INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
236
YASHIL IQTISODIYOT VA BARQAROR RIVOJLANISH: O’ZBEKISTONNING
YANGI IQTISODIY YO’LI
I.F.Muhiddinova
e-mail:
D.A.Begmatova
e-mail:
Toshkent Amaliy Fanlar Universiteti, Toshkent, 100149, O‘zbekiston Respublikasi
e-mail:
Annotatsiya;
Ushbu maqolada yashil iqtisodiyotning mazmuni, barqaror rivojlanish bilan
o‘zaro bog’liqligi hamda O‘zbekiston Respublikasida bu borada olib borilayotgan islohatlar
yoritilgan. Qayta tiklanuvchi energiya manbalarining rivoji,xalqaro hamkorlikda amalga
oshirilayotgan loyihalar,yashil kreditlar va davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari tahlil
qilingan. Maqola O‘zbekistonning ekologik barqarorligi va iqtisodiy taraqqiyot yo‘lidagi
amaliy harakatlarini ko‘rsatib beradi.
Kalit so’zlar
.Yashil iqtisidiyot,barqaror rivojlanish ,qayta tiklanuvchi energiya , ekologik
siyosat, O‘zbekiston ,yasil kreditlar, xalqaro hamkorlik , quyosh energiyasi ,shamol elektr
stansiyasi.
1 Kirish
Bugungi kunda iqlim o‘zgarishi, ekologik muommolar va tabiiy resurslarning
cheklanganligi global iqtisodiyotning asosiy tahdidlari bo‘lib qolmoqda. Shu sababli dunyo
mamlakatlari yashil iqtisodiyotga o‘tish va barqaror rivojlanishni ta’minlashga qaratilgan
strategiyalarni ishlab chiqmoqda. Yashil iqtisodiyotga o‘tish global miqyosda dolzarb masalaga
aylandi. Bunga bir qator omillar, xususan iqlim o‘zgarishi, tabiiy resurslarning kamayishi,
atrof-muhitning ifloslanishi kabi global muammolar sabab bo‘lmoqda. Shu qatorda, yashil
texnologiyalarning rivojlanishi va ularning narxi pasayishi ham bu jarayonni tezlashtirmoqda.
O‘zbekiston ham ushbu yo‘nalishda faol ishtirok etib ,2025-yilni “Ekologik himoya va yashil
iqtisodiyot yili” deb e’lon qildi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning tashabbusi bilan amalga
oshirilayotgan ushbu strategiya mamlakatning iqtisodiy rivojlanishida yangi bosqichni boshlab
berdi. Yashil iqtisodiyot -bu atrof muhitga zarar yetkazmasdan, iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga
qaratilgan yondashuvdir. Bu modelda energiya tejamkorligi, qayta tiklanuvchi energiya
manbalaridan foydalanish , chiqindilarni kamaytirish va resurslardan oqilona foydalanish asosiy
mezon sifatida qaraladi. Barqaror rivojlanish esa insoniyat ehtiyojlarini hozirgi avlod
ehtiyojlarini qondirgan holda, kelajak avlodlar imkoniyatlarini kamaytirmaslik tamoyiliga
asoslanadi. Yashil iqtisodiyot bu tamoyilni amaliyotda ro‘yobga chiqarish vositasi hisoblanadi.
2 Eksperimental natijalar va ularning muhokamasi
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
237
Yashil iqtisodiyotga o‘tish global tendensiya bo‘lib, ko‘pgina mamlakatlar bu yo‘nalishda
faol harakatlarni amalga oshirmoqda. Bu jarayon bir qator afzalliklar va imkoniyatlar
yaratadi.Birinchidan, yashil iqtisodiyot modeliga o‘tish ekologik barqarorlikni ta’minlashga
yordam beradi. UNEP ma’lumotlariga ko‘ra, yashil iqtisodiyot atrof-muhit muhofazasi va iqlim
o‘zgarishiga qarshi kurashishda muhim rol o‘ynaydi. Bu ayniqsa, iqlim o‘zgarishi kabi global
muammolar sharoitida juda muhimdir. Ikkinchidan, yashil texnologiyalar resurslardan yanada
samaraliroq foydalanish imkonini beradi, bu esa iqtisodiy samaradorlikni oshiradi. Barbier
(2011) ta’kidlaganidek, bu resurslarning cheklanganligi sharoitida muhim ahamiyatga ega.
Masalan, qayta tiklanuvchi energiya manbalari an’anaviy yoqilg‘ilarga bo‘lgan ehti-yojni
kamaytiradi.Uchinchidan, yashil iqtisodiyot sohalari rivojlanishi yangi “yashil” ish o‘rinlari
yaratilishiga olib keladi. Bu esa bandlik va iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi.To‘rtinchidan, yashil iqtisodiyot yangi texnologiyalar va innovatsion yechimlar
ishlab chiqishni rag‘bat-lantiradi. Masalan, qayta tiklanuvchi energiya texnologiyalari
sohasidagi innovatsiyalar energetika sektorini butunlay o‘zgartirmoqda.
Yashil Kreditlar va Barqaror Iqtisodiy Rivojlanish – bu ekologik jihatdan toza va barqaror
rivojlanishni ta’minlaydigan loyihalarni moliyalashtirish uchun ajratiladigan kreditlardir. Ular
iqtisodiy o‘sish bilan bir qatorda atrof-muhitni muhofaza qilish, energetika samaradorligini
oshirish va yashil infratuzilmani rivojlantirishga xizmat qiladi. Yashil kreditlar berilishining
asosiy yo‘nalishlari: Quyosh va shamol energiyasi loyihalari; Energiya samaradorligini oshirish
(izolyatsiya, LED yoritish, ventilyatsiya); Ekologik toza transport vositalarini xarid qilish;
Qayta ishlash va chiqindilarni kamaytirish bo‘yicha loyihalar; Suv tejovchi texnologiyalar va
qishloq xo‘jaligi sohasida ekologik tashabbuslar. O‘zbekiston tajribasi: O‘zbekistonda 2020-
yildan boshlab yashil kreditlar faol joriy etilmoqda. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki
(EBRD), Osiyo taraqqiyot banki (ADB) va Jahon banki kabi moliyaviy institutlar bilan
hamkorlikda yashil moliyalashtirish dasturlari ishlab chiqilgan. Ipoteka-bank, Agrobank,
Hamkorbank va boshqa tijorat banklari ushbu kreditlarni aholiga va tadbirkorlarga taklif
etmoqda.
1-jadval: O’zbekistonda banklar tomonidan ajratilgan yashil kreditlar
Bank nomi
Yashil kredit portfeli
Amalga oshirilgan loyihalar
Ipoteka Banki
109,3 mlrd so‘m
17 ta ijtimoiy loyiha
Hamkorbank
EBRD tomonidan ajratilgan
10 mln AQSh dollari
Energiya
samaradorligi
uchun
yo‘naltirilgan
Ipak Yo‘li Bank
EBRD tomonidan ajratilgan
45 mln AQSh dollari
Yashil
kreditlash
va
savdoni
rivojlantirish
Sanoat Qurilish Bank
IFC tomonidan ajratilgan 75
mln AQSh dollari
Yashil o‘sish va ko'kni moliyalashtirish
Yashil infratuzilma uchun zarur sarmoya: yiliga 6 mlrd AQSh dolla Yashil kreditlarning
iqtisodiy ta’siri: Yashil kreditlar quyidagi ijobiy natijalarga olib kelmoqda: - Import energiya
resurslariga bo‘lgan ehtiyoj kamaymoqda; - Atrof-muhit ifloslanishi kamaymoqda; - Mahalliy
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
238
innovatsion ishlab chiqarishlar rivojlanmoqda; - Aholining yashash sifati yaxshilanmoqda; -
Yangi ish o‘rinlari yaratilmoqda. Statistik tahlil: O‘zbekistonda yashil kreditlar miqdori 2020-
yilda 50 mln USD bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yilga kelib bu ko‘rsatkich 300 mln USDdan oshdi. Ular
asosan quyidagi sohalarga yo‘naltirilgan: - Energiya samaradorligi (42%) - Quyosh va shamol
energetikasi (27%) - Qishloq xo‘jaligi (16%) - Qayta ishlash va chiqindilarni kamaytirish (15%).
1-rasm: Yashil kreditlarning sektorlar bo’yicha taqsimoti.
O‘zbekiston yashil iqtisodiyot yo‘lidagi islohotlarni xalqaro hamkorlik orqali
kuchaytirmoqda. BMT, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot
banki kabi tashkilotlar bilan hamkorlikda ekologik loyihalar amalga oshirilmoqda. Xususan,
Toshkentda “Yashil energiya forumi” o‘tkazilib, xorijiy investorlar bilan qayta tiklanuvchi
energetika sohasida 2 milliard dollardan ortiq investitsiya shartnomalari imzolandi. Xorazm
viloyatida Jahon banki ko‘magida 100MVt quvvatli quyosh stansiyasi qurilmoqda. Yana bir
loyiha -250 MVt quvvatli stansiya va 63 MVt quvvatli energiya saqlash tizimi bilan birga
ishlaydi.Davlat dasturlari va ekologik siyosat. 2025-yilda O’zbekistonda :
-16 ta yangi yashil energiya stansiyasi(3,5GVt)
-35 000 ta xonadonda quyosh panellari
-3 000 kichik GES (164 MVt) quriladi.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
239
2-rasm: Yashil biznes xizmatlariga talab yuqori bo’lgan sohalar.
“Yashil makon” umumxalq loyihasi doirasida 2021-2024 yillar davomida 600 milliondan
ortiq daraxt va butalar ekish rejalashtirilgan. Bu loyiha havo sifatini yaxshilash, tuproq
eroziyasining oldini olish, iqlim barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga, suv
resurslaridan samarali foydalanish borasida innovatsion texnologiyalar - tomchilatib sug‘orish
va yer osti sug‘orish tizimlari joriy etilmoqda. Bu choralar O‘zbekistonning suv tanqisligiga
duchor bo‘lgan mintaqalarida ayniqsa muhim ahamiyatga ega. Suv resurslaridan samarali
foydalanish O‘zbekiston uchun dolzarb masaladir. Suvni tejash texnologiyalarini joriy etish va
suvdan samarali foydalanish muhim vazifa hisoblanadi. Umuman olganda, O‘zbekistonda
yashil iqtisodiyotni rivojlantirish uchun katta salohiyat mavjud. Biroq, bu yo‘nalishda izchil va
maqsadli sa’y-harakatlarni amalga oshirish zarur. Bu O‘zbekistonning barqaror rivojlanish
yo‘lida sezilarli natijalarga erishishiga ko’mak beradi.
XULOSA
Yashil iqtisodiyot va barqaror rivojlanish O‘zbekiston uchun nafaqat ekologik, balki
iqtisodiy va ijtimoiy ustuvorlik sifatida namoyon bo‘lmoqda. Bu yo‘nalishdagi strategik
islohotlar mamlakat iqtisodiyotini zamonaviylashtirish, aholi farovonligini oshirish va ekologik
xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynamoqda. Mamlakatning bu boradagi qat’iy pozitsiyasi
nafaqat ichki barqarorlikni, balki xalqaro miqyosda ekologik mas’uliyatli davlat sifatidagi
mavqeini mustahkamlashga xizmat qiladi. Yashil iqtisodiyotning rivojlanish omillari sifatida
quyidagilar muhim o‘rin tutadi: davlat siyosati va huquqiy me’yorlarning moslashuvi,
iqtisodiy stimullar, innovatsiyalar va texnologik rivojlanish, jamiyatning ekologik ongini
oshirish hamda xususiy sektorning faol ishtiroki. Ushbu omillarni muvaffaqiyatli amalga
oshirish barqaror iqtisodiy o‘sishga erishish va ekologik xavfsizlikni ta’minlashga yordam
beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yilni “Ekologik muhofaza va yashil
iqtisodiyot yili” deb e’lon qilish to‘g’risidagi qarori-Toshkent 2024.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
240
2. Israilova Sh. " Yashil iqtisodiyot xususiyatlari va rivojlanish omillari”, Yashil iqtisodiyot
va taraqqiyot jurnali- №8(2024)
3. UNEP. (2011). Towards a Green Economy: Pathways to Sustainable Development and
Poverty Eradication.
4. Barbier, E. B. (2011). The policy challenges for green economy and sustainable economic
development. Natural resources forum, 35(3), 233-245
5.
6.
7.
8.
9.
