International scientific journal
“Interpretation and researches”
Volume 1 issue 1 (47) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2
26
O‘YINLAR ORQALI BOLALARNING MUSTAQIL FIKRLASH
QOBILIYATIGA TA’SIRI ULARNI RAG‘BATLANTIRISH USULLARI
Abidjonova Mushtariybonu Qobiljon qizi
Toshkent Kimyo Xalqaro Universitet Magistranti, Olmazor tumani 432-DMTT
Tarbiyachisi
mushtariyabidjonova06@gmail.com
Annotatsiya:
Mazkur maqolada bolalarning mustaqil fikrlash qobiliyatiga
o‘yinlarning ta’siri va ularni rag‘batlantirish usullari tahlil qilinadi. O‘yin jarayoni
bolalarning ijodiy fikrlashini rivojlantirish, mantiqiy tahlil qilish ko‘nikmalarini
shakllantirish va muammolarni mustaqil hal qilish qobiliyatini oshirishga yordam
beradi. Shuningdek, maqolada pedagogik yondashuvlar, interaktiv usullar va
motivatsion strategiyalarning samaradorligi ko‘rib chiqiladi.
Kalit so‘zlar:
o‘yin, mustaqil fikrlash, rag‘batlantirish, ijodiy tafakkur,
motivatsiya, bolalar rivojlanishi, pedagogik usullar.
Abstract:
This article looks at how games affect kids' ability to think on their
own and how they might be encouraged. Children gain the capacity for independent
problem-solving, logical analysis, and creative thinking through the game process.
The usefulness of interactive techniques, motivational techniques, and instructional
approaches are also covered in the paper.
Keywords: games, self-directed learning, support, motivation, creativity, child
growth, and teaching strategies.
Аннотация:
В этой статье рассматривается влияние игр на способность
детей мыслить самостоятельно и способы поощрения их к этому. Игры
развивают творческое мышление, логическое мышление и умение решать
проблемы самостоятельно. В статье также рассматриваются методы обучения,
интерактивные методы и мотивационные стратегии.
Ключевые слова:
Игры, саморазвитие, поощрение, креативное мышление,
стимулирование, развитие детей, методы обучения.
KIRISH
Bolalarning mustaqil fikrlash qobiliyati ularning kelajakda ham shaxsiy, ham
kasbiy hayotida muvaffaqiyat qozonishi uchun zarurdir. Ushbu jarayonni
muvaffaqiyatli amalga oshirishda o‘yinlar muhim rol o‘ynaydi; ular bolalarning
tanqidiy fikrlash, mantiqiy fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini
yaxshilashga yordam beradi. O‘yinni o‘ynash jarayoni bolaning ixtiroligini,
muammolarni hal qilishda o‘z-o‘ziga ishonishini va atrof-muhitga moslashishini
rivojlantiradi.
International scientific journal
“Interpretation and researches”
Volume 1 issue 1 (47) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2
27
Kontseptual omillar
Nazariy jihatdan, o‘yinlar bolalarning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.
O‘yinlarning tarbiyaviy afzalliklari psixologiya va pedagogika sohalarida keng tadqiq
qilingan bo‘lib, bu yoshlarda tanqidiy kognitiv funktsiyalarni rivojlantirishga yordam
beradi[1].
Tadqiqotlarga ko‘ra, o‘yinlar bolalarning mustaqil fikrlash, o‘zini o‘zi anglash
va guruh sharoitida samarali ishtirok etish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi.
Amalda aytganda, turli tadbirlar bolalarga avtonom fikrlash qobiliyatini oshirishga
yordam beradi. Masalan, mantiqiy o‘yinlar bolalarda analitik fikrlashni rivojlantirsa,
rolli o‘yinlar muammoni hal qilish usullarini rivojlantirishga yordam beradi. Bundan
tashqari, yoshlar qiziqarli va ibratli o‘yinlar orqali murakkab qaror qabul qilish
qobiliyatini rivojlantiradilar. Mustaqil fikrlash qobiliyatini bosqichma-bosqich
rivojlantirish uchun bolalarning yoshiga mos keladigan o‘yinlarni tanlash juda
muhimdir.
Har bir narsani hisobga olsak, o‘yinlar bolalarga mustaqil fikrlashni o‘rganishga
yordam beradigan kuchli vositadir. Nazariy va amaliy usullarni uyg'unlashtirish
orqali bolalarning tafakkurini rivojlantirish va ularni kattalikka tayyorlash
mumkin[2].
ADABIYOTLAR TAHLILI VA TADQIQOT METODIKASI
Tadqiqot
texnikasi
va
adabiyotlarni
tahlil
qilish
ilmiy
tadqiqotlar
samaradorligini oshirish uchun juda muhimdir. Quyida ushbu protsedura uchun
foydali usullar va ulardan qanday foydalanilganligi misollari keltirilgan.
1. Manbani tanlash va tashkil etish
Foydali maslahat: Tadqiqot olib borishda ishonchli va joriy manbalardan
foydalanish juda muhimdir. Asosiy manbalarga hukumat hisobotlari, ilmiy jurnallar
va dissertatsiyalar kiradi.
Masalan, Google Scholar va Scopus kabi resurslardan GIS texnologiyalarini
o‘rganishda eng so‘nggi ilmiy maqolalarni topish va ulardan tadqiqot uchun
foydalanish mumkin.
2. Oldingi tadqiqotlarni baholash
Amaliy tushuncha: Siz o‘zingizning tadqiqotingizga rahbarlik qilishingiz va
mavzu bo‘yicha oldingi tadqiqotlarni sinchkovlik bilan o‘rganib chiqib, yangi
g'oyalar yaratishingiz mumkin.
Misol: Ilgarigi ilmiy nashrlar natijalarini o‘rganish orqali iqlim o‘zgarishi
qishloq xo‘jaligiga qanday ta'sir qilishini tadqiq qilishning yangi usullarini ishlab
chiqish mumkin[3].
3. Tadqiqot metodologiyasini ishlab chiqish
International scientific journal
“Interpretation and researches”
Volume 1 issue 1 (47) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2
28
Foydali tushuncha: eng samarali tadqiqot metodologiyasi adabiyotlarni
o‘rganish asosida tanlanishi kerak. Statistik tahlil, intervyu va eksperimental
metodologiya kabi usullardan foydalanish tavsiya etiladi.
Masalan, so‘rovlar o‘tkazish orqali foydali ma’lumotlarni to‘plash va
xulosalarni statistik tahlil qilish orqali mahalliy tadbirkorlik haqida aniq xulosalar
chiqarish mumkin.
4. Axborotni taqdim etish va tizimlashtirish
Amaliy taklif: Topilmalarni muvaffaqiyatli etkazish uchun to‘plangan material
mavzularga bo‘linib, jadvallar, diagrammalar va grafiklar yordamida tahlil qilinishi
kerak[4].
Masalan, elektron tijoratni tadqiq qilishda mijozlarning xatti-harakatlari
haqidagi ma'lumotlar jadvallar ko‘rinishida ko‘rsatilishi mumkin va tahlil natijalari
grafik tarzda taqdim etilishi mumkin[5].
Muhokama va natijalar
(Turli metodlar orqali amaliy misollar bilan yoritilgan jadval)
Metod
Muhokama
Misollar
Kuzatish
(Observation)
Ob’ekt yoki jarayonni bevosita
kuzatish orqali ma’lumot
yig‘ish va tahlil qilish usuli.
Maktabgacha ta'lim tashkilotida
o‘yin orqali fikrlash jarayonini
kuzatish va ularning rivojlanish
darajasini baholash.
Eksperiment
(Experiment)
Aniq maqsad asosida maxsus
sharoitlar yaratib, natijalarni
o‘lchash va tahlil qilish usuli.
Bolalar guruhida yangi o‘yin
texnikalarini joriy qilib,
natijalarni solishtirish.
Intervyu
(Interview)
Tadqiqot obyektlari bilan
bevosita muloqot orqali chuqur
axborot olish usuli.
Pedagoglar va ota-onalar bilan
bolalarning o‘yin faoliyatiga
ta’siri bo‘yicha intervyu
o‘tkazish.
So‘rovnoma
(Survey)
Keng auditoriyadan fikr-
mulohazalarni olish uchun
tuzilgan savolnomalar orqali
ma’lumot to‘plash.
Turli yoshdagi bolalar bilan
ishlaydigan pedagoglar orasida
anketalar tarqatish va natijalarni
tahlil qilish.
Tahlil (Analysis)
Yig‘ilgan ma’lumotlarni
tizimlashtirish va ularni ilmiy
asosda o‘rganish.
O‘yin o‘ynash vaqtida
bolalarning mantiqiy fikrlash
tezligini baholash uchun statistik
tahlil.
Taqqoslash
(Comparison)
Turli usullarning
samaradorligini solishtirib, eng
samaralilarini tanlash usuli.
O‘yinli va an’anaviy ta’lim
usullarini natijalari bo‘yicha
solishtirish.
Modellashtirish
(Modeling)
Ma’lum hodisani
soddalashtirib, uning asosiy
O‘yin jarayonining bolalar
rivojlanishiga ta’sirini
International scientific journal
“Interpretation and researches”
Volume 1 issue 1 (47) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2
29
elementlarini aks ettiruvchi
model yaratish usuli.
modellashtirish orqali kelajak
strategiyasini ishlab chiqish.
Ushbu metodlar bolalarning mustaqil fikrlash qobiliyatini o‘rganish va
rag‘batlantirish bo‘yicha samarali natijalar olishga yordam beradi[6].
XULOSA
Bolalarni muammolarga yangi echimlar taklif qilishlari kerak. Masalan, ular
ijtimoiy yoki ekologik muammoni o‘z ichiga olgan stsenariyni hal qilishga harakat
qilishlari mumkin. Bu ularning g'oyalari va innovatsion yechimlarini rivojlantirishga
yordam beradi.
Xayoliy qahramon rolini o‘z zimmasiga olish va ularning tanlovlarini tahlil
qilish. Misol uchun, talabalar o‘zlarini kelajakda olim, muhandis yoki rassom sifatida
tasavvur qilishlari va o‘zlari hal qiladigan masalalar yoki ixtirolarini tushuntirishlari
mumkin.
Ushbu yondashuv bilan ularning ijodkorligi va tasavvurlari yaxshilanadi. yangi
narsalarni, jumladan, yangi ijtimoiy tuzilmalar yoki ilmiy farazlarni o‘rganish uchun
qiyinchilik. Yoshlar o‘zlarini izlanuvchan olimlar sifatida ko‘rsatishlari va o‘zlari
egallashlari kerak bo‘lgan g'oyalarni, shuningdek, allaqachon bilganlarini qanday
kengaytirishni tasvirlashlari mumkin.
Tasavvurli dialoglarni osonlashtirish orqali bu bolalar o‘zlarining fikrlarini
boshqalarnikiga qarama-qarshi qo‘yish, yangi tushunchalarni qabul qilish va fikr
almashish orqali rivojlantiradilar. Masalan, ular ijtimoiy yig'ilish haqida gapirishlari
yoki faraz qilingan ijtimoiy maqsadga erishish uchun o‘zlarini ilhomlantirishlari
mumkin.
“Agar” degan savollarni berish o‘z fikrlarini ochiq ifoda etish imkonini beradi.
Masalan, “Agar siz dunyoni boshqargan bo‘lsangiz, qanday o‘zgarishlar qilgan bo‘lar
edingiz?” Shu bilan bir qatorda "Agar siz kosmosga sayohat qila olsangiz, qaysi
yulduz tizimiga borgan bo‘lardingiz?" Ushbu so‘rovlar bolalarning tasavvurlarini
rivojlantiradi va mustaqil qaror qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam
beradi[7].
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Usmonov, O. (2005). "Bolalar ta’limi va tarbiyasida innovatsion
yondashuvlar". Toshkent: O‘zbekiston xalq ta’limi nashriyoti.
2.
Qodirov, B. (2012). "Bolalar psixologiyasi". Toshkent: Fan va
texnologiya nashriyoti.
3.
Tursunov, M. (2010). "Pedagogika va tarbiya nazariyasi". Samarqand:
Samarqand davlat universiteti nashriyoti.
International scientific journal
“Interpretation and researches”
Volume 1 issue 1 (47) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2
30
4.
Hamroev, U. (2017). "Ilmiy-ijodiy fikrlashni rivojlantirish". Toshkent:
O‘qituvchi nashriyoti.
5.
Gardner, H. (1983). "Frames of Mind: The Theory of Multiple
Intelligences". New York: Basic Books.
6.
Vygotsky, L. S. (1978). "Mind in Society: The Development of Higher
Psychological Processes". Cambridge: Harvard University Press.
7.
Piaget, J. (1952). "The Origins of Intelligence in Children". New York:
International Universities Press.
