ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
160
BOSHLANG'ICH MAKTAB YOSHIDAGI IQTIDORLI BOLALAR RIVOJLANISHIDA
UCHRAYDIGAN MUAMMOLAR
ZIYOYEVA IRODAXON UMIDJON QIZI
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti magistranti
i.ziyoyeva@dtpi.uz
Anotatsiya:
Ushbu maqolada boshlang’ich sinf yoshidagi bolalarning iqtidori va qobiliyatlari
rivojlanishida yuzaga keladigan muammolar ularni bartaraf etishdagi samarali yechimlar batafsil
yoritib berilgan.
Kalit so'zlar:
iqtidorli bola, salohiyat, metod, muloqot, individual ishlash, rag'batlantirish
PROBLEMS IN THE DEVELOPMENT OF GIFTED CHILDREN OF PRIMARY
SCHOOL AGE
Ziyoyeva Iroda Umidjon qizi
Graduate student of Denov Institute of Entrepreneurship and Pedagogy
i.ziyoyeva@dtpi.uz
Abstract:
This article describes in detail the effective solutions to the problems that arise in the
development of talents and abilities of children of primary school age.
Key words
: gifted child, potential, method, communication, individual work, motivation
ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ ОДАРЕННЫХ ДЕТЕЙ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНОГО
ВОЗРАСТА.
Зиёева Ирода Умиджон кизи
Магистрант Института предпринимательства и педагогики Денова
i.ziyoyeva@dtpi.uz
Аннотация:
В данной статье подробно описаны эффективные решения проблем,
возникающих при развитии талантов и способностей детей младшего школьного возраста.
Ключевые слова:
одаренный ребенок, потенциал, метод, общение, индивидуальная
работа, мотивация.
Kirish
Hozirgi globallashuv jarayonida yangi bilimlarni erta o'zlashtirish o'quvchi va pedagog har
ikkisining zimmasiga ham yetarlicha mas'uliyat yuklaydi. Jamiyatning yuksak taraqqiy etishida
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
161
ham har tomonlama yuksak rivojlangan, ma'nan yetuk, iqtidorli avlodni tarbiyalash va o'z
o'rnida ularning intellektual salohiyatini oldindan to'g'ri baholay olish har bir ustoz, ota-ona va
tarbiyachining vazifasidir. Boshlang‘ich sinf yoshidagi bolalarning iqtidorini yuzaga chiqishi bir
muncha vaqt talab etadigan jarayon hisoblanadi. Bu yo'lda o'quvchilar bir qancha psixalogik va
pedagogik muammolarga duch keladi. Shu o'rinda o'quvchilarni ilg'or va iqtidorlilarini saralash,
ular bilan samarali ishlab , ilhomlantira olish esa ta'lim muassasalarida faoliyat yuritayotgan
pedagoglarning eng katta yutug'i hisoblanadi.
Metodlar
Boshlang'ich sinf yoshidagi ilg'or o'quvchilarning ijodiy rivojlanishi ham turli xususiyatlarga ega.
Boshlang'ich maktab yoshidagi iqtidorli bolalarni rivojlantirish masalasi muhim, chunki
boshlang'ich maktabda o'qish davrida iqtidorli bolalarning qariyb 30 foizi intellektual va ijodiy
rivojlanish ko'rsatkichlarini pasaytiradi[1]. Iqtidorli bolalarning ijodiy g'oyalari, tengdoshlari
bilan qiyoslaganda, ko'proq xilma-xillik va chuqurroq og'zaki rivojlanishi bilan ajralib turadi.
Maktabda bolalik davrida iqtidorni rivojlantirish uchun bolaning tadqiqot pozitsiyasi ayniqsa
muhimdir. Ilg'or fikrli bola o'z shaxsiy sifat va xususiyatlaridan kelib chiqib o'z iqtidorini
mustaqil namoyon eta olishi bilan tengdoshlaridan farq qiladi. Ularning tadqiqot pozitsiyasini
o'rganish Ushbu xulosasi olib kelishga imkon berdi. O'z iqtidorini namoyon etish bola shaxsiyati
va uning psixikasi bilan uzviy bog'liq. Agarda bola shaxsiyatan qat'iyatli bo'lsa bu uning o'z
iqtidori va qobiliyatlarini ta'lim jarayonida namoyon etishga undaydi. Shumakovaning fikricha,
ilg'or iqtidorli boshlang‘ich maktab yoshidagi o'quvchilarning rivojlanish xususiyatlarini
o'rganishda, normativ intellektual rivojlanishiga ega bo'lgan tengdoshlari bilan taqqoslaganda
ularda quyidagi tafovutlarni kuzatish mumkin:
• og'zaki va yozma ijodkorlikning yuqori ko'rsatkichlariga egalik;
• ijodiy topshiriqlarni bajarish shartlariga nisbatan yuqori sezgirlik ko'rsatish;
• intellektual va ijodiy faoliyatga yuqori faollik ko'rsatish[1].
O'quvchilardagi iqtidor yoki iste'dod asosan uch bir-biriga o'zaro bog'liq xususiyatlari yordamida
aniqlanadi. Bu uch xususiyat quyidagilar
bilimlar darajasi rivojlanishidagi ustunlik;
psixologik rivojlanish darajasi;
fiziologik sifatlar[3].
Ushbu maqolada tavsiya etiladigan metod esa bu o'rganish metodi sanaladi. Boshlang‘ich sinfda
o'quvchilarning juda kam foizi o'zlarining qobiliyatini namoyon etadi. Bunday holatda ta'lim
jarayonida va ta'limdan tashqari vaziyatlarda ham o'quvchilar qobiliyatini baholashdan oldin
pedagog ularni aniq va izchil o'rganishi kerak. Shunday so'ng har bir bolaga individual
yondashish mumkin.
Natija
Kichik maktab yoshida hamma o'quvchilar ham aktiv o'z istedodini namoyon etolmaydi. Bunga
ba'zida atrofdagilardan hijolat bo'lish, o'z qobiliyatiga yetarlicha baho bera olmaslik,
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
162
tanqidlardan cho'chish holatlari sabab bo'ladi. Bunday holatlarda yuqoridagi kabi o'rganish
metodi pedagogga yordamga keladi. Masalan: o'quvchi rasm chizishga iqtidori bor lekin buni
namoyon etavermaydi. Bunday holatda o'qituvchi zimdan o'quvchini kuzatish davomida uning
shaxsiy qobiliyatlarini aniqlashi mumkin. Endi savol tug'ilishi mumkin. Pedagog har bir
o'quvchida iqtidorini aniqlagandan so'ng nima qilishi kerak? Eng muhim bosqich ham shu aslida.
Endi ta'lim jarayonida pedagog sinf tashkiliy ishlari o'quvchilar bilan yuzaga keladigan ta'limiy
texnologiyalar barchasini o'quvchilarda taqsimlaydi. Ya'ni alohida istedodi bor shogirdlarga shu
jarayonga mos topshiriqlar beradi. Bu esa o'quvchiga o'z qobiliyatini namoyon etishga imkoniyat
yaratadi. Bu tortinchoq o'quvchilarni o'zlariga mos mashg'ulot bilan ta'minlash orqali ularni
guruh bilan ishlashda o'z intellektual qobiliyatlarini namoyon etishga undaydi. Birinchidan
tortinchoq o'quvchi jamoat bilan ishlash davomida uning muloqot qobiliyati shakllanadi,
ikkinchidan yashirin iste'dodini ko'rsata oladi uchinchidan ustozining bildirgan ishonchini
oqlashga harakat qiladi va shu orqali unda mas'uliyat hissi shakllanadi.
Muhokama
Baum
va boshqa bir qancha olimlar ta'kidlashadiki, boshlang'ich sinf o'qituvchilarining iqtidorli
bolalarni erta aniqlash bo'yicha malaka darajasi yuqori emas. Buning sababi iqtidorli bolalar
haqida bilimlarning yetishmasligi bo'lishi mumkin. Ko'pgina tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki,
o'qituvchilar ko'pincha iqtidorli talabalarni aniqlash va o'rganishda etarli darajada tayyorgarlik
ko'rmaydilar va atrofdan yordam oladilar[4]
Bu tushunchaning xulosasini tasdiqlash uchun
Ford
2008-yilda iqtidorli bolalarni erta
aniqlashda o'qituvchilarning malakasi darajasi bo'yicha tadqiqot o'tkazdi, unda u
o'qituvchilarning malakasi pastligini aniqlagan va shuning uchun u ba'zi o'qituvchilarga ba'zi
salbiy fikrga ega bo'lishi mumkin. Masalan ular iqtidorlilik haqidagi noto'g'ri tushunchalarga
ega ekanliklari, masalan, o'quvchi iqtidorini faqat yuqori ilmiy yutuqlar standartida baholash. Bu
an'anaviy stereotipga to'g'ri kelmaydigan iqtidorli o'quvchilarning kam tanlanishiga olib kelishi
mumkin. Bunday fikr yuritsh ortidan esa o'quvchiga past baho berish holatlari kuzatiladi[5].
Ushbu tadqiqotning yana bir xulosasi shuni ko'rsatdiki, boshlang'ich sinf o'qituvchilarining
iqtidorli bolalarni jinsiga qarab imkon qadar erta aniqlashda kompetentsiya darajasida sezilarli
tafovut yo'q. Ushbu tadqiqotning xulosasi
Reis
va
McCoach
2002-yildagi tadqiqotini ijobiy
tarafdan qo'llab-quvvatlaydi, ular o'qituvchilarning iqtidorli o'quvchilarni aniqlashda jiddiy
gender farqlarini aniqlamadilar. Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, o'qituvchilar iqtidorli o'g'il va
qizlarni bir xil muddatda va darajada baho bera olishlari mumkin. Shuningdek, gender
nomutanosiblik turli sohalarda, jumladan, ta'lim sohasida ham mavjud bo'lishi mumkin[6]. Biroq,
iqtidorli bolalarni aniqlash haqida izlanish olib borganda,
Renzulli
va
Parkning
2002-yildagi
tadqiqotlari xulosani ijobiy tarafga bura oladi. Ya'ni iqtidorni erta aniqlashda pedagoglar
faoliyatida gender tarafkashligi muhim rol o'ynamasligi mumkinligini ko'rsatadi. Ta'limda
barcha e'tibor jinsga xos mezonlarga emas, balki individual xususiyat va qobiliyatlarga
qaratiladi[7].
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Shumakova N.B 2018."Specificity and Problems of Development of Gifted Children in
Primary
School
Age".Psychological-Educational
Studies,1:1-7.
DOI:10.17759/psyedu.2018100101
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
163
2. Saadu U.T.and K.E. Obafemi. and Oluwakemi A.Ch. 2024 ."Primary School Teachers’
Competence Level in The Early Identification of Gifted Children".Indonesian Journal of
Community and Special Needs Education,1:1-10. DOI: http://dx.doi.org/10.17509/xxxx.xxxx
3. Ochilov O.N va Botirova G.U. 2022." Maktabda iqtidorli bolalar bilan ishlash
muammolari".ILM – FAN TA’LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR,
TAKLIF VA YECHIMLAR, konferensiyasi:1-7b.
4.Baum, S. M., Renzulli, J. S., and Hébert, T. P. (2005). Reversing underachievement: Creative
productivity as a systemic intervention. Gifted Child Quarterly, 49(4), 315-335.
5. Ford, D. Y. (2008). Reversing underachievement among gifted black students: Promising
practices and programs. Gifted Child Today, 31(2), 38-43.
6.Reis, S. M., and McCoach, D. B. (2002). Underrepresentation of students of color in gifted
education: The influence of teacher referrals. Gifted Child Quarterly, 46(3), 151-162.
7. Renzulli, J. S., and Hébert, T. P. (2005). Reversing underachievement: Creative productivity
as a systemic intervention. Gifted Child Quarterly, 49(4), 315-335.
