Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 105 ~
4-5 YOSHLI MAKTABGACHA TAʼLIM TARBIYALANUVCHILARINING
AQLIY RIVOJLANISHIDA MENTAL ARIFMETIKANING AHAMIYATI
Yo‘ldosheva Nilufar
Sharopova Amira Muzaffarovna
Xalqaro Nordik Universiteti Talim tarbiya nazaryasi va metodikasi Maktabgacha
talim yònalishi 2 kurs magistranti
Annotatsiya:
Ushbu
maqola
4-5
yoshli
maktabgacha
taʼlim
tarbiyalanuvchilarining aqliy rivojlanishida mental arifmetikaning o‘rni va
ahamiyatini o‘rganishga bag‘ishlangan. Mental arifmetika, ya'ni hisob-kitoblarni
ongli ravishda, ya'ni qog'oz va ruchkadan foydalanmasdan bajarish usuli, bolalarning
mantiqiy fikrlashini, xotira va diqqatini rivojlantirishda muhim ro‘l o‘ynaydi.
Maqolada mental arifmetikaning asosiy tamoyillari, usullari va uning taʼlim
jarayoniga qo‘shadigan hissasi tahlil qilingan. Shuningdek, bolalarning aqliy
qobiliyatlarini rivojlantirishda mental arifmetikaning ta'siri, o‘yinlar va interaktiv
faoliyatlar orqali amalga oshirilishi ko‘rsatib berilgan.
Kalit so‘zlar:
Aqliy qobiliyat, mental arifmetika, xotira, e’tibor, diqqat,
raqamlarni tasavvur qilish, aqliy rivojlanish.
Аннотация:
Данная статья посвящена изучению роли и значения
ментальной арифметики в умственном развитии дошкольников 4-5 лет.
Ментальная арифметика, то есть способ выполнения вычислений осознанно, то
есть без использования бумаги и ручки, играет важную роль в развитии
логического мышления, памяти и внимания детей. В статье анализируются
основные принципы и методы ментальной арифметики и ее вклад в учебный
процесс. Также показано влияние ментальной арифметики на развитие
умственных способностей детей, реализуемое посредством игр и
интерактивной деятельности.
Ключевые слова:
Умственные способности, ментальный счет, память,
внимание, сосредоточенность, воображение чисел, умственное развитие.
Annotation:
This article is dedicated to the study of the role and importance of
mental arithmetic in the mental development of 4-5-year-old preschoolers. Mental
arithmetic, that is, the method of performing calculations consciously, that is, without
using paper and pen, plays an important role in the development of children's logical
thinking, memory and attention. The article analyzes the main principles and methods
of mental arithmetic and its contribution to the educational process. It is also shown
the effect of mental arithmetic on the development of children's mental abilities,
implemented through games and interactive activities.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 106 ~
Key words:
Mental ability, mental arithmetic, memory, attention, focus,
imagination of numbers, mental development.
Kirish.
Mental arifmetika - bu raqamlar bilan ishlashni qog'oz va ruchkadan
foydalanmasdan, faqat ong va xotira yordamida amalga oshirish usulidir. Bu usul
bolalarga hisob-kitoblarni tez va samarali bajarishga yordam beradi. Mental
arifmetika orqali bolalar raqamlar va matematik operatsiyalarni o‘zlashtiradilar, bu
esa ularning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Maktabgacha taʼlim davri
bolalarning aqliy rivojlanishida muhim bosqich hisoblanadi. Bu davrda bolalar
o‘zlarining mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini, xotira va diqqatlarini rivojlantirishda
ko‘plab imkoniyatlarga ega bo‘ladilar. Mental arifmetika, ya'ni hisob-kitoblarni ongli
ravishda bajarish usuli, bu jarayonda juda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu maqolada 4-5
yoshli bolalarning aqliy rivojlanishida mental arifmetikaning ahamiyati, uning asosiy
tamoyillari, usullari va taʼlim jarayonidagi o‘rni batafsil ko‘rib chiqiladi.
Aqliy arifmetika bilan shug'ullanganlar nimalarga ega bo'ladi?
1. Kuchli tasviriy va eshitish xotirasiga ega bo'ladi.
2. Bir vaqtning o'zida tahliliy va ijodiy qobiliyat rivojlanadi.
3. Chet tillarini va maktab dasturlarini oson o'zlashtirish qobiliyati rivojlanadi.
4. Xayolda tez hisoblash va matematik bazaga ega bo'ladi.
5. O'ziga ishonch hissi kuchayadi.
6. E'tiborni jamlay oladi.
7. Hamma fanlarni o'zlashtirishga ulgura oladi.
8. Chap va o'ng miya yarim sharlar uyg'unlikda rivojlanadi.
Mental arifmetika - bu raqamlar bilan ishlashni qog'oz va ruchkadan
foydalanmasdan, faqat ong va xotira yordamida amalga oshirish usulidir. Bu usul
bolalarga hisob-kitoblarni tez va samarali bajarishga yordam beradi. Mental
arifmetika orqali bolalar raqamlar va matematik operatsiyalarni o‘zlashtiradilar, bu
esa ularning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi.
Mental Arifmetikaning Ahamiyati:
1. Mantiqiy Fikrlashni Rivojlantirish: Mental arifmetika bolalarga mantiqiy
fikrlashni rivojlantirishda yordam beradi. Ular raqamlar bilan ishlashni o‘rganish
orqali muammolarni hal qilishda mantiqiy yondashuvni rivojlantiradilar.
2. Xotira va Diqqatni Oshirish: Mental arifmetika bolalarning xotira va diqqatini
oshirishga yordam beradi. Ular hisob-kitoblarni yodlash va tezda bajarish orqali
xotira qobiliyatlarini rivojlantiradilar.
3. Matematik Ko‘nikmalarni Rivojlantirish: Mental arifmetika orqali bolalar
matematik ko‘nikmalarini o‘rganadilar. Bu, o‘z navbatida, ularning kelajakdagi
matematik bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 107 ~
4. O‘z-o‘zini Ishonchni Oshirish: Mental arifmetika bilan shug‘ullanish
bolalarga o‘z-o‘zini ishonchni oshirishga yordam beradi. Ular hisob-kitoblarni
muvaffaqiyatli bajarish orqali o‘z qobiliyatlariga ishonch hosil qiladilar.
5. Ijtimoiy Ko‘nikmalarni Rivojlantirish: Mental arifmetika o‘yinlari va
faoliyatlari orqali bolalar ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Ular birgalikda
ishlash, raqobatlashish va o‘zaro muloqot qilish orqali ijtimoiy qobiliyatlarini
oshiradilar.
Mental Arifmetika Usullari:
1.Vizualizatsiya
2. O‘yinlar:
3.Qiziqarli
mashqlar:
4. Gruplarda
Ishlash:
Bolalar raqamlarni
va matematik
operatsiyalarni
vizual tarzda
tasavvur qilish
orqali hisob-
kitoblarni
bajaradilar. Bu
usul ularning
xotira va diqqatini
rivojlantirishga
yordam beradi.
Mental arifmetika
o‘yinlari bolalarga
qiziqarli va
interaktiv tarzda
matematik
ko‘nikmalarni
o‘rganishga
yordam beradi.
O‘yinlar orqali
bolalar raqamlar
bilan ishlashni
o‘rganadilar.
Mental arifmetika
mashqlari
bolalarga qiziqarli
va qiyin
vazifalarni
bajarish orqali
matematik
ko‘nikmalarini
rivojlantirishga
yordam beradi. Bu
mashqlar
bolalarning
diqqatini jalb
qiladi va ularning
aqliy faoliyatini
oshiradi.
Bolalar birgalikda
ishlash orqali
o‘zaro tajriba
almashadilar va
bir-birlaridan
o‘rganadilar. Bu
usul ijtimoiy
ko‘nikmalarni
rivojlantirishda
ham muhimdir.
Maktabgacha taʼlim muassasalarida mental arifmetika dasturlarini joriy etish
bolalarning aqliy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega. Taʼlim
jarayonida
mental
arifmetika
usullarini
qo‘llash bolalarning matematik
ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Pedagoglar mental arifmetika
dasturlarini o‘z darslarida qo‘llash orqali bolalarning aqliy rivojlanishini yanada
samarali tashkil etishlari mumkin. Bu dasturlar orqali bolalar raqamlar bilan ishlashni
o‘rganadilar va matematik ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
Ota-onalar va Tarbiyachilar Uchun Tavsiyalar:
1. Uyda Mental Arifmetika O‘yinlari: Ota-onalar bolalari bilan uyda mental
arifmetika
o‘yinlarini o‘ynash orqali ularning matematik ko‘nikmalarini
rivojlantirishlari mumkin.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 108 ~
2. Qiziqarli Mashqlar: Ota-onalar bolalariga qiziqarli matematik mashqlar berish
orqali ularning aqliy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashlari mumkin.
3. Ijtimoiy Faoliyatlar: Bolalarni ijtimoiy faoliyatlarga jalb qilish orqali ularning
ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishlari mumkin.
4. Pedagoglar Bilan Hamkorlik: Ota-onalar pedagoglar bilan hamkorlik qilib,
bolalarining aqliy rivojlanishini yanada samarali tashkil etishlari mumkin.
Xulosa
Ushbu maqolada 4-5 yoshli maktabgacha taʼlim tarbiyalanuvchilarining aqliy
rivojlanishida mental arifmetikaning ahamiyati, uning asosiy tamoyillari, usullari va
taʼlim jarayonidagi o‘rni ko‘rib chiqildi. Mental arifmetika bolalarning mantiqiy
fikrlashini, xotira va diqqatini rivojlantirishda, shuningdek, matematik ko‘nikmalarini
oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu natijalar, maktabgacha taʼlim muassasalarida
mental arifmetika dasturlarini joriy etishning zarurligini ta'kidlaydi va pedagoglarga
bolalarning aqliy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashda yangi yondashuvlarni taklif
etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Masaru Ibuka: "Uchgacha ayni vaqti". Toshkent "Akademinashr"2021.
2. Masaru Ibuka "Uchdan keyin kech" Toshkent. "Akademnashr 2021.
3. Ashirova O'g'iloy "Bolalarni aqliy rivojlantirishda erta ta'limning ahamiyati".
Journal of New Century Innovations. 2022.
4 Ashirova O'g'iloy, Mavlonova Sitorabonu "Bolalarni aqliy faoliyatini
yuksaltirish va ularning mustaqilligini rivojlantirishda erta ta'lim, mayda matorika
hamda mental arifmetikaning o'rni". ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА В XXI BEKE.
2022.
5. Ashirova O'g'iloy Abduvali qizi, Mavlonova Sitorabonu Alisher qizi "Ilk
yoshdagi bolalarda emaklashning ahamiyati" maqolasi. Uzbekistan, Tashkent.
"RESEARCH AND EDUCATION" ilmiy tadqiqotlar markazi 2022.
6. www.global-edu.uz.
