INTERNATIONAL CONFERENCE PEDAGOGICAL REFORMS AND
THEIR SOLUTIONS
VOLUME 11, ISSUE 01, 2025
19
OLIY TAʼLIM MUASSASALARIDA SPORT SOHASINI RIVOJLANTIRISH
BOʻYICHA CHORA-TADBIRLAR
Eshpoʻlatova Shohsanam Farxodovna
Termiz Iqtisodiyot va Servis universiteti
pedagogika va ijtimoiy gumanitar fanlar fakulteti
Jismoniy madaniyat ta'lim yo’nalishi talabasi
ANNOTATSIYA:
Ushbu maqolada O‘zbekiston oliy ta’lim muassasalarida sport sohasini
rivojlantirishning dolzarbligi, mavjud muammolar va ularni bartaraf etish bo‘yicha chora-
tadbirlar tahlil qilingan. Sport infratuzilmasini yaxshilash, sog‘lom turmush tarzini qaror
toptirish, talaba-yoshlarning jismoniy faolligini oshirishda hukumat qarorlarining roli ko‘rsatib
o‘tilgan. Maqolada Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari asosida amalga
oshirilayotgan amaliy ishlar hamda ularning oliy ta’lim tizimidagi samarasi yoritilgan.
Tadqiqotda ilg‘or xorijiy tajribalar bilan solishtirma tahlil ham berilgan.
Kalit so‘zlar:
sport sohasi, oliy ta’lim muassasasi, sog‘lom turmush tarzi, davlat siyosati,
jismoniy tarbiya, talaba yoshlar, sport infratuzilmasi, chora-tadbirlar
Mamlakatimizda sog‘lom avlodni tarbiyalash, yoshlar orasida sportni ommalashtirish, jismoniy
tarbiya va sport infratuzilmasini rivojlantirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan
biridir. Ayniqsa, oliy ta’lim muassasalarida sportga bo‘lgan e’tibor yildan-yilga kuchaymoqda.
Bu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 4-martdagi
“Yoshlar o‘rtasida
sportni yanada ommalashtirish va sport infratuzilmasini rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ–160-son qarori
, shuningdek, 2022-yil 11-apreldagi
“2022–2026-yillarda
O‘zbekiston Respublikasida sog‘lom turmush tarzini keng targ‘ib qilish va jismoniy
faollikni oshirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF–87-son farmoni
bu
yo‘nalishdagi asosiy huquqiy bazani tashkil qiladi.
Ushbu qaror va farmonlar asosida oliy ta’lim muassasalarida sport zallari va maydonchalari
qurilishi, zamonaviy jihozlar bilan ta’minlash, sport to‘garaklari faoliyatini yo‘lga qo‘yish
bo‘yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, talaba-yoshlar o‘rtasida
sport musobaqalari, sog‘lom hayot targ‘iboti va jismoniy faollikni oshirish borasida tizimli
ishlar olib borilmoqda.
Mazkur maqolada aynan oliy ta’lim muassasalarida sport sohasini rivojlantirishga doir mavjud
holat, muammolar, mavjud siyosiy-huquqiy asoslar va amaliy chora-tadbirlar tahlil qilinadi.
Shuningdek, ushbu chora-tadbirlarning talabalarning sog‘lom turmush tarzi va ta’lim sifatiga
ta’siri ilmiy asosda o‘rganiladi.
Tadqiqot davomida kompleks yondashuv asosida quyidagi metodlardan foydalanildi:
1.
Normativ-huquqiy tahlil
– sport sohasini tartibga soluvchi asosiy hujjatlar, xususan,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining
qarorlari, Sportni rivojlantirish vazirligi me’yoriy hujjatlari o‘rganildi.
2.
Tahliliy-statistik metod
– oliy ta’lim muassasalarida sport infratuzilmasining holati,
talabalar soni, sport to‘garaklari, yutuqlari bo‘yicha rasmiy statistik ma’lumotlar tahlil qilindi.
INTERNATIONAL CONFERENCE PEDAGOGICAL REFORMS AND
THEIR SOLUTIONS
VOLUME 11, ISSUE 01, 2025
20
3.
Solishtirma tahlil
– xorijiy mamlakatlar (masalan, Janubiy Koreya, Yaponiya, Turkiya)
tajribalari bilan O‘zbekistondagi amaliyot taqqoslab o‘rganildi.
4.
Sotsiologik so‘rov
– ayrim oliy ta’lim muassasalarida talaba va murabbiylar o‘rtasida
o‘tkazilgan so‘rovnomalar orqali ularning sportga munosabati, ehtiyojlari va takliflari o‘rganildi.
5.
Amaliy kuzatuv va tajriba
– sport mashg‘ulotlari, musobaqalar va sog‘lom turmush
tarzini shakllantirishga qaratilgan tadbirlar bevosita kuzatilib, ularning samaradorligi baholandi.
Ushbu metodlar yordamida sportni rivojlantirishdagi muammolar va ularni bartaraf etish
bo‘yicha samarali chora-tadbirlar ishlab chiqildi.
Tadqiqot natijalari quyidagi asosiy jihatlarni aniqladi:
1.
Oliy ta’lim muassasalarida sport infratuzilmasi yildan-yilga kengaymoqda. So‘nggi
yillarda ko‘plab universitet va institutlarda sport zallari, stadionlar, suzish havzalari va ochiq
sport maydonlari yangidan qurilmoqda yoki ta’mirlanmoqda.
2.
2022–2024-yillar davomida
PQ–160-son qarori
asosida 100 dan ortiq OTMda sport
anjomlari yangilandi va talabalarga sport bilan shug‘ullanish uchun imkoniyatlar yaratildi.
3.
Talabalar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish maqsadida ko‘plab sport
tadbirlari, marafonlar, spartakiadalar o‘tkazilib, ularning ishtirok faolligi 30–40% ga oshgan.
4.
OTMlarda faoliyat yuritayotgan jismoniy tarbiya o‘qituvchilarining kasbiy malakasi
oshirilmoqda, zamonaviy metodika va innovatsion yondashuvlar joriy etilmoqda.
5.
Talabalar o‘rtasida o‘tkazilgan sotsiologik so‘rov natijalariga ko‘ra, ularning 72 foizi
sport mashg‘ulotlari salomatlikka foydali ekanini tan oladi, 60 foizi esa muntazam
shug‘ullanish imkoniyati borligini bildirdi.
Sport infratuzilmasining kengayishi davlat siyosatining ustuvorligi bilan bevosita bog‘liq. Biroq
barcha OTMlarda teng sharoit mavjud emas. Hududiy nomutanosiblik saqlanib qolmoqda.
Masalan, yirik shaharlardagi universitetlar sportga ko‘proq sarmoya jalb qilgan bo‘lsa, ayrim
viloyat OTMlarida bu jarayon sekin kechmoqda.
Amaliy sport tadbirlarining ko‘pligi salbiy ko‘rinmaydi, lekin ba’zi hollarda rasmiyatchilik
uchun o‘tkazilishi, talabalar faol ishtirok etmasligi muammolar keltirib chiqarmoqda. Bu esa
chora-tadbirlarning ichki mazmuniga e’tibor qaratish zarurligini ko‘rsatadi.
O‘quv rejalari va sport mashg‘ulotlarining uyg‘unligi ham har doim yuqori emas. Ayrim
OTMlarda sport darslari nazariy darajada olib boriladi yoki vaqt taqchilligi sabab ikkinchi
darajaga tushiriladi.
Oliy ta’lim muassasalari va Sportni rivojlantirish vazirligi o‘rtasida muvofiqlashtirilgan tizimli
hamkorlik mavjud bo‘lsa-da, ba’zida resurs taqsimoti, monitoring tizimi va o‘qituvchilarning
malaka oshirish tizimi izchil yo‘lga qo‘yilmagan.
O‘zbekiston oliy ta’lim muassasalarida sport sohasini rivojlantirish davlat tomonidan ustuvor
yo‘nalish sifatida belgilangan. Bu borada bir qator farmon va qarorlar, xususan
PF–87-son
Farmon
va
PQ–160-son Qaror
asosida sport infratuzilmasi yangilanmoqda, sport bilan
shug‘ullanish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilmoqda. Biroq bu sohadagi islohotlar yanada
samarali bo‘lishi uchun quyidagilar muhim:
Hududiy tenglikni ta’minlash
– barcha OTMlarda sport infratuzilmasini teng
rivojlantirish zarur.
INTERNATIONAL CONFERENCE PEDAGOGICAL REFORMS AND
THEIR SOLUTIONS
VOLUME 11, ISSUE 01, 2025
21
Sport tadbirlarining mazmunan boyitilishi
– rasmiyatchilikdan yiroq, motivatsion,
zamonaviy formatdagi tadbirlarni ko‘paytirish kerak.
O‘qituvchilarning kasbiy rivojlanishi
– jismoniy tarbiya o‘qituvchilarining muntazam
malaka oshirish kurslari tashkil etilishi zarur.
Talabalar sporti va ta’lim uyg‘unligini ta’minlash
– sport mashg‘ulotlarini dars
jadvaliga moslashtirish orqali bilim va jismoniy faollik uyg‘unligiga erishish lozim.
Ushbu chora-tadbirlar amalga oshirilsa, sport nafaqat jismoniy sog‘liqni ta’minlovchi vosita,
balki talabaning intellektual va ijtimoiy rivojlanishining ham muhim omiliga aylanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 4-martdagi
PQ–160-son qarori
–
“Yoshlar o‘rtasida sportni yanada ommalashtirish va sport infratuzilmasini rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”.
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 11-apreldagi
PF–87-son farmoni
–
“2022–2026-yillarda sog‘lom turmush tarzini keng targ‘ib qilish va jismoniy faollikni oshirish
konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Sportni rivojlantirish vazirligining me’yoriy hujjatlari, 2023-
yilgi yig‘ma statistik ma’lumotlar.
4.
Toshkent davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti ilmiy jurnali – “Sport va jamiyat”,
2022–2023-yillar sonlari.
5.
Sh. Tojiboev, “Oliy ta’limda jismoniy tarbiya darslarini samarali tashkil etish yo‘llari”,
Toshkent, 2021.
6.
World Health Organization (WHO), "Physical activity in youth: global
recommendations", 2020.
