ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
302
IXTISOSLASHTIRILGAN SAVDO MAJMUALARINING
RAQOBATBARDOSHLIGINI OSHIRISHDA ZAMONAVIY BOSHQARUV
YONDASHUVLARINING ROLI
Xatamov Abror Abdigapparovich
“Bek baraka ixtisosolashgan savdo kompleksi” MCHJ
direktor o‘rinbosari
Annotatsiya:
Mazkur tezisda ixtisoslashtirilgan savdo majmualarining raqobatbardoshligini
oshirishda zamonaviy boshqaruv yondashuvlarining tutgan o‘rni, ularning amaliy samaradorligi
va xalqaro tajribalar asosida ilg‘or modellarni joriy etish imkoniyatlari tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
savdo, raqobat, global iqtisodiyoy, infratuzilma, majmua, strategiya, bozor,
foyda.
В статье анализируется роль современных подходов к управлению в повышении
конкурентоспособности специализированных торговых центров, их практическая
эффективность и возможности внедрения передовых моделей на основе международного
опыта.
Ключевые слова:
торговля, конкуренция, мировая экономика, инфраструктура,
торговый центр, стратегия, рынок, прибыль.
This article analyzes the role of modern management approaches in increasing the
competitiveness of specialized shopping malls, their practical effectiveness, and the
possibilities of introducing advanced models based on international experience.
Keywords:
trade, competition, global economy, infrastructure, mall, strategy, market, profit.
Hozirgi global iqtisodiyot sharoitida savdo-sotiq sohasi jadal rivojlanayotgan tarmoqlardan biri
sifatida iqtisodiy o‘sishning muhim omiliga aylanmoqda. Ayniqsa, ixtisoslashtirilgan savdo
majmualari (ISM) zamonaviy savdo infratuzilmasining ajralmas bo‘lagi bo‘lib,
iste’molchilarga sifatli xizmat ko‘rsatish, ishlab chiqaruvchilar uchun samarali realizatsiya
kanallarini yaratish va hududiy iqtisodiy faollikni oshirishda muhim rol o‘ynamoqda. Shunga
qaramay, bozorda kuchayib borayotgan raqobat, mijozlar ehtiyojlarining o‘zgaruvchanligi
hamda raqamli transformatsiya sharoitida ushbu majmualarning raqobatbardoshligini
ta’minlash dolzarb masalaga aylanmoqda. Ayniqsa, raqobatning yangi bosqichga ko‘tarilgan
bugungi davrida ISMlar an’anaviy boshqaruv uslublaridan voz kechib, ilg‘or menejment
yondashuvlariga asoslangan, moslashuvchan va innovatsion boshqaruv tizimlarini joriy etishga
majbur bo‘lmoqda. Strategik rejalashtirish, mijozga yo‘naltirilgan menejment, marketing
menejmenti, raqamli texnologiyalar asosida boshqaruv, logistika va xizmatlar sifatini kompleks
boshqarish kabi zamonaviy yondashuvlar ushbu majmualarning bozordagi barqaror mavqeyini
ta’minlashda muhim vosita bo‘lib xizmat qilmoqda.
Ixtisoslashtirilgan savdo majmualari — bu muayyan mahsulotlar yoki xizmatlar turlariga
ixtisoslashgan, infratuzilmaviy va boshqaruv jihatdan kompleks tarzda tashkil etilgan savdo
maydonlari bo‘lib, ular iste’molchilar uchun qulay muhit yaratish, ishlab chiqaruvchilar va
distribyutorlar o‘rtasida samarali bozor munosabatlarini ta’minlashga xizmat qiladi. Mazkur
majmualar ko‘pincha tumanlararo yoki mintaqaviy ahamiyat kasb etib, zamonaviy chakana
savdo tizimining muhim bo‘g‘inlaridan biri hisoblanadi.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda 2023-yil holatiga ko‘ra 350 dan ortiq turli
ixtisoslikdagi savdo majmualari faoliyat yuritmoqda, shundan 30 foizi yengil sanoat
mahsulotlariga, 25 foizi oziq-ovqat tovarlariga, qolgan qismi esa qurilish, elektronika va xizmat
ko‘rsatish sohalariga ixtisoslashgan.
1
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
303
Raqobatbardoshlik – bu xo‘jalik yurituvchi subyektning bozor talablariga moslashish, qiymat
yaratish va barqaror foyda olish orqali bozorning ma’lum ulushini egallash qobiliyatidir. M.
Porter ta’rifiga ko‘ra, raqobat ustunligini ta’minlashning asosiy strategik yondashuvlari
quyidagilardan iborat:
1-rasm
Raqobat ustunligini ta’minlashning asosiy strategik yondashuvlari
Ixtisoslashtirilgan savdo majmualarida esa bu strategiyalar quyidagi jihatlar orqali namoyon
bo‘ladi:
tovarlar va xizmatlar assortimenti kengligi;
joylashuvning qulayligi;
xizmat ko‘rsatish sifati;
mijozlarga mos narx siyosati;
raqamli xizmatlar joriy etilishi
So‘nggi yillarda boshqaruv fanida bir qator zamonaviy konsepsiyalar ishlab chiqilgan bo‘lib,
ular savdo majmualarida ham samarali qo‘llanilmoqda. Quyidagilar ularning asosiy turlari
hisoblanadi:
Mijozga yo‘naltirilgan menejment (Customer-Centric Management): bu yondashuvda
mijoz ehtiyojlari asosiy strategik o‘ringa ega bo‘lib, barcha qarorlar iste’molchi qiymatini
oshirishga yo‘naltiriladi.
Innovatsion menejment: mahsulot va xizmatlarni yangilash, marketing strategiyalarini
doimiy takomillashtirish orqali raqobat ustunligi yaratiladi.
Loyihaviy boshqaruv (Project Management): savdo majmualarini bosqichma-bosqich
rivojlantirishda resurslarni samarali taqsimlash, risklarni boshqarish va maqsadli natijaga
erishish imkonini beradi.
Raqamli transformatsiya: savdo jarayonlarini avtomatlashtirish, mijozlar xatti-
harakatlarini tahlil qilish (CRM tizimlari), sun’iy intellekt asosidagi narxlar boshqaruvi va
ombor hisoboti tizimlari orqali majmualarning samaradorligi oshiriladi.
Masalan, Turkiya, Polsha va Malayziya kabi davlatlarda ixtisoslashtirilgan savdo markazlarida
smart retail management, big data analytics, loyalty program platforms singari texnologiyalar
orqali raqobatbardoshlik darajasi 20–25% ga oshgan.
O‘zbekistonda esa faoliyat yuritayotgan
ko‘plab savdo majmualarida hali-hanuz an’anaviy boshqaruv uslublari saqlanib qolgan. 2023-
yilgi Savdo infratuzilmasini rivojlantirish monitoringiga ko‘ra, ixtisoslashtirilgan savdo
majmualarining atigi 18 foizida zamonaviy marketing strategiyalari va CRM tizimlari joriy
etilgan. Bu esa ularning raqobatbardoshligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
1-jadval
2
Porter, M.E. (1985).
Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance.
New York: Free
Press
3
McKinsey & Company. (2022).
The Future of Retail: 2022 Global Outlook
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
304
2021–2023 yillar davomida O‘zbekistondagi ixtisoslashtirilgan savdo majmualarida (ISM)
zamonaviy boshqaruv yondashuvlari va raqamli xizmatlar joriy etilishining foiz
ko‘rsatkichlari
Yil
Zamonaviy boshqaruv yondashuvi joriy
etilgan majmualar (%)
Raqamli xizmatlar joriy etilgan
majmualar (%)
2021
10%
6%
2022
14%
9%
2023
18%
13%
Yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 2021-yildan 2023-yilgacha ISMlarda zamonaviy
boshqaruv yondashuvlarini joriy etish 8 foiz punktga oshgan (10% → 18%), bu esa ushbu
yondashuvlarga bo‘lgan talab va ehtiyoj ortib borayotganini ko‘rsatadi. Xuddi shuningdek,
raqamli xizmatlar joriy etilgan majmualar soni ham 6% dan 13% gacha oshgan. Yilma-yil
o‘sish dinamikasi mavjud bo‘lsa-da, bu ko‘rsatkichlar hali ham nisbatan past darajada. Bu
O‘zbekiston bozorida ISMlar uchun raqamli transformatsiya jarayoni hali to‘liq
shakllanmaganligini anglatadi. Misol uchun, Malayziya va Turkiyada 2023-yil holatiga ko‘ra
ixtisoslashtirilgan savdo markazlarining 50–65 foizi zamonaviy CRM va raqamli xizmatlar
bilan jihozlangan, bu esa O‘zbekiston tajribasida hali foydalanilmagan salohiyat mavjudligini
ko‘rsatadi. Ko‘plab savdo majmualarida menejerlar va xodimlarning zamonaviy boshqaruv
usullaridan xabardorligi past, moliyaviy va texnik resurslar esa cheklangan. Ichki iste’mol
bozorida talab ortib borayotganiga qaramay, xizmat ko‘rsatish sifati, logistika tizimi, to‘lov
infratuzilmasi va mijoz bilan ishlash mexanizmlarida hali katta kamchiliklar mavjud. Bu esa
majmualar raqobatbardoshligiga bevosita salbiy ta’sir qiladi.
Ixtisoslashtirilgan savdo majmualarining zamonaviy iqtisodiy muhitdagi ahamiyati yildan-yilga
ortib bormoqda. Ular nafaqat chakana savdo faoliyatini tashkil etishda, balki mahalliy ishlab
chiqaruvchilarni bozorga olib chiqishda, iste’molchilarga qulay va tizimli xizmat ko‘rsatishda
ham asosiy poydevor bo‘lib xizmat qilmoqda. Biroq, bozorda kuchayib borayotgan raqobat,
texnologik yangilanishlar va iste’molchilarning yuqori darajadagi kutishlari ushbu majmualar
oldiga yangicha yondashuvlar asosida boshqaruvni yo‘lga qo‘yishni talab qilmoqda.
Zamonaviy boshqaruv yondashuvlarini, xususan mijozga yo‘naltirilgan menejment,
innovatsion yondashuvlar, loyihaviy boshqaruv va raqamli texnologiyalarni joriy etish
ixtisoslashtirilgan savdo majmualarining raqobatbardoshligini oshirishda hal qiluvchi omil
hisoblanadi. Bu yondashuvlar orqali savdo majmualari bozordagi o‘z mavqeini mustahkamlab,
mijozlar ehtiyojini yanada puxta qondirish, mahsulotlar aylanish tezligini oshirish va xizmat
ko‘rsatish sifatini yaxshilash imkoniga ega bo‘ladi. 2021–2023 yillar davomida
O‘zbekistondagi savdo majmualarida zamonaviy boshqaruv yondashuvlarini joriy etish
sur’atlari ortgan bo‘lsa-da, bu ko‘rsatkichlar hali ham rivojlangan davlatlar darajasidan ancha
orqada. Jumladan, zamonaviy menejment yondashuvlari qo‘llanilgan ISMlar ulushi 2021-yilda
10%ni tashkil etgan bo‘lsa, 2023-yilga kelib bu raqam 18%ga yetgan. Xuddi shunday, raqamli
xizmatlar joriy etilgan majmualar ulushi ham 6%dan 13%gacha o‘sgan. Bu esa sohada sust,
ammo barqaror o‘sish borligini tasdiqlaydi.
Shuningdek, tahlil davomida O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan ixtisoslashtirilgan savdo
majmualarida zamonaviy boshqaruv konsepsiyalarini qo‘llashga to‘siq bo‘layotgan omillar
sifatida moliyaviy cheklovlar, kadrlar yetishmovchiligi, boshqaruv madaniyatining pastligi va
raqamli infratuzilmaning rivojlanmaganligi aniqlandi. Bunday holatlarda xalqaro tajriba va
4
5
Malikov, B. (2021). “Savdo infratuzilmasini modernizatsiyalashda raqamli texnologiyalarning o‘rni”.
Iqtisodiyot
va innovatsion texnologiyalar
ilmiy jurnali, №3(45), 112–118.
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
305
ilg‘or modellarni mahalliy sharoitga moslashtirish orqali mavjud salohiyatdan samarali
foydalanish imkoniyatlari mavjud.
Umuman olganda, ixtisoslashtirilgan savdo majmualarining raqobatbardoshligini oshirish
uchun zamonaviy boshqaruv yondashuvlarini tizimli asosda joriy etish – nafaqat hozirgi davr
talabi, balki kelajakdagi barqaror rivojlanish kafolati sifatida e’tirof etilishi lozim. Bu
yondashuvlar orqali savdo majmualari bozorning o‘zgaruvchan sharoitlariga tez va samarali
moslashib, milliy iqtisodiyotda mustahkam o‘rin egallashi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Malikov,
B.
(2021).
“Savdo
infratuzilmasini
modernizatsiyalashda
raqamli
texnologiyalarning o‘rni”. Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar ilmiy jurnali, №3(45),
112–118
2.
Porter, M.E. (1985). Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior
Performance. New York: Free Press
3.
Kotler, P., & Keller, K.L. (2016). Marketing Management (15th ed.). Pearson Education
4.
McKinsey & Company. (2022). The Future of Retail: 2022 Global Outlook.
5.
6.
7.
