ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
GEMORROY NIMADAN KELIB CHIQADI? BILMASANGIZ – ÓQING!
Niyozaxunova Sanobarxon
Qóqon universiteti Andijon filiali
Tibbiyot fakulteti davolash ishi yónalishi talabasi
Email : sanobarniyozaxunova73@gmail.com
Tel : +998884931222
Annotatsiya:
Mazkur maqolada gemorroy (giperplastik venalar) kasalligining etiopatogenezi,
epidemiologiyasi, diagnostika metodlari, davolash usullari va oldini olish choralari tizimli
oʻrganiladi. Tadqiqotlarda gemorroy sabablarini biologik, ijtimoiy va individual omillar doirasida
tahlil qilib, zamonaviy terapevtik yondashuvlar va profilaktik chora-tadbirlarni taqdim etiladi.
Maqola tibbiyot sohasidagi talabga javob beradi, klinik amaliyot uchun foydali nazariy hamda
amaliy tavsiyalarni beradi.
Kalit so‘zlar :
Gemorroy, Anal kanal venalarining shishishi, Etiologiya, Epidemiologiya,
Diagnostika, Terapiya, Profilaktika, O‘zbekiston.
Annotation:
This article systematically examines the etiopathogenesis, epidemiology, diagnostic
methods, treatment approaches, and preventive measures of hemorrhoidal disease (hyperplastic
veins). The study analyzes the causes of hemorrhoids within the framework of biological, social,
and individual factors, and presents modern therapeutic approaches and preventive strategies. The
article meets the requirements of the medical field and provides both theoretical and practical
recommendations useful for clinical practice.
Keywords:
Hemorrhoids, Swelling of anal canal veins, Etiology, Epidemiology, Diagnostics,
Therapy, Prevention, Uzbekistan.
Аннотация:
В данной статье систематически изучаются этиопатогенез, эпидемиология,
методы диагностики, способы лечения и меры профилактики геморроя (гиперпластические
вены). В исследовании причины геморроя рассматриваются в контексте биологических,
социальных и индивидуальных факторов, а также представлены современные
терапевтические подходы и профилактические меры. Статья соответствует требованиям
медицинской сферы и содержит как теоретические, так и практические рекомендации,
полезные для клинической практики.
Ключевые слова:
Геморрой, Отёк вен анального канала, Этиология, Эпидемиология,
Диагностика, Терапия, Профилактика, Узбекистан.
Kirish
Gemorroy — tibbiy yondashuvda keng tarqalgan proktologik kasallik boʻlib, anal kanal va rektal
venoz toʻqimalarning giperplastik, yalligʻlanish yoki trombotik holatlari bilan tavsiflanadi.
Gemorroyning klinik namoyonlari orasida anal mintaqada ogʻriq, qon ketish, pıchqır kabi
simptomlar mavjud boʻlib, bemorning sogʻliq salomatligiga hamda umumiy — ijtimoiy–psixologik
holatiga salbiy ta’sir koʻrsatadi. Mamlakatimizda gemorroyning real tarqalishi bo‘yicha rasmiy
statistik ma’lumotlar kam; biroq xalqaro tadqiqotlar asosida holatlarni baholash natijasida, umumiy
odamlarning 20–50 foizida bu holat e’tiborga ega. Global tibbiyot amaliyotlaridan farqi oz, ammo
kontekstimizda ayrim ijtimoiy va madaniy omillar muddatli tashxis va davolanishni kechiktiradi.
Shu bois, gemorroyni darhol aniqlash va toʻgʻri davolash profilaktik choralarni yaratishda muhim
ahamiyat kasb etadi.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
Muammo dolzarbligi
Gemorroy — keng tarqalgan kasallik boʻlib, bemorlarining aksariyati kasallikni aytilariga koʻra,
“beparvara” qandaydir ogʻirliklar, ich qotishi kabi simptomlardan yuzaga keladi. Toshkent,
Namangan, Samarqand kabi yirik shaharlar tibbiyot markazlarida bu kasallikka murojaat qiluvchi
bemorlar soni har yili surunkali tarzda ortib bormoqda. Kech tashxis qo‘yilganda asoratlar —
tromboz, anal traxeya, anal fistulalar, va hatto malignizatsiya xavfi paydo boʻlishi mumkin.
Ma’naviy yondashuvlardan tashqari tibbiy jihatlar ham muhim: gemorroyni erta aniqlash va
davolash bemorning psixologik holatini yaxshilaydi, obro’si sezilarli darajada, ichki reproduktiv
salomatlikni saqlaydi. Shuningdek, oilaviy sog‘liq va ishchanlikni mustahkamlaydi. Shu bois, ushbu
masala tibbiy amaliyot, gemorroy bilan ishlaydigan proktologlar, gastroenterologlar uchun ham
nazariy, ham amaliy ahamiyatga ega.
Maqolaning maqsadi:
1. Gemorroyning etiologik va patofiziologik sabablari toʻgʻrisida ilmiy asoslangan ma’lumotlarni
yetkazish;
2. Davolash va profilaktika metodlarini ilmiy natijalar asosida aniqlash va taqdim etish;
3. Davolash jarayonida individual ijtimoiy va demografik omillarni hisobga olgan holda
optimallashtirilgan strategiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqot metodologiyasi
Tadqiqot metodologiyasi bir nechta bosqichdan iborat:
1. Adabiyot tahlili
– O‘zbek va xalqaro tibbiyot adabiyotlar, klinik proktologiya bo‘yicha maqolalar, arxivlar,
Respublika Sog‘liqni Saqlash vazirligi hisobotlari o‘rganildi.
– Respub-lika miqyosida gemorroylik bemorlar bilan bog‘liq markazlarning statistik malakalari
ko‘rib chiqildi.
2. Klinik amaliyot
– 2023–2024 yillarda Toshkent va Namangandagi proktologiya bo‘limlarida joylashgan 320 nafar
gemorroy kasalligi bilan kasallangan bemorlar tahlil qilindi.
– Bemorlarni yosh, jinsi, ijtimoiy holat, travmatik omillar, ich qotishi yoki diareya bashoratlari,
homiladorlik holatiga qarab tasniflash ishlari olib borildi.
3. Instrumental diagnostika
– Rektal vizual inspeksiya, anoskopy, rektoskopiya, anoskopiya orqali sinov natijalari yig‘ildi.
– Doughging tizimi (anjiografik metodlar) va endoskopik ultrasound apparatlari qo‘llanilib, venalar
holati baholandi.
4. Statistik tahlil
– SPSS va Excel dasturlari yordamida tahlil qilindi. Krosstab tahlil, chi- kvadrat testi (“chi- sq”),
Mann- Whitney testi, regressiya modellari qo‘llanildi.
– P- qiymat (signifikantlik darajasi) ≤ 0,05 deb belgilandi.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
Metodologiya amaliyot va nazariya elementlarini kombinasiyada tatbiq qilib, gemorroyning sabab–
natija bog‘liqligida madaniy, ijtimoiy, biologik omillarni hisobga olindi.
Asosiy qism
1. Gemorroyning tushunchasi va klassifikatsiyasi
Gemorroy — anal venalar tarmog‘ining qisman giperplastik va giperkinetik holati bo‘lib, ichki va
tashqi turlariga bo‘linadi. Klassifikatsiyalardan eng ko‘p foydalaniladigan — Goligher
klassifikatsiyasidir:
I-bosqich: Ven büküklari ichki bo‘lib, tashqariga chiqmaydi;
II-bosqich: Paydo bo‘ladi, ammo kasallik davomida spont-an qaytadi;
III-bosqich: Qaytish faolligi faqat defekatsiya paytida yoki mehnat orqali yuz beradi;
IV-bosqich: Doimiy tashqariga chiqib, qo‘lda qaytarib bo‘lmaydi; hayot sifatini sezilarli darajada
yomonlashtiradi. Shuningdek, internal va external gemorroy, trombotik gemorroy turlari ham
mavjud. Har bir turda venoz to‘qimalarning muayyan patomorfologik holati, simptom va asoratlari
aniqlanadi.
2. Epidemiologiyasi
Gemorroyning tarqalishi bo‘yicha koʻplab xalqaro tadqiqotlarda bemorlarning 20–50 % da
aniqlangan. O‘zbekistonda klinik statistika ma’lumotlari boʻlmasa-da, surunkali ich qotishi va anal
kanal venalarining shikoyi natijasida kasallik tez-tez uchraydi.
– Ma’lumotlarga ko‘ra, 2024- yilda Toshkent markaziy proktologiya bo‘limida jami 8 500 bemor
qayd etilgan, shundan 1 200 bemorda gemorroy bridiologik tekshiruv bilan aniqlangan.
– Yosh bo‘yicha — 30–60 yosh guruhi — eng yuqori risk guruhini tashkil qilgan. Femal kasallik
statistikasi sezilarli: homiladorlik va perinatal davrdagi ayollarning 25–35 % da gemorroy
rivojlanadi.
– Ijtimoiy omillar: sog‘liqni saqlash madaniyati past bo‘lgan joylarda tashxis gecikadi, oqibatda
asoratlar ko‘payadi.
3. Etiopatogenez
Gemorroyning kelib chiqish omillari ko‘p fazali bo‘lib, quyidagi guruhlar asosida tasniflanadi:
A. Biologik (Endogen) omillar
1. Venoz devor zaifligi: Nasliy predispozitsiya holati, ya’ni ven devorlarining strukturaviy tub
o‘zgarishi.
2. Yallig‘lanish jarayonlari: Surunkali yo‘tal, ich qotishi, diareya, anal kanal infektsiyalari mahalliy
yallig‘lanishga olib keladi.
3. Gormonlar: Homiladorlikda progesteron gormoni uyg‘otishi natijasida anal venalarning tonusi
pasayadi. Bu holat ayollarda gemorroyning chiqish xavfini oshiradi.
4. Tromboz: Ven yalang‘och holatda tromb tushadi, gemrouroyning trombotik shakliga olib keladi.
B. Mexanik omillar
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
– Doimiy ich qotishi;
– Og‘ir jismoniy mehnat;
– Surunkali yo‘tal;
– So‘nggi o‘nta yillikda ish stajidagi ofis sharoitlari (o‘tirgan holda uzoq ishlash) ham mexanik
stressni kuchaytiradi.
C. Ijtimoiy-demografik omillar
– Ovqatlanish odatlari: mayda to‘qimalarga boy, tolali mahsulotlarning kamligi;
– Spirtli ichimliklar va chekish: ven tonusiga salbiy tasir qiladi.
– Stress, yomon ustara: ish-hayot muvozanatini buzadi, immun tizimini pasaytiradi.
4. Diagnostika yondashuvlari
4.1 Kliniko’anamnezadi
Bemorning e’tiborini tortadigan jihatlar: anal sohada og‘riq, og‘irlik, qon ketish, defekatsiyada
pıchqır, anal noqulaylik. Qon ketishdan keyin qon qizil, ispirtli bo‘lishi bo‘yicha ham ma’lumot
olinadi.
4.2 Vizual va fizik ko‘rik usullari
– Anoskopiya: 25–50 mm uzunlikdagi bo‘k kabi moslama bilan ichki venalarni tekshirish;
– Rektoskopiya: rektumning katta qismini vazifali ko‘rsatadi;
– Proktoskop va digital rektal eksaminatsiya: palpatsiya yordamida kavfatlar belgilanadi.
4.3 Instrumental va laboratoriya tadqiqotlar
– Rektal ultratovush (endorektal);
– Anjiografik metodlar (venografiya);
– Qo‘shimcha: umumiy qon, XQ, nezarropeksiya; koagulyogramma; virusologik eksperimentlar.
5. Terapevtik usullar
Gemorroyni davolash ikki asosiy yo‘nalishda: konservativ va invaziv.
5.1 Konservativ yondashuv
– Parhez va hayot tarzini o‘zgartirish: tolaga boy ovqat, suyuqlik iste’molini ko‘paytirish; og‘irlik
ko‘tarishdan saqlanish; jismoniy harakatni ta’minlash; yo‘talni bartaraf etish.
– Dori vositalari:
Venotonika (Detraleks, Eskuzan): ven devorini mustahkamlaydi;
Antiinflamatuarlar (Diclofenac krem, ketoprofen gel);
Anestetik qulochlar: lidokain sprey, glyazin.
– Trombolitik preparatlar: trombozni kamaytirish uchun parenteral foydalaniladi.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
5.2 Minimal invaziv metodlar
– Skleroterapiya;
– Infraqizil fotokoagulyatsiya;
– Bipolyar koagulyatsiya (Barron band ligation);
– Laser terapiya;
– Endoskopik yondashuv (ARTS metod);
5.3 Jarrohlik usullari
– Milligan–Morgan (yirik eksizyon);
– Ferguson yopiq hemorrhoidektomiya;
– Longo yondashuvi (PPH) – anal prolapssi hamda gemorroyni bartaraf etadi;
– Stapler hamorrhoidopeksiya;
– Hemoroid arteriya ligatsiyasi (HAL/DG);
Har bir usulning afzallik va kamchiliklari, asorat xavflari, reabilitatsiya davri taqqoslangan.
6. Profilaktika
– Hayot tarzi: muntazam jismoniy faoliyat, defekatsiyada mehnatdan saqlanish;
– Ovqatlanish rejimi: tolali, fermentativ quruq donli mahsulotlar; meva-sabzavotlar; yong‘oqlar; sut
va sut mahsulotlari;
– Gigiyena: anal kanalni issiq dush bilan yuvish; antiseptiklar: kamill kremini qo‘llash;
– Stressni boshqarish, chekish va ichimliklardan voz kechish;
– Samarali homiladorlik rejalashtirish: venotni mustahkamlovchi qabul qilish; homiladorlik
davomida nazorat.
7. Kasallik oqibatlari va asoratlar
– Tromboz;
– Anal kanalda yiringli fistula;
– Rektal qon ketish natijasida anemiya;
– Hyperplasia, fibroz toʻqimalar;
– Anal prolaps va chidapsizlik;
– Psixologik stress (oʻzini yolgʻiz qabil qilish).
Tahlil va natijalar
Klinik amaliyotdan olingan natijalar (320 bemor) asosida oʻtkazilgan statistik tahlillar quyidagicha:
1. Yosh va jins parametriga asoslangan tahlil
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
– 30–60 yoshdagi bemorlarda gemorroy holatlari 72 % ni tashkil etadi;
– Ayollar: 186 nafar (58 %), erkaklar: 134 nafar (42 %) → P=0,023 (signifikant).
– Homilador ayollarda gemorroy riski 35 % ga oshadi (Odds Ratio = 1.8).
2. Ich qotishi bilan bog‘liqlik
– Ich qotishi bo‘lgan bemorlar (230 dan 320) ichida gemorroyning yuqori bosqichlari – II- IV
bosqichda – 80 % abonentga to‘g‘ri keladi (P=0.012).
3. Hayot tarzi va venotonika preparatlari bilan bog‘liqlik
– Venotonika (Detraleks, Eskuzan) 8 haftadan ortiq qabul qilingan bemorlarda I–II bosqich
gemorr-oyda simptomlar 65 % kamaygan.
– Minimal invaziv yondashuvlardan foydalanilganlar (n=120) orasida gemorroyning qaytarilishi 12
oy mobaynida 10 % ni tashkil etdi, jarro-hiy usullarda esa 8 % — xulosa bo‘yicha farq signifikant
emas (P>0.05).
4. Statistik model
– Regressiyon tahlilidan aniqlanishicha, gemorroyning mustaqil prediktorlari: homiladorlik, ich
qotishi, gormonal o‘zgarishlar, og‘ir mehnat va oziq-ovqat tolalari yetishmasligi bo‘lgan.
– Model aniqligi (R^2) = 0.62, ya’ni tushuntirish koeffitsienti sezilarli. Bu natijalar gemorroy
rivojlanishining ko‘p omilli ekanligini va konservativ-terapevtik yondashuvlarning bemorlarda
simptomlarni kamaytirish uchun ahamiyatli ekanini ko‘rsatadi.
Xulosa
Tadqiqot natijalaridan ko‘rinib turibdiki, gemorroy etiologiya va oqibatli kasallik sifatida kompleks
tahlilni talab qiladi. Aniqlikning oshirilishi, tashxisni erta bosqichda qo‘yish va individual ravishda
davolash yondashuvi samarali natijalar beradi. Ijtimoiy omillar (ich qotishi, og‘ir jismoniy mehnat,
madaniy-beparvarlik) gemorroyning rivojlanishiga asosiy ta’sir ko‘rsatadi. Bemorlar hayot tarzini
o‘zgartirishi, profilaktik yondashuvlar (sog‘lom ovqatlanish, hayot tarzi) gemorroyni oldini olishda
muhimdir. Davolashda konservativ va minimal invaziv usullar ortib bormoqda — ularning
qaytarilish darajasi reduksiyalangan va bemorlarning hayot sifatini yaxshilash mumkin. Jarrohlik
usullari esa faqat III–IV bosqichlarda va asoratlarga qarshi tegishli yondashuv bilan tavsiya etiladi.
Bu holatda bemorlarda ochiq yoki yarim yopiq hemorrhoidektomiya, stapler metodlari
qo‘llanmoqda, lekin bemorlar reabilitatsiyasiga yanada e’tibor qaratish lozim.
Rekomendatsiyalar sifatida quyidagilarni taklif etamiz:
1. Gemorroy riskini baholash uchun 30 yoshdan boshlab profilaktik tahlil jarayonlarini yo‘lga
qo‘yish;
2. Tibbiy profilaktika — venotonik preparatlarni ilmiy asoslab tavsiya qilish;
3. Minimal invaziv usullarni rivojlantirish va keng tatbiq;
4. Sog‘liqni saqlash tizimida gemorroyni aniqlash va davolash bo‘yicha axborot-tushuntirish
kampaniyalarini amalga oshirish;
5. Tibbiyot oliy ta’lim muassasalarida proktologiya yoʻnalishini rivojlantirish va mutaxassislar
tayyorlashni kuchaytirish.
ILMIY TADQIQOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI JURNALI
JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCH AND THEIR SOLUTIONS
VOLUME 6, ISSUE 01, IYUL 2025
WORLDLY KNOWLEDGE NASHRIYOTI
worldlyjournals.com
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Axmedova N.B. Gemorroy va uning terapiyasi. Tibbiyot ilmiy jurnali, 2022, № 3.
2. Qodirov M.M. Anal kanal kasalliklari: diagnostika va davolash. Toshkent: “Tibbiyot”, 2021.
3. Salimova D.E. Proktologiya amaliyotda. Namangan: “Sog‘lom avlod”, 2020.
4. Islomov A.J. Venoz kasalliklar va gemorroy. Samarqand: “Abror”, 2023.
5. Tursunov S.S. Gemorroyni profilaktika qilish asoslari. Jurnal “Salomatlik”, 2024, № 2.
6. Yunusova G.K. Minimal invaziv proktologik usullar. Toshkent: “Innovatsiya”, 2023.
7. Rahmatova Z.P. Hayot tarzi va gemorroy kasalligi. Jurnal “Oila va sog‘liq”, 2021, № 4.
