JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Isroilov Ilxomjon Ismoiljon o‘g‘li
Qo’qon Universiteti Andijon Filiali Talabasi
Tel:+998 70 011-11-52
Email:
O’TKIR BRONXIT KASALLIGIDA TO’QIMALARNING GISTOLOGIK
O’ZGARISHLARI VA ULARNING DIAGNOSTIK AHAMIYATI
Annotatsiya:
Ushbu maqolada o‘tkir bronxit kasalligida bronxial shilliq qavat va boshqa
to‘qimalarda kuzatiladigan gistologik o‘zgarishlar hamda ularning tashxis jarayonidagi ahamiyati
tahlil qilinadi. Shuningdek, patologik jarayonlarning bemorda kuzatiladigan klinik belgilar bilan
uzviy bog‘liqligi ko‘rib chiqiladi. Tadqiqot natijalari shifokorlar uchun tashxis qo‘yish va
davolash strategiyasini belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi
.
Kalit so’zlar:
o’tkir bronxit,bronxial shilliq qavat, gistologik o’zgarishlar,diagnostik ahamiyatlar.
Kirish:
O‘tkir bronxit – bu bronxlarning shilliq qavati yallig‘lanishi bilan kechadigan kasallik
bo‘lib, odatda virusli yoki bakterial infeksiya natijasida rivojlanadi. Bu kasallik bronxlarning
ichki yuzasini shishiradi, ko‘p miqdorda shilliq ajralishiga va yo‘tal bilan namoyon bo‘ladigan
simptomlarga sabab bo‘ladi.
1. Virusli infeksiyalar (gripp, paragripp, adenovirus, koronavirus, RSV va boshqalar) – o‘tkir
bronxit holatlarining 85–90% ini tashkil qiladi.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
2. Bakterial infeksiyalar (Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Mycoplasma
pneumoniae, Chlamydia pneumoniae va boshqalar) – kamroq uchraydi.
3. Kimyoviy va fizik omillar (chang, tutun, toksik gazlar, allergenlar) – bronxlarning shilliq
qavatini shikastlab, ikkilamchi yallig‘lanishga olib kelishi mumkin.
4. Chekish – tamaki tutuni bronxlarni qo‘zg‘atib, surunkali yoki o‘tkir bronxit rivojlanishiga
sabab bo‘ladi.
5. Immunitetning pasayishi – sovqotish, charchash, stress yoki surunkali kasalliklar fonida
kuzatiladi.
Klinik belgilari
:
Shifokor ko‘rigi – stetoskop bilan nafas olish tovushlarini tinglash.
Laborator tahlillar – qon tahlili (yallig‘lanish belgilari bor-yo‘qligini aniqlash uchun).
Balg‘am tahlili – bakterial infeksiya mavjudligini tekshirish uchun.
Rentgen – pnevmoniyani istisno qilish yoki og‘ir holatlarda bronxlarning holatini baholash
uchun.
Yo‘tal
dastlab quruq,
keyin esa balg‘amli bo‘ladi.
Balg‘am ajralishi
shaffof, sariq yoki
yashil tusda bo‘lishi mumkin
Haroratning ko‘tarilishi
odatda 37,5–38,5°C,
ba’zan undan yuqori
Ko‘krakda og‘riq yoki noqulaylik
ayniqsa chuqur nafas olganda yoki
yo‘tal paytida seziladi.
Nafas qisilishi
bronxlar shishganida yoki
shilliq bilan to‘lganda kuzatiladi.
Hushtakli nafas
bronxlarning torayishi yoki
shilliq bilan to‘lishi natijasida
yuzaga keladi.
Bosh og‘rig‘i, holsizlik va charchoq
organizmning umumiy
yallig‘lanishga bergan reaktsiyasi.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Davolash usullari:
Virusli bronxitda – ko‘proq simptomatik davolash qo‘llanadi (isitma
tushiruvchi vositalar, ko‘p suyuqlik ichish, dam olish).
Bakterial bronxitda – shifokor antibiotiklar buyurishi mumkin.
Yo‘talni yengillashtirish uchun – balg‘am chiqaruvchi dorilar va inhalatsiyalar tavsiya etiladi.
Og‘ir hollarda – bronxlarni kengaytiruvchi dorilar yoki kislorod terapiyasi kerak bo‘lishi
mumkin.
Asoratlari:
O‘tkir bronxit odatda 7–14 kun ichida o‘tib ketadi, lekin noto‘g‘ri davolansa,
quyidagi asoratlar rivojlanishi mumkin:
Surunkali bronxit (agar kasallik uzoq davom etsa yoki tez-tez qaytalansa).
Bronxopnevmoniya (infeksiya bronxlardan o‘pkaga o‘tishi).
Bronxial obstruksiya (bronxlarning torayishi va nafas olishning qiyinlashishi).
Profilaktika (oldini olish):
Sovuq va shamollashdan saqlanish. Qo‘llarni tez-tez yuvish va gigiyenaga rioya qilish. Gripp va
pnevmoniyaga qarshi emlanish. Chekishni tashlash va changli yoki ifloslangan muhitdan
saqlanish. Immunitetni mustahkamlash (sog‘lom ovqatlanish, sport bilan shug‘ullanish). O‘tkir
bronxit odatda jiddiy kasallik hisoblanmasa ham, uning simptomlariga beparvo qarash asoratlar
rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun o‘z vaqtida davolanish va profilaktika
choralariga rioya qilish muhim
.
O‘tkir bronxit bronxial shilliq qavatining yallig‘lanishi bo‘lib, u
ko‘pincha respirator infeksiyalar, allergik reaksiyalar va kimyoviy yoki fizik omillar ta‘sirida
yuzaga keladi. Gistologik tekshiruv mazkur kasallikni aniqlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Epiteliy qavatdagi o’zgarishlar: Epiteliy hujayralarining deskvamasiyasi — bu jarayonda
epiteliya hujayralari qisman yoki to‘liq to‘kiladi va bu himoya funksiyasining buzilishiga sabab
bo‘ladi. (qavatining to‘kilishi): Yallig‘lanish jarayonining zo‘rayishi natijasida silindrsimon
epiteliyning ayrim joylari shilliq qavatdan ajralib tushadi.
Bu jarayon bronxlarning himoya qobiliyatini kamaytiradi va infeksiyaning rivojlanishiga sharoit
yaratadi. Metaplaziya — bronxial epiteliyning ko‘p qavatli yassi epiteliya bilan almashtirilishi
kuzatiladi, bu esa surunkali yallig‘lanish xavfini oshiradi.
Shilliq qavatdagi o’zgarishlar: Goblet hujayralarining gipersekretsiyasi (ko‘payishi): Goblet
hujayralari normal holatda ham shilliq ishlab chiqaradi, ammo o‘tkir bronxitda ularning soni
oshadi va shilliq sekretsiyasi haddan tashqari kuchayadi. Natijada, shilliq qavat qalinlashadi va
balg‘am ajralishi kuchayadi. Siliar epiteliy disfunksiyasi: Normal sharoitda silindrsimon epiteliy
yuzasidagi kiprikchalar bronxlardan begona zarrachalar va shilliqni chiqarishda yordam beradi.
O‘tkir bronxitda yallig‘lanish natijasida kiprikchalar zararlanadi yoki qisman yo‘qoladi, bu esa
sekretsiyaning to‘planishiga va bronx lümenining torayishiga olib keladi. Lamina propria
(epiteliy osti qavati) va interstitsial o‘zgarishlar: Yallig‘lanish hujayralarining to‘planishi:
Neytrofillar, makrofaglar va limfotsitlarning ko‘p miqdorda to‘planishi kuzatiladi. Bu hujayralar
mikroblarga qarshi kurashib, immun javobni faollashtiradi. Kapillyarlarning kengayishi va shish:
Yallig‘lanish mediatorlari (histamin, prostaglandinlar) ta’sirida qon tomirlari kengayadi va
ularning o‘tkazuvchanligi oshadi. Bu esa suyuqlikning to‘qimalarga chiqishiga va shish paydo
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Fibroblastlarning faollashishi: Uzoq davom etgan yallig‘lanish
jarayonida fibroblastlar faollashib, kollagen ishlab chiqarishni kuchaytirishi mumkin. Agar
jarayon surunkali shaklga o‘tsa, bu bronx devorining qalinlashishiga va havo yo‘llarining
torayishiga olib keladi. Bronx devorining chuqur qatlamlaridagi o‘zgarishlar: Submukoza
bezlarining gipertrofiyasi: Bronxlar osti qavatidagi shilliq bezlar kattalashadi va ko‘proq shilliq
ishlab chiqaradi. Bu holat bronx yo’lining yanada torayishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Chuqur yallig‘lanish jarayoni: Og‘ir hollarda yallig‘lanish bronx devorining chuqur qatlamlariga
tarqalib, peribronxial to‘qimalarga o‘tadi.Bu esa bronxlarning butun devorini qalinlashtirishi va
havoning erkin harakatlanishini cheklashi mumkin. Degenerativ o‘zgarishlar — epiteliy
hujayralarida shish, vakuolizatsiya va distrofik jarayonlar kuzatiladi. Giperemiya — shilliq qavat
kapillyarlarining kengayishi va qon bilan to‘lishi, bu esa bronx devorining shishishiga olib keladi.
Yallig‘lanish infiltrati — limfotsitlar, eozinofillar, makrofaglar va neyrofillarning to‘planishi
kuzatiladi. Shilliq ishlab chiqaruvchi bezlarning giperplaziyasi shilliq ishlab chiqarish
jarayonining kuchayishi natijasida balg‘am hosil bo‘lishi ortadi.
Bronx devoridagi shishlar: Odem (shish) — interstitsial to‘qimalarda suyuqlik yig‘ilishi, bu esa
bronx yo‘llarining torayishiga olib keladi. Fibroz o‘zgarishlar — uzoq davom etgan yoki
surunkali shaklga o‘tgan bronxit holatlarida kuzatiladi. Agar kasallik uzoq davom etsa,
epiteliyning regeneratsiyasi boshlanadi. Epiteliy ostidagi bazal hujayralar faollashib, yangi
epiteliya qatlami hosil qiladi. Ba’zi hollarda epiteliy displaziyaga uchrab, metaplaziya
shakllanishi mumkin (masalan, silindrsimon epiteliy yassi epiteliyga aylanishi). Agar bronxit
surunkali tus olsa, doimiy yallig‘lanish natijasida bronx devori qalinlashadi va obstruktsiya
yuzaga kelishi mumkin. Ushbu gistologik o‘zgarishlar o‘tkir bronxitning klinik belgilari bilan
bevosita bog‘liq bo‘lib, yo‘tal, balg‘am ajralishi va bronxial sekretsiyaning ortishiga sabab
bo‘ladi.
O‘tkir bronxit odatda virusli kasallik bo‘lib, ko‘p hollarda simptomatik davolash yetarli bo‘ladi
Ko‘p suyuqlik ichish – tanani nam holatda ushlab turish va balg‘amni suyuqlashtirish uchun
(issiq choy, o‘t damlamalari, mineral suvlar foydali). Xona namligini saqlash – quruq havo
yo‘talni kuchaytiradi, shuning uchun namlagich ishlatish tavsiya etiladi. Dam olish –
immunitetni mustahkamlash va organizmga tiklanish imkoniyatini berish muhim. Chekishdan
voz kechish – tamaki tutuni bronxlarning yallig‘lanishini kuchaytiradi va kasallikni uzoq davom
etishiga sabab bo‘ladi. Ingalatsion davolash. Ingalatsiyalar yo‘tal va nafas qisilishini
kamaytirishga yordam beradi: Nafas yo‘llarini namlantirish uchun: Oddiy fiziologik eritma yoki
mineral suv bilan inhalatsiya.Balg‘amni suyuqlashtirish uchun: Ambroksol, Acetylcysteine
eritmalari. Bronxlarni kengaytirish uchun: Salbutamol yoki ipratropium bromid (shifokor
tavsiyasiga ko‘ra). Xalq tabobati usullari. Issiq o‘simlik damlamalari: Asal va limon bilan choy.
Zanjabil, shivit yoki kekik damlamalari. Issiq kompresslar: Ko‘krak qafasiga asal va xantal
kompressi. Oyoqlarni issiq suvda 10-15 daqiqa ushlab turish nafas yo‘llarini yumshatadi.
Asoratlarning oldini olish. Kasallikdan keyin 2-3 hafta davomida sovuq va changli joylardan
saqlanish. Immunitetni oshirish uchun vitamin C va D qabul qilish. Surunkali bronxitga
aylanishini oldini olish uchun chekishni tashlash va toza havoda ko‘proq yurish. O‘tkir bronxit
odatda to‘g‘ri davolash bilan 7-14 kun ichida tuzaladi. Agar simptomlar 3 haftadan ortiq davom
etsa yoki ahvol yomonlashsa, shifokorga murojaat qilish shart.
Xulosa.
O'tkir bronxit kasalligi ko'pincha engil kechadi va vaqtincha bo'lishi mumkin, ammo
agar davolash kechiktirilsa, surunkali bronxitga o'tish xavfi bor. Gistologik o'zgarishlar bu
kasallikni aniqlash va davolashda muhim diagnostik ahamiyatga ega. Yallig'lanish, epitelial
deskvamasiya, mukozal sekresiyalarning oshishi va bronx devorlarining o'zgarishi — bularning
barchasi mikroskopik tekshiruvlar yordamida aniqlanadi. Ushbu o'zgarishlarning tahlili
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
kasallikning jarayonini kuzatishda, davolashning samaradorligini baholashda va prognozni
belgilashda muhim rol o'ynaydi. Kasallikni erta bosqichda aniqlash va davolash, asosan
yallig'lanishni kamaytirishga qaratilgan vositalar bilan amalga oshiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Anderson J.M. "Pathology of the Airways", New York, 2012.
2. Kumar V., Abbas A.K., Aster J.C. "Robbins Basic Pathology", Tenth Edition, 2017.
3. Davidson's "Principles and Practice of Medicine", 23rd Edition, 2018.
4. Ивашкин В.Т. "Пульмонология: Руководство для врачей", Москва, 2015.
5. Экономика и социум № 7(122) 2024
https://www.jupr.ru/8-122-2024
стр. 56-60.
6. Kosimov D. Bronx o’pka tizimi kasalliklari O’quv qollanma 2023 yil
7. “Allergic diseases in children: interdisciplinary issues and comprehensive solutions” iii
international scientific and practical conference november 22-23, 2024
8. Damage to the histological tissues of the respiratory tract in children due to the
environmental pollution
https://doi.org/10.5281/zenodo.14185423
1.
