Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 143 ~
TASVIRIY
SAN’AT
DARSLARIDA PREDMET VA SHAKLLARNI
QALAMTASVIR ORQALI TASVIRLASH
Uzaqbaeva Gulsawir Kidirbaevna
Jolliboy Izentaev nomidagi Qoraqalpog'iston Respublikasi ixtisoslashtirilgan
san’at
maktab-internati
Annotatsiya:
Mazkur maqolada tasviriy
san’at
darslarida predmet va shakllarni
qalamtasvir orqali tasvirlash va qalamtasvirda chizilayotgan
ob’ektni
har tomonlama
mukammal,
o‘xshatib
aks ettirishdan iborat ekanligi, qalamtasvir barcha tasviriy
san’at
turlarining asosi ekanligi haqida
so‘z
yuritilgan.
Kalit
so‘zlar:
Qalamtasvir, predmet, perspektiva, rasm chizish, talaba, tasviriy
san’at.
Tasviriy
san’at
inson tafakkuri, estetik didi va ijodiy dunyoqarashini
shakllantiruvchi muhim fanlardan biridir. Unda predmetlar va shakllarni qalamtasvir
orqali tasvirlash orqali nafaqat badiiy mahorat, balki kuzatuvchanlik, tafsilotlarga
e’tibor,
makon va shakl
o‘rtasidagi
nisbatni anglash kabi
ko‘nikmalar
rivojlanadi.
Tasviriy
san’at
o‘quv
fani yosh avl
о
dda est
е
tik did, badiiy tafakkur, int
е
ll
е
ktual
sal
о
hiyat, va eng muhimi, umumiy dunyoqarashni shakllantirish va riv
о
jlantirish
b
о
rasida k
е
ng imk
о
niyatlarga ega. Shuning uchun ham muayyan davr
оralig‘ida
tari
х
iy
tajribalar, zam
о
naviy h
о
latlarni tahlillari as
о
sida istiqb
о
lga
yo‘naltirilgan
inn
о
vatsi
о
n
yondashuvlar j
о
riy etilishi s
о
hani riv
о
jlantirish, badiiy
ta’limni
jamiyatning
ta’limiy
talab va ehtiyojlariga muv
о
fiqligini
ta’minlaydi.
Qalamtasvir predmeti barcha maxsus
fanlarning asosi hisoblanadi va ular
o‘rtasida
bevosita
bog‘liqlikni
ta’minlaydi.
Qalamtasvir borasida etarli bilim va malakalarni egallamay turib,
o‘quvchi
kompozitsiya, rangtasvir, haykaltaroshlik, xalq amaliy
san’ati
va boshqa mutaxassislik
fanlarni yuqori darajada
o‘zlashtira
olmaydi.
Rasm chizishga
o‘rgatish,
bu
—
bir-biri bilan
o‘zaro
bogliq bolgan quyidagi
vazifalarni hal etishni taqozo etadi:
- narsani
o‘ziga
qarab anglash, kuzatish, jismlarni
o‘zaro
solishtirish;
- jismlarni shakli, rangi, materiallik xususiyati
bo‘yicha
farqlay bilish;
- rasm chizish
mashg‘ulotlarida
e’tiborli
bolish, fikrlab, jismlarning shaklini aniq
tahlil qilishga
o‘rgatish.
Qalamtasvir
–
bu predmet va shakllarning faqat bir rang (odatda qora rang)
yordamida
qog‘ozga
tushiriladigan grafik tasviridir. Bu usul
o‘quvchilarda
shaklni
aniqlash, proporsiyani saqlash,
yorug‘
-soya bilan ishlash kabi asosiy badiiy
ko‘nikmalarni
shakllantirishga xizmat qiladi. Predmet strukturasi bilan tanishish
–
Oddiy buyumlardan boshlab, murakkab shakllargacha
bo‘lgan
predmetlarni chizish
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 144 ~
orqali
o‘quvchi
ularning tuzilishini chuqur
o‘rganadi.
Chizmachilik va
kuzatuvchanlikni rivojlantirish
–
Realistik tasvirga intilish, nisbiylik, simmetriya va
dinamikani his qilishni
o‘rgatadi.
Ijodiy tafakkurni rivojlantirish
–
Predmetlarni
o‘ziga
xos tarzda tasvirlash orqali individual ifoda imkoniyati kengayadi. Oddiy shakllardan
boshlash
–
Darslarning ilk bosqichlarida geometrik shakllar (shar, kub, silindr) asosida
chizish
o‘rgatiladi.
Bu shakllar keyinchalik murakkab predmetlar asosiga aylanadi.
Kompozitsiyani tashkil etish, kompozitsion yechimni
to‘g‘ri
tanlash, tasvir markazini
belgilash va obyektlar
o‘rtasidagi
masofani aniqlash muhimdir.
Yorug‘lik
va soya bilan
ishlash, qalamning kuchi, bosimi orqali obyektlarning hajm va chuqurligi yaratiladi.
Analiz va taqqoslash, o
‘quvchilar
chizgan rasmlarni bir-biri bilan taqqoslab, xatolar va
yutuqlarni aniqlash orqali bilimlarini mustahkamlaydi.
Tasviriy
san’at
sohasida amaliy jihatdan mahoratni shakllantirish jarayoni
naturani hayotiy tasvirlash mashqlari orqali amalga oshiriladi. Shaklni
to‘g‘ri
tasvirlash uchun
o‘quvchi,
avvalambor, uning
o‘ziga
xos tomonlarini aniq tasavvur
etish va
ko‘rishni
o‘rganishi
kerak. Yosh va boshlovchi rassom uchun bu oson ish emas
va doimiy ravishda nazariy hamda amahy
mashg‘ulotlarni
talab qiladi. Mashhur
ijodkorlarning fikriga
ko‘ra,
agarda, rassom bir kun rasm chizishdan
to‘xtasa,
u ikki
kun orqaga ketadi. Shuning uchun yosh rassom naturaga qarab, jismlarning haqqoniy
rasmini chizishni bir kun ham
to‘xtatmasligi
kerak. Bu esa, uning shakl va hajmni
qanday qabul qilishiga, anglab yetishiga
bog‘liq.
Tabiatan barcha narsalar, buyumlar
va ularning shaklini insonlar turlicha tasavvur etishadi. Bu esa,
o‘z
navbatida, har bir
insonning tasavvuri, xarakteri va
ko‘rish
qobiliyatiga
bog‘liq.
Qalamtasvir
mashg‘ulotlari
boshqa mutaxassislik fanlari qatorida
bo‘lajak
o‘qituvchi
-rassomlarni tayyorlashda asosiy fan hisoblanadi. Qalamtasvir darslari
talabalarga bosqichlarda nazariy va amaliy
mashg‘ulotlar
orqali olib boriladi. Shuni
ta’kidlash
kerakki, amaliy
mashg‘ulotlar
qatorida nazariy bilimlar
bo‘lajak
pedagoglarga ularning bilim olishni tugatgandan
so‘nggi
ilmiy va ijodiy faoliyatlarida
muhim ahamiyat kasb etadi. Borliqdagi narsa va shakllarni realistik tasvirlash
o‘quvchilarga,
nafaqat, amaliy bilim va
ko‘nikmalarni
beribgina qolmay, balki
ularning umumiy dunyoqarashlarini
o‘stirishda
katta ahamiyatga ega. Shuni alohida
ta’kidlash
kerakki, rasm chizishni
o‘rganish
o‘quvchilarga
atrofdagi jismlarni realistik
tasvirlash bilan birga, ularning estetik didlarini ham
o‘stirishda
katta ahamiyatga ega.
Rasm chizish asoslarini
o‘rganish,
narsaning
o‘ziga
qarab, metodik izchillikda
tasvirlash prinsipiga asoslanadi. Qalamtasvir
mashg‘ulotlari
mutaxassislik
o‘quv
fanlarining asosi sifatida quyidagi eng asosiy qonunlarni
o‘rgatishni
maqsad qilib
qo‘yadi:
-
Tasviriy
san’atda
kompozitsiya asoslari.
-
Shakllarning chiziqli konstruktiv tuzilishi.
-
O‘zaro
nisbatlari.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-
3035 | №
8(66)
~ 145 ~
- Tasviriy
san’atda
perspektiva qonunlari.
- Shakllarda
yorug‘
va soya qonuniyatlari.
-Tasvirni metodik ketma-ketlikda
«analiz»
va
«sintez»
qilib
to‘g‘ri
bajarish.
Bu
ko‘nikma
va malakalar
o‘quvchining
bilim olish vaqtida
o‘quv
-amaliy va
nazariy mashqlarini bajarish orqali rivojlanib, takomillashib boradi. Shuningdek,
ushbu bilimlar rassomning
o‘quv
dargohni tugatgandan
so‘ng,
pedagogik va ijodiy ish
jarayonida ham muhimdir.
O‘quvchilarni
buyuk rassom va tasviriy
san’at
sohasida
ko‘plab
nazariy, amaliy bilimlarni meros qilib qoldirgan shaxslar hayoti va ijodiy
faoliyatlari bilan tanishtirish, ularning asarlarini chuqur
o‘rgatish
hamda ulardan
nusxalar olishga jalb etish katta ahamiyatga ega.
Tasvir mukammalligi, oddiy vositalar yordamida yuqori tasvirga erishish va
rassomchilik
san’atining
mohiyatini ochib bera oladigan asarlar yaratishni
ko‘zda
tutadi. Shu bilan birgalikda tasvirda rassomning
ma’lum
bir jihatlari, uning xarakterli
xususiyatlarining
ba’zi
qirralari aks etadi. Rasm chizish texnikasining bilim va
tajribasini
o‘zlashtirish
ko‘plab
ishlarni yengillashtiradi,
o‘quvchining
grafika tilini
boyitadi va uni tasviriy mahoratni egallashga tayyorlaydi. Rasm chizish jarayonida
uning texnik tomonlarini
o‘zlashtirish
jismlarni realistik tasvirlash uslublarini bilish
bilan
bog‘liq.
Qalamtasvir
san’ati
—
tasviriy
san’atning
poydevoridir. Predmet va shakllarni
qalamtasvir orqali tasvirlash orqali
o‘quvchilar
nafaqat chizmachilikni
o‘rganadilar,
balki tafakkur, did va kuzatuvchanlik kabi muhim fazilatlarni ham egallaydilar.
Shuning uchun bu jarayonni
o‘qitishda
zamonaviy metodik yondashuvlar bilan bir
qatorda, individual yondashuv, sabr va
ko‘nikmaga
tayangan holda olib borish
lozim.Demak, tasviriy
san’at
turining qaysi birida ijod qilishidan
qat’iy
nazar,
qalamtasvirga asoslanadi. Har bir rassom
o‘zining
kuzatishlari, katta asar
kompozitsiyalari ustidagi izlanishlarini avval qalamda dastlabki chizgilar bilan
ifodalaydi.
San’at
asarlarini yaratishda esa, ushbu bajarilgan chizgilar rassomga
yordamchi manba
bo‘lib
xizmat qiladi. Rassom u yoki bu kartina yaratishni qalamdan
boshlaydi. Shundan keyingina, ushbu
san’at
asari ranglar jilosi orqali tomoshabinga
estetik huzur baxsh etadi. Boshqacha qilib aytganda, qalamtasvirsiz hech bir rassom
o‘z
asarini yetuk holga keltira olmaydi.
Foydаlаnilgаn
аdаbiyotlаr
:
1. B. Boymetov, Qalamtasvir. Darslik
“Musiqa”
nashriyoti
–
2006.
2.
Р
.
Халилов
,
Рисунок
,
“Навруз”
T.,
–
2013.
