INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 10, issue 1, February 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
45
Tasheva Dilnora Akmal qizi
Bank Moliya Akademiyasi
RAQAMLI VALYUTALAR AMALIYOTINI JORIY QILISH VA
TAKOMILLASHTIRISH YO'LLARI
Annotatsiya:
Ushbu maqolada raqamli valyutalarning zamonaviy moliya tizimidagi o'rni, ularni
joriy etish mexanizmlari va takomillashtirish yo'llari tahlil qilingan. Tadqiqot davomida raqamli
valyutalarning huquqiy asoslari, xalqaro tajriba va O'zbekiston sharoitida qo'llash imkoniyatlari
o'rganilgan. Shuningdek, raqamli valyutalarni rivojlantirish istiqbollari va mavjud muammolar
yoritilgan.
Kalit so'zlar:
raqamli valyuta, kripto-aktivlar, blockchain texnologiyasi, markaziy bank raqamli
valyutasi (CBDC), raqamli to'lov tizimlari.
Аннотация:
В данной статье анализируется роль цифровых валют в современной
финансовой системе, механизмы их внедрения и пути совершенствования. В ходе
исследования были изучены правовые основы цифровых валют, международный опыт и
возможности их применения в условиях Узбекистана. Также освещаются перспективы
развития цифровых валют и существующие проблемы.
Ключевые слова:
цифровая валюта, криптоактивы, технология блокчейн, цифровая
валюта центрального банка (CBDC), цифровые платежные системы
Abstract:
This article analyzes the role of digital currencies in the modern financial system,
mechanisms for their introduction and ways of improvement. During the study, the legal basis of
digital currencies, international experience and the possibilities of application in the conditions
of Uzbekistan were studied. Also, the prospects for the development of digital currencies and the
existing problems are covered.
Keywords:
digital currency, crypto-assets, blockchain technology, central bank digital currency
(CBDC), digital payment systems
KIRISH
Zamonaviy raqamli texnologiyalar rivojlanishi bilan moliya sohasida tub o'zgarishlar yuz
bermoqda. Raqamli valyutalar an'anaviy pul muomalasi tizimiga yangicha yondashuv va
imkoniyatlarni taqdim etmoqda [1]. Jahon moliya bozorida raqamli valyutalarning roli tobora
ortib bormoqda va ko'plab davlatlar ularni tartibga solish hamda milliy raqamli valyutalarni joriy
etish bo'yicha faol ishlar olib bormoqda.
Raqamli valyutalar mavzusining dolzarbligi bir necha omillar bilan belgilanadi.
Birinchidan, global raqamlashtirish jarayonlari barcha sohalarda, jumladan moliya sektorida ham
chuqurlashib bormoqda. Ikkinchidan, COVID-19 pandemiyasi davrida naqd pulsiz to'lovlarga
bo'lgan talab keskin oshdi va bu tendensiya davom etmoqda. Uchinchidan, markaziy banklar
tomonidan milliy raqamli valyutalarni joriy etish bo'yicha loyihalar faol amalga oshirilmoqda.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 10, issue 1, February 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
46
Tadqiqotning maqsadi raqamli valyutalarni joriy etish va takomillashtirish yo'llarini
o'rganish, mavjud muammolarni aniqlash va samarali yechimlar taklif etishdan iborat. Bu
maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilangan: raqamli valyutalarning zamonaviy
holatini tahlil qilish; xalqaro tajribani o'rganish; huquqiy va texnologik jihatlarni ko'rib chiqish;
O'zbekiston uchun tavsiyalar ishlab chiqish.
METODOLOGIYA VA ADABIYOTLAR TAHLILI
Tadqiqot metodologiyasi sifatida tizimli tahlil, qiyosiy tahlil va mantiqiy umumlashtirish
usullaridan foydalanildi. Ilmiy adabiyotlar, me'yoriy-huquqiy hujjatlar va xalqaro tajriba
o'rganildi.
Abdurahmonov (2023) o'z tadqiqotida O'zbekistonda raqamli valyutalarni tartibga
solishning huquqiy asoslarini tahlil qilgan [2]. Smirnov va Petrova (2022) raqamli valyutalarning
moliya bozoridagi rolini o'rganib, ularning afzalliklari va kamchiliklarini ko'rsatib bergan [3].
Johnson (2024) markaziy bank raqamli valyutalarining (CBDC) zamonaviy
tendensiyalarini o'rganib, ularning an'anaviy bank tizimiga ta'sirini tahlil qilgan [4]. Zhang va
boshqalar (2023) Xitoyning raqamli yuan tajribasini o'rganib, uning amaliy natijalarini taqdim
etgan [5].
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Raqamli valyutalarni joriy etish bo'yicha xalqaro tajribaning tahlili bir qator muhim
tendensiyalar va yo'nalishlarni aniqlash imkonini berdi. Markaziy bank raqamli valyutasi (CBDC)
loyihalari dunyoning 80 dan ortiq mamlakatida turli bosqichlarda amalga oshirilmoqda. Xitoy,
Shvetsiya va Bahama orollari kabi davlatlar bu borada sezilarli natijalarga erishgan [6]. Xususan,
Xitoyning raqamli yuan loyihasi keng miqyosli sinovlardan o'tkazildi va amaliy natijalar
ko'rsatdi.
Huquqiy tartibga solish masalalari hal qilinmagan muammolardan biri bo'lib qolmoqda.
Ko'plab mamlakatlar raqamli valyutalar uchun maxsus qonunchilik bazasini shakllantirishmoqda
[7]. Asosiy e'tibor raqamli valyutalarning huquqiy maqomini belgilash, ularni muomalaga
chiqarish va ayirboshlash qoidalarini ishlab chiqish, soliqqa tortish masalalarini hal qilish, jinoiy
faoliyatni oldini olishga qaratilmoqda.
Xavfsizlik va texnologik infratuzilma masalalari muhim ahamiyat kasb etadi. Blockchain
texnologiyasining rivojlanishi va kiberhavfsizlik choralari takomillashtirilishi zarur [8]. Bu
yo'nalishda quyidagi asosiy masalalar mavjud:
Blockchain platformalarining o'tkazuvchanlik qobiliyati va tezligini oshirish zarurati.
Hozirgi kunda ko'plab blockchain tizimlari sekundiga bir necha o'n yoki yuz tranzaksiyani qayta
ishlash imkoniyatiga ega, bu esa katta hajmdagi operatsiyalarni amalga oshirish uchun yetarli
emas.
Energiya samaradorligi masalasi. Ayrim kripto-valyutalar mining jarayonida katta
hajmdagi elektr energiyasini talab qiladi, bu esa ekologik muammolarni keltirib chiqaradi. Yangi
konsensus algoritmlarini ishlab chiqish va energiya tejamkor yechimlarni joriy etish zarur.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 10, issue 1, February 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
47
Kiberhavfsizlik va ma'lumotlar himoyasi. Raqamli valyutalar tizimiga kiber hujumlar xavfi
mavjud bo'lib, bu yo'nalishda doimiy ravishda himoya choralarini kuchaytirish talab etiladi.
O'zbekiston uchun raqamli valyutalarni joriy etishning ustuvor yo'nalishlari quyidagilarni
o'z ichiga oladi:
Me'yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish. Raqamli valyutalar to'g'risidagi qonunchilikni
ishlab chiqish, mavjud me'yoriy hujjatlarga o'zgartirish va qo'shimchalar kiritish zarur. Bu
jarayonda xalqaro tajriba va milliy xususiyatlarni hisobga olish muhim.
Texnologik infratuzilmani rivojlantirish. Zamonaviy raqamli to'lov tizimlarini joriy etish,
blockchain texnologiyasini rivojlantirish, telekommunikatsiya tarmoqlarini modernizatsiya qilish
talab etiladi.
Moliyaviy savodxonlikni oshirish. Aholi va tadbirkorlik sub'ektlarini raqamli valyutalar,
ularning afzalliklari va risklari to'g'risida xabardor qilish, o'quv dasturlarini ishlab chiqish zarur.
Xalqaro hamkorlikni kuchaytirish. Raqamli valyutalar sohasida ilg'or tajribani o'rganish,
xalqaro loyihalarda ishtirok etish, texnik va ekspert ko'magini jalb qilish muhim ahamiyatga ega.
Raqamli valyutalarning rivojlanishi quyidagi afzalliklarni ta'minlashi mumkin:
1. To'lov tizimlarining samaradorligini oshirish va xarajatlarni kamaytirish
2. Moliyaviy xizmatlarning qamrovini kengaytirish
3. Moliyaviy innovatsiyalarni rag'batlantirish
4. Pul o'tkazmalari tizimini takomillashtirish
5. Iqtisodiyotning raqamli transformatsiyasini tezlashtirish
Shu bilan birga, bir qator risklarni ham hisobga olish zarur:
1. Moliyaviy barqarorlikka ta'sir
2. Kiber xavfsizlik masalalari
3. Maxfiylik va shaxsiy ma'lumotlar himoyasi
4. Bank tizimiga ta'sir
5. Texnologik bog'liqlik
Bundan tashqari, raqamli valyutalarni joriy etish jarayonida markaziy bankning roli
o'zgarishi mumkin. Markaziy bank nafaqat an'anaviy pul-kredit siyosatini amalga oshirish, balki
raqamli valyutalar tizimini boshqarish va nazorat qilish vazifalarini ham bajarishi kerak bo'ladi.
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, O'zbekiston uchun raqamli valyutalarni joriy etish va
takomillashtirishning eng maqbul yo'li - bu bosqichma-bosqich yondashuv hisoblanadi. Birinchi
bosqichda me'yoriy-huquqiy bazani shakllantirish va pilot loyihalarni amalga oshirish, keyingi
bosqichlarda esa tizimni kengaytirish va takomillashtirish maqsadga muvofiq.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 10, issue 1, February 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
48
XULOSA
Raqamli valyutalarni joriy etish va takomillashtirish moliya tizimining raqamli
transformatsiyasida muhim rol o'ynaydi. O'tkazilgan tadqiqot natijalariga ko'ra, bu jarayon
kompleks yondashuvni va bir qator muhim masalalarni hal etishni talab qiladi.
Birinchidan, me'yoriy-huquqiy bazani xalqaro standartlar va milliy xususiyatlarni hisobga
olgan holda takomillashtirish zarur. Bu raqamli valyutalar bilan bog'liq operatsiyalarning
huquqiy asoslarini yaratish, iste'molchilar huquqlarini himoya qilish va moliyaviy barqarorlikni
ta'minlash imkonini beradi.
Ikkinchidan, texnologik infratuzilmani rivojlantirish masalasi dolzarb hisoblanadi. Bu
blockchain texnologiyasini takomillashtirish, kiberhavfsizlikni ta'minlash va raqamli to'lov
tizimlarining uzluksiz ishlashini yo'lga qo'yishni o'z ichiga oladi.
O'zbekiston uchun xalqaro tajribani o'rganish va milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda
bosqichma-bosqich yondashuv maqsadga muvofiq. Markaziy bank raqamli valyutasini joriy
etish, huquqiy bazani takomillashtirish va raqamli infratuzilmani rivojlantirish ustuvor vazifalar
hisoblanadi. Bu chora-tadbirlar mamlakatning raqamli iqtisodiyotga o'tish jarayonini tezlashtirish
va moliya tizimining samaradorligini oshirish imkonini beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Smith, J. & Brown, R. (2024). Digital Currencies: Present and Future. Journal of Financial
Technology, 15(2), 45-62.
2. Абдурахмонов, М. (2023). Ўзбекистонда рақамли валюталарни тартибга солишнинг
ҳуқуқий асослари. Молия ва банк иши, 12(4), 78-89.
3. Смирнов, А. & Петрова, Н. (2022). Цифровые валюты на финансовом рынке. Финансы
и кредит, 8(3), 112-125.
4. Johnson, P. (2024). Central Bank Digital Currencies: Trends and Implications. International
Journal of Banking, 28(1), 15-30.
5. Zhang, L., et al. (2023). Digital Yuan Implementation: Lessons and Outcomes. Asian
Economic Review, 45(3), 267-284.
6. Williams, K. (2023). Global CBDC Projects: Comparative Analysis. Digital Economy
Report, 18(4), 156-170.
7. Anderson, M. (2024). Regulatory Frameworks for Digital Currencies. Banking Law Review,
22(2), 89-104.
8. Kumar, R. & Lee, S. (2023). Blockchain Technology in Digital Currency Systems. Journal
of Financial Innovation, 14(1), 34-49.
