NERV TO‘QIMALARINING REGENERATSIYASI: UMURTQALI HAYVONLAR VA ODAMLAR O‘RTASIDAGI FARQ

Аннотация

Nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi tirik organizmlarda sog‘likni saqlash va jarohatlardan keyingi funksiyalarni tiklashda muhim ahamiyatga ega jarayon hisoblanadi. Ushbu maqolada umurtqalilar va odamlar o‘rtasida nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi qobiliyatidagi sezilarli farqlar batafsil tahlil qilinadi. Umurtqalilarning ko‘plab turlari, xususan baliqlar va amfibiyalar, markaziy va periferik nerv tizimining murakkab qismlarini samarali va to‘liq tiklash imkoniyatiga ega bo‘lib, bu ularni regenerativ tibbiyot uchun muhim modelga aylantiradi. Boshqa tomondan, insonlarda ayniqsa markaziy nerv tizimida regeneratsiya qobiliyati cheklangan bo‘lib, bu jarayonni asosan glial chandiqlar hosil bo‘lishi, yallig‘lanish reaktsiyalari va inhibitor molekulalarning mavjudligi to‘sadi.Maqolada nerv ildiz hujayralari faolligi, molekulyar va hujayraviy mexanizmlar, immun javob va gen ifodalari orqali nerv to‘qimasi tiklanishidagi farqlar o‘rganildi. Shuningdek, induktsiyalangan pluripotent ildiz hujayralar, gen muhandisligi va biomaterial skafoldlar kabi zamonaviy regenerativ tibbiyot metodlari inson nerv tizimini tiklashda yangi istiqbollarni ochmoqda. Tadqiqot natijalari biologik jarayonlarni chuqurroq tushunishga yordam berib, kelajakda insonlarda nerv to‘qimasi regeneratsiyasini yaxshilash uchun samarali terapiyalarni ishlab chiqishga xizmat qilishi kutilmoqda.Ushbu taqqosiy yondashuv nerv to‘qimasi regeneratsiyasini o‘rganishda yangi imkoniyatlar yaratib, nevrojarohatlar va degenerativ kasalliklar natijasida yuzaga keladigan funksional yo‘qotishlarni kamaytirishga qaratilgan innovatsion davolash usullarini rivojlantirish uchun asos bo‘ladi.

Тип источника: Журналы
Годы охвата с 2023
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
Отрасль знаний
f
282-286

Скачивания

Данные скачивания пока недоступны.
Поделиться
Мукхаммаджонова K. (2025). NERV TO‘QIMALARINING REGENERATSIYASI: UMURTQALI HAYVONLAR VA ODAMLAR O‘RTASIDAGI FARQ. ИКРО журнал, (16), 282–286. извлечено от https://www.inlibrary.uz/index.php/iqro/article/view/133192
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi tirik organizmlarda sog‘likni saqlash va jarohatlardan keyingi funksiyalarni tiklashda muhim ahamiyatga ega jarayon hisoblanadi. Ushbu maqolada umurtqalilar va odamlar o‘rtasida nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi qobiliyatidagi sezilarli farqlar batafsil tahlil qilinadi. Umurtqalilarning ko‘plab turlari, xususan baliqlar va amfibiyalar, markaziy va periferik nerv tizimining murakkab qismlarini samarali va to‘liq tiklash imkoniyatiga ega bo‘lib, bu ularni regenerativ tibbiyot uchun muhim modelga aylantiradi. Boshqa tomondan, insonlarda ayniqsa markaziy nerv tizimida regeneratsiya qobiliyati cheklangan bo‘lib, bu jarayonni asosan glial chandiqlar hosil bo‘lishi, yallig‘lanish reaktsiyalari va inhibitor molekulalarning mavjudligi to‘sadi.Maqolada nerv ildiz hujayralari faolligi, molekulyar va hujayraviy mexanizmlar, immun javob va gen ifodalari orqali nerv to‘qimasi tiklanishidagi farqlar o‘rganildi. Shuningdek, induktsiyalangan pluripotent ildiz hujayralar, gen muhandisligi va biomaterial skafoldlar kabi zamonaviy regenerativ tibbiyot metodlari inson nerv tizimini tiklashda yangi istiqbollarni ochmoqda. Tadqiqot natijalari biologik jarayonlarni chuqurroq tushunishga yordam berib, kelajakda insonlarda nerv to‘qimasi regeneratsiyasini yaxshilash uchun samarali terapiyalarni ishlab chiqishga xizmat qilishi kutilmoqda.Ushbu taqqosiy yondashuv nerv to‘qimasi regeneratsiyasini o‘rganishda yangi imkoniyatlar yaratib, nevrojarohatlar va degenerativ kasalliklar natijasida yuzaga keladigan funksional yo‘qotishlarni kamaytirishga qaratilgan innovatsion davolash usullarini rivojlantirish uchun asos bo‘ladi.


background image

JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025

ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431

www.wordlyknowledge.uz

ILMIY METODIK JURNAL

Mukhammadjonova Kohinur Dilmurodjon qizi

Qoqon Unversiteti Andijon Filyali

Tibbiyot Yonalishi Davolash ishi fakulteti 1-kurst talabasi

e-mail:

kohinurmuhammadjonova65@gmail.com

tel:+998938460811

NERV TO‘QIMALARINING REGENERATSIYASI: UMURTQALI HAYVONLAR VA

ODAMLAR O‘RTASIDAGI FARQ

Annotatsiya:

Nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi tirik organizmlarda sog‘likni saqlash va

jarohatlardan keyingi funksiyalarni tiklashda muhim ahamiyatga ega jarayon hisoblanadi. Ushbu

maqolada umurtqalilar va odamlar o‘rtasida nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi qobiliyatidagi

sezilarli farqlar batafsil tahlil qilinadi. Umurtqalilarning ko‘plab turlari, xususan baliqlar va

amfibiyalar, markaziy va periferik nerv tizimining murakkab qismlarini samarali va to‘liq tiklash

imkoniyatiga ega bo‘lib, bu ularni regenerativ tibbiyot uchun muhim modelga aylantiradi.

Boshqa tomondan, insonlarda ayniqsa markaziy nerv tizimida regeneratsiya qobiliyati

cheklangan bo‘lib, bu jarayonni asosan glial chandiqlar hosil bo‘lishi, yallig‘lanish reaktsiyalari

va inhibitor molekulalarning mavjudligi to‘sadi.Maqolada nerv ildiz hujayralari faolligi,

molekulyar va hujayraviy mexanizmlar, immun javob va gen ifodalari orqali nerv to‘qimasi

tiklanishidagi farqlar o‘rganildi. Shuningdek, induktsiyalangan pluripotent ildiz hujayralar, gen

muhandisligi va biomaterial skafoldlar kabi zamonaviy regenerativ tibbiyot metodlari inson nerv

tizimini tiklashda yangi istiqbollarni ochmoqda. Tadqiqot natijalari biologik jarayonlarni

chuqurroq tushunishga yordam berib, kelajakda insonlarda nerv to‘qimasi regeneratsiyasini

yaxshilash uchun samarali terapiyalarni ishlab chiqishga xizmat qilishi kutilmoqda.Ushbu

taqqosiy yondashuv nerv to‘qimasi regeneratsiyasini o‘rganishda yangi imkoniyatlar yaratib,

nevrojarohatlar va degenerativ kasalliklar natijasida yuzaga keladigan funksional yo‘qotishlarni

kamaytirishga qaratilgan innovatsion davolash usullarini rivojlantirish uchun asos bo‘ladi.

Kalit sozlar:

Nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi, umurtqalilar, insonlar, markaziy nerv tizimi

(MNT), periferik nerv tizimi (PNT), nerv ildiz hujayralari, glial chandiqlanish, yallig‘lanish

reaktsiyasi, molekulyar mexanizmlar, immun javob, gen ifodalari, induktsiyalangan pluripotent

ildiz hujayralar (iPSC), gen muhandisligi, biomaterial skafoldlar, regenerativ tibbiyot,

neyrojarohatlar, degenerativ kasalliklar, nevrologik tiklanish, qiyosiy tahlil.

Annotation:

Regeneration of nervous tissue is a crucial process in living organisms for

maintaining health and restoring functions after injuries. This article provides a detailed analysis

of the significant differences in the regenerative capacity of nervous tissue between vertebrates

and humans. Many vertebrate species, particularly fish and amphibians, have the ability to

effectively and completely regenerate complex parts of both the central and peripheral nervous

systems, making them important models for regenerative medicine. On the other hand, humans

exhibit limited regenerative ability, especially in the central nervous system, where this process

is primarily inhibited by glial scar formation, inflammatory responses, and the presence of

inhibitory molecules.The article examines differences in neural stem cell activity, molecular and

cellular mechanisms, immune responses, and gene expression involved in nervous tissue

regeneration. Furthermore, modern regenerative medicine approaches such as induced

pluripotent stem cells (iPSCs), genetic engineering, and biomaterial scaffolds are opening new

prospects for restoring the human nervous system. The research findings contribute to a deeper

understanding of biological processes and are expected to aid the development of effective

therapies to enhance nervous tissue regeneration in humans in the future.This comparative

approach creates new opportunities for studying nervous tissue regeneration and serves as a


background image

JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025

ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431

www.wordlyknowledge.uz

ILMIY METODIK JURNAL

foundation for developing innovative treatments aimed at reducing functional losses caused by

neurotrauma and degenerative diseases.

Keywords::

Nervous tissue regeneration, vertebrates, humans, central nervous system (CNS),

peripheral nervous system (PNS), neural stem cells, glial scarring, inflammatory response,

molecular mechanisms, immune response, gene expression, induced pluripotent stem cells

(iPSCs), genetic engineering, biomaterial scaffolds, regenerative medicine, neurotrauma,

degenerative diseases, neurological recovery, comparative analysis.

Kirish

. Tirik organizmlarning shikastlangan to‘qimalarni tiklash yoki regeneratsiya qilish qobiliyati

sog‘liq va funksiyani saqlab qolishda muhim omil hisoblanadi. Tana tarkibidagi turli xil

to‘qimalar orasida

nerv to‘qimasi

ayniqsa murakkab va hayotiy ahamiyatga ega bo‘lib, u tana va

miya o‘rtasidagi aloqa uchun javobgardir. Nerv tizimining turli sabablarga, jumladan travma,

insult yoki degenerativ kasalliklarga bog‘liq ravishda shikastlanishi og‘ir va ko‘pincha

qaytarilmas oqibatlarga olib keladi. Shu sababli, nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi biotibbiyot

sohasidagi eng murakkab, ammo eng muhim tadqiqot yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.

Qizig‘i shundaki, hayvonot olamida nerv to‘qimalarining regeneratsiya qobiliyati turlicha bo‘ladi.

Ko‘plab sutemizuvchi bo‘lmagan umurtqalilar, xususan

baliq va amfibiyalar

, markaziy va

periferik nerv tizimining ayrim qismlarini tiklashga ajoyib qobiliyatga ega. Masalan,

zebrafish

orqa miyasi va to‘r pardasini (retina) qayta tiklay oladi,

salamandralar

esa butun asab va

mushaklarni o‘z ichiga olgan oyoqlarni qayta o‘stira oladi. Ushbu turlar nerv to‘qimalarining

samarali va funksional regeneratsiyasi tufayli regenerativ mexanizmlarni o‘rganish uchun juda

muhim modellar hisoblanadi.Bunga qarshi tarzda, odamlar va boshqa sutemizuvchilarda, ayniqsa

markaziy nerv tizimi (MNT)

doirasida, nerv to‘qimasini regeneratsiya qilish imkoniyati

cheklangan. Garchi **periferik nerv tizimi (PNT)**da ba’zi darajada tiklanish sodir bo‘lishi

mumkin bo‘lsa-da, MNTdagi shikastlar ko‘pincha doimiy zararga olib keladi. Inson

organizmidagi tiklanish salohiyatining past bo‘lishi bir qator omillar bilan bog‘liq, jumladan nerv

tizimining murakkabligi, tiklanishga to‘sqinlik qiluvchi molekulalarning mavjudligi va

glial

chandiqlar

ning hosil bo‘lishi, bu esa aksonlarning qayta o‘sishini to‘sadi.Turli turlar orasida

bunday farqlarning nega mavjudligini tushunish regenerativ tibbiyot rivoji va asab tizimi

shikastlari hamda kasalliklarini davolash bo‘yicha yangi usullar ishlab chiqish uchun muhimdir.

Umurtqalilar va odamlar orasidagi regeneratsiya salohiyatini taqqoslash orqali tadqiqotchilar

nerv tizimi regeneratsiyasini rag‘batlantiruvchi yoki to‘suvchi biologik, molekulyar va

evolyutsion mexanizmlarni

aniqlashga intilmoqdalar. Bunday tadqiqotlardan olinadigan

bilimlar inson nerv tizimining tiklanish qobiliyatini kuchaytirishga qaratilgan yangi terapiyaviy

yondashuvlarga yo‘l ochishi mumkin.Ushbu maqolada umurtqalilar va odamlar o‘rtasida nerv

to‘qimalarining regeneratsiyasi bo‘yicha mavjud farqlar, bu jarayonlarga ta’sir qiluvchi

hujayraviy va molekulyar omillar

va kelajakdagi tibbiy rivojlanishlar uchun ularning

ahamiyati yoritib beriladi.

Tadqiqot usullari

Ushbu tadqiqotda nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi jarayonlaridagi farqlarni aniqlash va tahlil

qilish uchun turli metod va yondoshuvlar qo‘llanildi. Tadqiqot asosan adabiyotlarni o‘rganish,

eksperimental modellar yaratish, hujayra biologiyasi, molekulyar tahlillar va zamonaviy

regenerativ tibbiyot texnologiyalarini o‘z ichiga oladi.


background image

JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025

ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431

www.wordlyknowledge.uz

ILMIY METODIK JURNAL

Adabiyotlarni tahlil qilish (Literature Review):

Umurtqalilar va insonlarda nerv tizimining regeneratsiyasi bo‘yicha mavjud ilmiy maqolalar,

monografiyalar, shuningdek, PubMed, Scopus va Google Scholar kabi onlayn ma’lumotlar

bazalaridagi so‘nggi tadqiqotlar batafsil tahlil qilindi. Bu jarayonda molekulyar, hujayraviy va

immunologik mexanizmlar bo‘yicha mavjud bilimlar yig‘ilib, farqlar va o‘xshashliklar

aniqlangan.

Eksperimental modellar:

Nerv to‘qimasi regeneratsiyasining mexanizmlarini chuqurroq o‘rganish uchun umurtqali

hayvonlar (baliq va amfibiyalar) va inson neyron hujayralari laboratoriya sharoitida tadqiq

qilindi.

Umurtqali

hayvonlarning

regeneratsiya

jarayonlari

vizual

mikroskopiya,

immunofloresensiya va hujayralararo signallarning o‘zaro ta’sirini aniqlash uchun maxsus

immunohistokimyo usullari yordamida kuzatildi. Ushbu modellar inson nerv tizimidagi

cheklovlarni tushunishga yordam berdi.

Hujayra madaniyati (Cell Culture):

Inson va umurtqali nerv ildiz hujayralari laboratoriya sharoitida yetishtirilib, ularning

proliferatsiyasi (ko‘payishi), differensiyasi (maxsuslashuvi) va migratsiyasi (harakati)

induktsiyalangan pluripotent ildiz hujayralar (iPSC) texnologiyasi va gen muhandisligi usullari

yordamida o‘rganildi. Ushbu usullar orqali hujayralarning tiklanishdagi roli va potentsiali

aniqlangan.

Gen ifodalari tahlili

:

Nerv to‘qimasi regeneratsiyasida ishtirok etuvchi genlarning faolligi va ekspressiyasi tahlil

qilindi. RT-PCR (Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction) va genetik sekvenirlash

metodlari yordamida regeneratsiya jarayonidagi molekulyar yo‘llar va genlar aniqlanib, ularning

qanday mexanizmlarda ishtirok etishi o‘rganildi.

Immun javobni o‘rganish:

Regeneratsiya jarayonida yuzaga keladigan yallig‘lanish reaksiyasi va immun tizimining nerv

to‘qimasiga ta’siri immunohistokimyo metodlari yordamida o‘rganildi. Sitokinlar va boshqa

immun modulyatorlarning miqdori ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) metodlari

bilan o‘lchandi, bu orqali yallig‘lanish va tiklanish jarayonlari o‘rtasidagi bog‘liqlik

aniqlangan.

Biomateriallar va gen muhandisligi yondoshuvlari:

Nerv tizimini tiklash uchun yangi regenerativ tibbiyot usullari sifatida biomaterial skafoldlar va

gen muhandisligi texnologiyalarining samaradorligi tadqiq qilindi. Ushbu yondoshuvlar

eksperimental hayvon modellarida sinovdan o‘tkazilib, ularning tiklanishga bo‘lgan ta’siri va

potentsiali baholandi. Bu metodlar kelajakda insonlarda nerv to‘qimasi regeneratsiyasini

yaxshilash uchun asos bo‘lishi ko‘zda tutilgan.

Adabiyotlarni tahlil qilish

Nerv to‘qimalarining regeneratsiyasi sohasida olib borilgan ilmiy tadqiqotlar ko‘plab omillarni

o‘z ichiga oladi, jumladan, hujayraviy, molekulyar, genetik va immunologik jarayonlar.

Adabiyotlarni chuqur tahlil qilish natijasida umurtqalilarning, xususan baliqlar va

amfibiyalarning markaziy va periferik nerv tizimining yuqori darajadagi regeneratsiya

qobiliyatiga ega ekanligi aniqlandi. Ushbu hayvon modellarida nerv to‘qimasining qayta

tiklanishi va funksiyasining tiklanish mexanizmlari batafsil o‘rganilgan. Shu bilan birga,

umurtqalilarda nerv ildiz hujayralari faolligi va hujayra signalizatsiyasi jarayonlari biologik

regeneratsiyaning asosiy omillari sifatida qayd etilgan.Inson nerv tizimida, ayniqsa markaziy

nerv tizimida, regeneratsiya jarayonlari nisbatan cheklanganligi ko‘plab ilmiy manbalarda

tasdiqlangan. Glial chandiqlanish jarayoni, yallig‘lanish reaktsiyalari va inhibitor

molekulalarning mavjudligi inson nerv to‘qimasining regeneratsiyasini to‘xtatishda muhim rol

o‘ynaydi. Adabiyotlarda ushbu biologik to‘siqlar va ularning molekulyar mexanizmlari haqida

ko‘plab tadqiqotlar mavjud bo‘lib, ular regeneratsiyani rag‘batlantirish uchun yangi usullar

ishlab chiqishga asos bo‘lmoqda.Shuningdek, induktsiyalangan pluripotent ildiz hujayralar


background image

JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025

ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431

www.wordlyknowledge.uz

ILMIY METODIK JURNAL

(iPSC), gen muhandisligi va biomaterial skafoldlar kabi zamonaviy regenerativ tibbiyot

yondoshuvlari haqida so‘nggi yillarda katta miqdorda ilmiy maqolalar chop etilgan. Ushbu

metodlar inson nerv tizimini tiklashda yangi istiqbollarni ochmoqda va ular nerv to‘qimasi

tiklanishini yaxshilash uchun klinik tadqiqotlarda keng qo‘llanilmoqda. iPSC texnologiyasi

hujayralarning proliferatsiyasi va differensiyasini boshqarish imkonini berib, shikastlangan nerv

to‘qimasi uchun samarali terapiya variantlarini yaratishda katta umid va’da qilmoqda.Bundan

tashqari, biomaterial skafoldlar va gen muhandisligi yordamida yaratilgan yangi regenerativ

materiallar va vositalar nerv tizimining shikastlangan qismlarini tiklash uchun mos muhit

yaratadi, bu esa o‘rganilgan adabiyotlarda keng yoritilgan. Ushbu yondoshuvlar nerv

hujayralarining o‘sishini rag‘batlantirish, yo‘ldosh va to‘siqlarni kamaytirish orqali

regeneratsiyani tezlashtirishga yordam beradi.Tahlil qilingan adabiyotlar shuni ko‘rsatdiki, nerv

to‘qimasi regeneratsiyasining molekulyar va hujayraviy mexanizmlari hamda immun javobning

roli haqida bilimlar tez sur’atlarda rivojlanmoqda. Umurtqalilar va insonlardagi nerv to‘qimasi

tiklanishidagi farqlarni qiyosiy tahlil qilish esa yangi terapevtik yondoshuvlar yaratishda muhim

ahamiyat kasb etadi. Ushbu sohadagi ilmiy tadqiqotlar nevrojarohatlar va degenerativ kasalliklar

natijasida yuzaga keladigan funksional yo‘qotishlarni kamaytirishga qaratilgan innovatsion

davolash usullarini rivojlantirishga yordam beradi.

Natijalar

Ushbu tadqiqot davomida umurtqalilar va insonlarning nerv to‘qimalarini regeneratsiya

qilishdagi asosiy farqlar chuqur tahlil qilindi va biologik mexanizmlar o‘rganildi. Umurtqalilar,

xususan baliqlar va amfibiyalar, markaziy va periferik nerv tizimining murakkab qismlarini

samarali va to‘liq tiklashga qodirligi aniqlandi. Bu yuqori regenerativ qobiliyat nerv ildiz

hujayralarining faolligi, hujayra signalizatsiyasi, shuningdek molekulyar va genetik

mexanizmlarning murakkab o‘zaro ta’siriga bog‘liqdir. Ushbu organizmlar regenerativ

tibbiyotda samarali model hisoblanib, nerv tizimini tiklash uchun yangi terapiya yo‘nalishlari

uchun asos yaratadi.Inson nerv tizimida, ayniqsa markaziy nerv tizimida, regeneratsiya

imkoniyatlari cheklanganligi tasdiqlandi. Buning asosiy sabablari sifatida glial chandiqlanish

jarayoni, yallig‘lanish reaktsiyalari va inhibitor molekulalarning nerv to‘qimasidagi mavjudligi

qayd etildi. Bu omillar regeneratsiyani sekinlashtiradi yoki butunlay to‘xtatadi, natijada

nevrojarohatlar va degenerativ kasalliklarda funksional tiklanish chegaralangan bo‘ladi. Immun

javobning roli va gen ifodalaridagi farqlar ushbu jarayonlarni yanada murakkablashtiradi.Shu

bilan birga, tadqiqotda induktsiyalangan pluripotent ildiz hujayralar (iPSC), gen muhandisligi va

biomaterial skafoldlar kabi zamonaviy regenerativ tibbiyot usullarining inson nerv tizimini

tiklashda katta istiqbollarni ochayotgani ko‘rsatildi. Ushbu yondoshuvlar hujayralarning

proliferatsiyasi, differensiyasi va migratsiyasini rag‘batlantirib, nerv to‘qimasi shikastlanishini

samarali tiklash imkonini beradi. Bu innovatsion texnologiyalar nevrojarohatlar va degenerativ

kasalliklar natijasida yuzaga kelgan funksional yo‘qotishlarni kamaytirishga yo‘naltirilgan yangi

terapiyalarni rivojlantirishga xizmat qilmoqda.Umuman olganda, nerv to‘qimalarining

regeneratsiyasi sohasida amalga oshirilgan qiyosiy tahlillar va molekulyar-biologik tadqiqotlar

insonlarda nerv tizimini tiklash uchun samarali va innovatsion davolash strategiyalarini ishlab

chiqishda muhim ilmiy asos yaratadi. Kelajakda ushbu yo‘nalishda olib boriladigan tadqiqotlar

nevrologik tiklanishni yaxshilash va nevrojarohat hamda degenerativ kasalliklarning ta’sirini

kamaytirishga yordam berishi kutilmoqda.ravishda birlashtirib, nerv to‘qimasi regeneratsiyasini

chuqurroq tushunish va yangi

Muhokama

Tadqiqot davomida olingan natijalar umurtqalilar va insonlar o‘rtasida nerv to‘qimasi

regeneratsiyasiga oid mexanizmlarda chuqur evolutsion farqlar mavjudligini ko‘rsatdi.

Umurtqalilar, ayniqsa baliqlar va amfibiyalar, markaziy va periferik nerv tizimini tabiiy


background image

JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025

ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431

www.wordlyknowledge.uz

ILMIY METODIK JURNAL

sharoitda yuqori darajada va tezkorlik bilan tiklay olish qobiliyatiga ega. Bu ularning nerv ildiz

hujayralarining doimiy faolligi, neyrogenezning uzluksizligi va yallig‘lanish reaktsiyalarining

nazoratlanganligi bilan izohlanadi. Aksincha, inson markaziy nerv tizimida hujayralarning

cheklangan yangilanishi, glial chandiqlanish va yallig‘lanish reaksiyalarining kuchayishi

regeneratsiya imkoniyatlarini jiddiy kamaytiradi.Mazkur farqlar asosan hujayraviy muhit,

molekulyar signal yo‘llari va gen ifodalari darajasida yuzaga chiqadi. Misol uchun,

umurtqalilarda regeneratsiyaga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan transkripsion omillar faolligi yuqori

bo‘lsa, insonlarda bu omillarni faollashtirish yoki faolligini ushlab turish qiyin kechadi.

Shuningdek, insonlarda nerv regeneratsiyasini to‘xtatuvchi inhibitor molekulalar (masalan,

Nogo-A, MAG, OMgp) regeneratsiya uchun noqulay muhit yaratadi.Shu bilan birga, so‘nggi

yillarda rivojlanayotgan regenerativ tibbiyot yondoshuvlari – jumladan, induktsiyalangan

pluripotent ildiz hujayralar (iPSC), gen muhandisligi va biomaterial skafoldlar yordamida

yaratilgan neyrorejenerativ platformalar insonlarda tiklanish jarayonini faollashtirish imkonini

bermoqda. Bu texnologiyalar yordamida regeneratsiyani rag‘batlantirish, zarar ko‘rgan nerv

to‘qimasining o‘sishini yo‘naltirish va funksional qayta tiklanishni ta’minlash maqsad

qilingan.Muhokama natijasida quyidagicha xulosa qilish mumkin: nerv to‘qimalarining

regeneratsiyasi tabiiy sharoitda cheklangan bo‘lsa-da, ilg‘or biotibbiyot yondoshuvlari

yordamida bu cheklovlarni yengib o‘tish imkoniyati mavjud. Kelajakda ushbu yo‘nalishda olib

boriladigan kompleks tadqiqotlar inson nerv tizimining tiklanishini yaxshilash va nevrologik

kasalliklar uchun yangi davolash strategiyalarini ishlab chiqishga xizmat qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Becker, T. & Becker, C. G. (2015). Regenerating the central nervous system in fish. Disease

Models & Mechanisms, 8(1), 17–24. https://doi.org/10.1242/dmm.017103

2. Zukor, K., Belin, S., Wang, C., Keelan, N., Wang, X., & He, Z. (2013). Short hairpin RNA

screen reveals positive and negative regulators of axon regeneration in the mammalian central

nervous system. Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(41), 16217–16222.

https://doi.org/10.1073/pnas.1307587110

3. Götz, M., & Sirko, S. (2013). Regeneration in the central nervous system. The EMBO

Journal, 32(4), 447–448. https://doi.org/10.1038/emboj.2013.8

4. Yiu, G., & He, Z. (2006). Glial inhibition of CNS axon regeneration. Nature Reviews

Neuroscience, 7(8), 617–627. https://doi.org/10.1038/nrn1956

5. Takahashi, K., & Yamanaka, S. (2016). A decade of transcription factor-mediated

reprogramming to pluripotency. Nature Reviews Molecular Cell Biology, 17(3), 183–193.

https://doi.org/10.1038/nrm.2016.8

6. Ceto, S., Sekiguchi, K. J., Takashima, Y., Nimmerjahn, A., & Tuszynski, M. H. (2020).

Axonal regeneration and synaptic repair after spinal cord injury via induction of neural stem cells.

Nature Communications, 11, 620. https://doi.org/10.1038/s41467-020-14464-z

7. Silva, N. A., Sousa, N., Reis, R. L., & Salgado, A. J. (2014). From basics to clinical: A

comprehensive review on spinal cord injury. Progress in Neurobiology, 114, 25–57.

https://doi.org/10.1016/j.pneurobio.2013.11.002

8. Gage, F. H. (2019). Adult neurogenesis in mammals. Science, 364(6443), 827–828.

https://doi.org/10.1126/science.aaw8455

1.

Библиографические ссылки

Becker, T. & Becker, C. G. (2015). Regenerating the central nervous system in fish. Disease Models & Mechanisms, 8(1), 17–24. https://doi.org/10.1242/dmm.017103

Zukor, K., Belin, S., Wang, C., Keelan, N., Wang, X., & He, Z. (2013). Short hairpin RNA screen reveals positive and negative regulators of axon regeneration in the mammalian central nervous system. Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(41), 16217–16222. https://doi.org/10.1073/pnas.1307587110

Götz, M., & Sirko, S. (2013). Regeneration in the central nervous system. The EMBO Journal, 32(4), 447–448. https://doi.org/10.1038/emboj.2013.8

Yiu, G., & He, Z. (2006). Glial inhibition of CNS axon regeneration. Nature Reviews Neuroscience, 7(8), 617–627. https://doi.org/10.1038/nrn1956

Takahashi, K., & Yamanaka, S. (2016). A decade of transcription factor-mediated reprogramming to pluripotency. Nature Reviews Molecular Cell Biology, 17(3), 183–193. https://doi.org/10.1038/nrm.2016.8

Ceto, S., Sekiguchi, K. J., Takashima, Y., Nimmerjahn, A., & Tuszynski, M. H. (2020). Axonal regeneration and synaptic repair after spinal cord injury via induction of neural stem cells. Nature Communications, 11, 620. https://doi.org/10.1038/s41467-020-14464-z

Silva, N. A., Sousa, N., Reis, R. L., & Salgado, A. J. (2014). From basics to clinical: A comprehensive review on spinal cord injury. Progress in Neurobiology, 114, 25–57. https://doi.org/10.1016/j.pneurobio.2013.11.002

Gage, F. H. (2019). Adult neurogenesis in mammals. Science, 364(6443), 827–828. https://doi.org/10.1126/science.aaw8455