JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Tursunov B.CH.1, Tursunov J. CH.2.
1O‘zR FA Umumiy va noorganik kimyo instituti. Toshkent shahri Mirzo Ulug‘bek ko‘chasi 77-a,
2Surxondaryo viloyati Jarqo‘rg‘on tumani 44- umumiy o‘rta ta’lim maktab.
tursunovbakhtiyor744@gmail.com
METAL-ORGANIK KARKAZLARNING (MOF) SINFLANISHI
Annatatsiya:
Metal-organik karkazlar (MOF) so‘nggi yillarda kimyo va materialshunoslik
sohasida katta e’tibor qozongan innovatsion materiallar sinfidir. Ushbu annotatsiyada
MOFlarning sinflanishi ularning tuzilishi, kimyoviy xossalari va qo’llanilishi asosida ko‘rib
chiqiladi. Kichik teshikli MOF lar (metall-organik ramkalar) ishlab chiqish, CO
2
ni sayt-spetsifik
bog‘lashni molekulyar elak effekti bilan birgalikda qo‘llash imkonini beradigan soha katta
qiziqish uyg‘otmoqda. Kuchli harakatlar ushbu MOF sorbentlarini nam CO
2
ushlash yo‘nalishida
rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, ba’zi istiqbolli topilmalar mavjud. Umuman olganda,
ultramikroporozli MOF lar CO
2
ni tanlab ushlashda noyob qobiliyatlarni namoyish etgan va
yuqori gidrolitik barqarorlikni ko‘rsatgan.
Kalit so‘zlar.
MOF,
electron strukturas, g
‘
ovaklik, sirt maydon,
amorf, nanoporoz, mezoporoz
va makroporoz,
Polimerik zanjirlar Grafen.
Metall-organik karkazlar (MOF) metall ionlari yoki oligonuklear metall komplekslari va organik
ligandlardan tashkil topgan g‘ovak sinfli materiallardir.
1-rasm
MOF ning electron strukturasi. MOF larning strukturaviy xilma-xilligi va o
‘
ziga xos
xususiyatlari, masalan, ularning g
‘
ovakligi va sirt maydoni ko
‘
rsatilgan
Ular koordinatsion
polimerlarning kichik sinfi sifatida ko‘rib chiqish mumkin
[1]
.
2-rasm
MOF larning o‘lcham ko‘rinishi. Bir
o‘lchamli, ikki o‘lchamli va uch o‘lchamli
tuzilmalarga
kengaytirilishi
mumkin
[2]
.
G‘ovaklarning
o‘lchamiga
qarab,
MOFlar
nanoporoz, mezoporoz va makroporoz turlarga
bo‘linadi.Oxirgi ikkitasi odatda amorf bo‘ladi.
MOFlar koordinatsion bog‘lar mavjudligi tufayli
yuqori g‘ovaklik, katta maxsus sirt maydoni va
yuqori termal barqarorlikni namoyon qiladi.
G‘ovaklar MOFning umumiy zaryadiga qarab
neytral molekulalar (masalan, erituvchi molekulalar),
anionlar, kationlar, gaz molekulalari va biomolekulalarni o‘z ichiga olishi mumkin
[3]
.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
3-rasm
. MOF larning kristallik tuzilishi va koordinatsion bog
‘
lanishlarning fazoviy joylashuvi.:
1D (Bir o
‘
lchovli) MOF lar
: Ushbu MOF lar bitta yo
‘
nalishda (masalan, chiziq yoki zanjir
shaklida) cho
‘
zilgan tuzilishga ega. Metall ionlari yoki klasterlari organik ligandlar bilan bir
o
‘
lchovli zanjirlar hosil qiladi.Masalan: Polimerik zanjirlar shaklida bo
‘
lib, faqat bitta fazoviy
yo
‘
nalishda kengayadi [4].
2D (Ikki o
‘
lchovli) MOF lar
: Bu tuzilmalar ikki o
‘
lchovli tekislikda (masalan, qatlamlar
shaklida) joylashgan. Metall ionlari va ligandlar ikki o
‘
lchovli tarmoq hosil qiladi, lekin uchinchi
o
‘
lchovda kengaymaydi.Masalan: Grafenga o
‘
xshash qatlamli tuzilmalar [5].
3D (Uch o
‘
lchovli) MOF lar
: Eng keng tarqalgan MOF turi bo
‘
lib, uch o
‘
lchovli fazoda (x, y, z
yo
‘
nalishlarida) kengaygan tuzilishga ega. Bu tuzilmalar ko
‘
pincha g
‘
ovakli (porous) bo
‘
lib,
yuqori sirt maydoniga ega.Masalan: Kubik yoki boshqa murakkab uch o
‘
lchovli tarmoqlar [6].
Ramkaning tuzilish xilma-xilligi g‘ovaklarning ko‘p funksiyaliligi ushbu materiallar sinfini
atrof-muhit va biomeditsina ilovalari, shuningdek, katalizatorlar, sensorlar, piezo/ferroelektrik,
termoelektrik va magnit materiallar sifatida ishlatilishi mumkin bo‘lgan moddalarga aylantiradi
.
Joriy tadqiqotlar dori-darmonlarni etkazib berish, tasvirlash va sezish ilovalari uchun g
‘
ovakli
metall-organik ramkalar (MOF) ga qaratilgan
[7]
. Kelajakdagi tadqiqotlar MOF sintez usullarini
optimallashtirish va ularning maxsus dori vositalarini boshqarish va teranotik foydalanishda
potentsialini o
‘
rganishga qaratilgan MOFni yaratishning turli bosqichlari, jumladan, ramka
xususiyatlarini aniqlash uchun muhim bo
‘
lgan organik bog
‘
lovchilar va metall ionlarini tanlash
ko
‘
rsatilgan. Shuningdek, u ushbu ramkalarni qurish uchun ishlatiladigan solvotermal,
gidrotermal va mikroto
‘
lqinli yordam usullari kabi turli xil sintez usullarini ta’kidlaydi
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.
[1] M. Du, C.-P. Li, C.-S. Liu, S.-M. Fang, Design and construction of coordination polymers
with mixed-ligand synthetic strategy, Coordination Chemistry Reviews 257 (2013) 1282–1305.
https://doi.org/10.1016/j.ccr.2012.10.002.
[2] S. Jung, M. Oh, Monitoring Shape Transformation from Nanowires to Nanocubes and
Size‐Controlled Formation of Coordination Polymer Particles, Angew Chem Int Ed 47 (2008)
2049–2051. https://doi.org/10.1002/anie.200704209.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
[3] M. Gustafsson, X. Zou, Crystal formation and size control of zeolitic imidazolate
frameworks with mixed imidazolate linkers, J Porous Mater 20 (2013) 55–63.
https://doi.org/10.1007/s10934-012-9574-1.
[4]
Mylonas-Margaritis, Ioannis, et al. "From 1D coordination polymers to metal organic
frameworks by the use of 2-pyridyl oximes."
Materials
13.18 (2020): 4084. [
]
[5]
Husayn, Sajjod va boshqalar. "Katalitik CO2 ni kamaytirish va suvni bo'linish reaktsiyalari
uchun ikki o'lchovli o'tish metalliga asoslangan MOFs: Birinchi tamoyillar hisob-kitoblaridan
so'nggi tushunchalar."
Materials Today Sustainability
(2025): 101136.. [
]
[6]
Li, Huizeng, et al. "Three dimensional MOF–sponge for fast dynamic adsorption."
Physical
Chemistry Chemical Physics
19.8 (2017): 5746-5752. [
]
[7]
Batool, Maria, et al. "Porous metal–organic framework nanoscale carriers as a potential
platform for drug delivery."
Novel platforms for drug delivery applications
. Woodhead
Publishing, 2023. 153-176.. [
]
