun’iy intellekt va avtomatlashtirilgan dastur ishlab chiqish
Bulutli texnologiyalarning yanada kengayishi
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 3, ISSUE 02, FEVRAL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
91
Kiberxavfsizlikka e’tibor oshishi
Dasturlash tillarining soddalashtirilishi va yangi platformalarning paydo bo‘lishi
XULOSA
Dasturiy ta’minot muhandisligi bugungi IT sohasining eng muhim yo‘nalishlaridan biridir.
Uning rivojlanishi natijasida turli sohalarda avtomatlashtirilgan tizimlar, xavfsiz dasturlar va
tezkor ma’lumotlar almashinuvi yo‘lga qo‘yilmoqda.
Zamonaviy dastur ishlab chiqish metodologiyalari (Agile, DevOps) dasturlarni sifatli va samarali
yaratish imkonini beradi. Testlash jarayonining rivojlanishi esa dasturiy ta’minot sifatini
oshirishga yordam bermoqda.
Kelajakda sun’iy intellekt va avtomatlashtirish dasturiy ta’minot muhandisligida muhim rol
o‘ynashi kutilmoqda. IT mutaxassislari yangi texnologiyalarni o‘rganishi va o‘z bilimlarini
doimiy yangilab borishi zarur.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Sommerville, I. (2015). Software Engineering. Pearson Education.
2.
Pressman, R. S. (2019). Software Engineering: A Practitioner's Approach. McGraw-Hill.
3.
Beck, K. (2000). Extreme Programming Explained. Addison-Wesley.
4.
Fowler, M. (2004). UML Distilled. Addison-Wesley.
5.
Bass, L., Clements, P., & Kazman, R. (2012). Software Architecture in Practice.
Addison-Wesley.
