ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
215
BO’LAJAK TEXNOLOGIYA FANI O’QITUVCHILARINI KASBIY FAOLIYATIGA
TAYYORLASHDA KREATIV KOMPETENTLIGINI RIVOJLANTIRISH
Avazov G'oyibnazar Berdiyevich
Termiz davlat pedagogika instituti
Texnologiya va geografiya kafedrasi o'qituvchisi
Annotatsiya:
Zamonaviy ta'lim tizimida o‘qituvchilarning professional malakasi va shaxsiy
kompetentsiyasi muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, texnologiya fani o‘qituvchilarining
kreativ kompetentsiyasini rivojlantirish ularning kasbiy faoliyatida muvaffaqiyatli bo‘lishlari
uchun zarurdir. Kreativ kompetentsiya o‘qituvchilarga innovatsion metodlar qo‘llash, o‘quv
jarayonini samarali tashkil etish va o‘quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish
imkonini beradi. Ushbu maqolada, kelajakdagi texnologiya fani o‘qituvchilarini kasbiy
faoliyatga tayyorlashda kreativ kompetentsiyani rivojlantirish metodlarining pedagogik-
psixologik imkoniyatlari tahlil qilinadi.
Kalit soʻzlar:
Kreativ kompetentsiya, Texnologiya fani o‘qituvchisi, Innovatsion pedagogika,
Aktiv o‘quv metodlari, Dizayn fikrlash, Loyiha asosidagi o‘rganish.
Bugungi kunda ta’lim tizimida global miqyosda o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Ayniqsa,
innovatsion texnologiyalarni ta’lim jarayoniga integratsiya qilish va zamonaviy
o‘qituvchilarning kreativ kompetentsiyasini rivojlantirish masalalari dolzarb ahamiyat kasb
etmoqda. Texnologiya fanining o‘qitilishi, faqatgina nazariy bilimlar yetkazish emas, balki
o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, ularda zamonaviy muammolarni yechish
uchun zarur bo‘lgan innovatsion yondashuvlarni shakllantirishni talab qiladi. Shu nuqtai
nazardan, bo‘lajak texnologiya fani o‘qituvchilarini kasbiy faoliyatga tayyorlashda kreativ
kompetentsiyani rivojlantirish eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Kreativ kompetentsiya
- bu shaxsning muammolarni yechishda ijodkorlik bilan yondashishi, yangilik yaratish va
samarali usullarni ishlab chiqish qobiliyatidir. Zamonaviy texnologiyalar va ularning ta’limdagi
qo‘llanilishi sharoitida, o‘qituvchilardan faqatgina bilimli bo‘lish emas, balki o‘z bilimi va
tajribasini ijodiy tarzda tatbiq eta olish ham talab qilinadi. Bunda pedagogik-psixologik
yondashuvlar va innovatsion metodlarning ahamiyati katta. Ta’lim jarayonida kreativ
kompetentsiyani rivojlantirish o‘quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatini oshirish bilan birga,
ularning muammoli vaziyatlarni hal qilishda o‘ziga xos va samarali yondashuvlarni ishlab
chiqishiga xizmat qiladi. Bu esa, texnologiya fani o‘qituvchilarining nafaqat kasbiy mahoratini
oshiradi, balki ularning o‘quvchilar bilan samarali pedagogik munosabatlarini shakllantiradi.
Ushbu maqola bo‘lajak texnologiya fani o‘qituvchilarining kreativ kompetentsiyasini
rivojlantirish uchun mo‘ljallangan metodlarning pedagogik va psixologik imkoniyatlarini tahlil
qilishga qaratilgan. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar, kreativ yondashuvlar va o‘quv
jarayonida ijodiy usullardan foydalanishning afzalliklari va ularning o‘qituvchilar faoliyatidagi
o‘rni keng yoritiladi. O‘z navbatida, ta’limda kreativ kompetentsiyani shakllantirish va
rivojlantirish masalasiga milliy va xalqaro tajriba asosida yondashib, bo‘lajak o‘qituvchilarning
professional va shaxsiy rivojlanishini ta’minlashga xizmat qiladigan tavsiyalar beriladi. Shu
bilan birga, kreativ kompetentsiyani rivojlantirishda qo‘llaniladigan metodlar va
yondashuvlarning psixologik asoslari ham chuqur tahlil qilinadi. Kelajakdagi texnologiya fani
o‘qituvchilarini kreativ kompetentsiyani rivojlantirish masalasi bo‘yicha olib borilgan ilmiy-
tadqiqotlar turli pedagogik va psixologik yondashuvlar asosida amalga oshirilgan. Ushbu tahlil
jarayonida mavzuga oid adabiyotlarni quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha o‘rganamiz:
Guilford (1950) ijodiylikni shaxsning muhim psixologik sifati sifatida ta'riflab, uni yangi
g‘oyalar yaratish va muammolarni noan’anaviy usullar bilan hal qilish qobiliyati sifatida
ko‘rsatgan.
Uning
tadqiqotlari
kreativ
fikrlashning
komponentlarini,
masalan,
moslashuvchanlik, o‘ziga xoslik va fluensiyani aniqlashga qaratilgan.
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
216
Runco va Jaeger (2012) kreativlikni zamonaviy ta’lim jarayonida asosiy kompetentsiyalardan
biri deb hisoblaydi. Ularning tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, kreativ kompetentsiyaga ega
o‘qituvchilar o‘quvchilarda yangi bilimlarni izlashga qiziqish uyg‘otadi.
O‘zbekistonlik olimlar orasida Gulomov (2020) kreativ kompetentsiyaning o‘quv jarayonidagi
ahamiyatini o‘rganib, uni pedagogik jarayonning ajralmas qismi deb ta'kidlagan. Uning
tadqiqotlarida kreativ kompetentsiya o‘qituvchilarning innovatsion yondashuvlarni qo‘llash
imkoniyatlarini ochib beruvchi sifat sifatida qaraladi.
Vygotskiy (1978) o‘quv jarayonida ijodiylikni rivojlantirishga alohida urg‘u bergan va
shaxsning ijtimoiy muhit bilan muloqoti ijodiy fikrlashni shakllantirishda muhim omil
ekanligini ta'kidlagan.
Miller (2015) texnologiya fani o‘qituvchilarini tayyorlash jarayonida loyiha asosida o‘qitish va
dizayn fikrlash metodologiyasini qo‘llash ijodiy qobiliyatni rivojlantirishda samarador
ekanligini ko‘rsatgan.
Islomova (2018) texnologiya fanini o‘qitishda innovatsion yondashuvlarning o‘rnini o‘rgangan.
U, ayniqsa, texnologik loyihalash va gamifikatsiyaning o‘quv jarayonida ijodiy qobiliyatlarni
rivojlantirishdagi ahamiyatini qayd etgan.
Ushbu tadqiqot kelajakdagi texnologiya fani o‘qituvchilarining kasbiy faoliyatiga tayyorlanish
jarayonida kreativ kompetentsiyasini rivojlantirish metodlarining pedagogik-psixologik
imkoniyatlarini o‘rganishga qaratilgan. Tadqiqotda sifatli va miqdoriy usullarni birlashtirgan
kombinatsiyalangan metodologiya qo‘llanildi, bu esa natijalar ishonchliligi va to‘liqligini
ta'minlashga imkon berdi. Tadqiqot dizayni eksperimental asosda tashkil etilib,
o‘qituvchilarning kreativ kompetentsiyasini baholash uchun keng qamrovli ma'lumotlarni
yig‘ishga imkon yaratdi. Miqdoriy tadqiqot qismi uchun 150 ta texnologiya fani o‘qituvchisi
o‘rtasida standartlashtirilgan anketalar o‘tkazildi. Anketa savollari kreativ kompetentsiyaning
turli komponentlarini baholashga qaratilgan bo‘lib, ularda innovatsion fikrlash, muammolarni
yechim topish qobiliyati, ijodiy metodlarni qo‘llash va o‘quvchilarning kreativligini
rivojlantirish kabi aspektlar mavjud edi. Likert shkali yordamida baholash tizimi (1 - juda past,
5 - juda yuqori) qo‘llanildi, bu orqali o‘qituvchilarning kreativ kompetentsiyasi darajasi aniq
ko‘rsatilishi mumkin bo‘ldi. Sifatli tadqiqot qismi uchun esa, miqdoriy tadqiqotdan keyin 20 ta
o‘qituvchi bilan chuqur intervyular olib borildi. Intervyularning maqsadi anketalarda olingan
natijalarni yanada chuqurroq tahlil qilish, o‘qituvchilarning kreativ kompetentsiyasini
rivojlantirishda duch keladigan qiyinchiliklar va muvaffaqiyatlarni aniqlash edi. Intervyu
savollari ochiq bo‘lib, o‘qituvchilarning shaxsiy tajribalari, qo‘llagan metodlari, motivatsiya va
pedagogik-psixologik omillar haqida ma'lumot olishga yo‘naltirilgan edi. Tadqiqotning nazariy
qismi mavjud adabiyotlar, ilmiy maqolalar va ilg‘or tajribalarni tahlil qilish orqali amalga
oshirildi. Bu orqali kreativ kompetentsiyaning nazariy asoslari, uning ahamiyati va
rivojlantirish metodlari haqida chuqur tushuncha hosil qilindi. Tadqiqotda qatnashuvchi sifatida
O‘zbekistonning turli hududlarida faoliyat yuritayotgan texnologiya fani o‘qituvchilari tanlandi.
Anketalash uchun 150 ta o‘qituvchi tanlab olindi, ular orasida maktab va o‘rta maxsus ta’lim
muassasalarida ishlovchi o‘qituvchilar bo‘ldi. Intervyu uchun esa 20 ta o‘qituvchi tasodifiy
tanlandi, ular anketada yuqori va o‘rta darajadagi kreativ kompetentsiya ko‘rsatkichlariga ega
bo‘lishi ta’minlandi.
Pedagogik-psixologik imkoniyatlar esa o‘qituvchilarning kreativ kompetentsiyasini
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Emotsional intellekt va motivatsiya kreativ
kompetentsiyani rivojlantirishda eng kuchli ta'sir ko‘rsatadigan omillar sifatida aniqlangan.
Anketalarda emotsional intellektning kreativ kompetentsiya bilan korrelatsiya koeffitsienti 0.72,
motivatsiyaning esa 0.68 bo‘lib, ular o‘qituvchilarning o‘z ishiga bo‘lgan munosabati va ichki
motivatsiyasining yuqori darajada bo‘lishi kreativ kompetentsiyani rivojlantirishga ijobiy ta'sir
ko‘rsatishini tasdiqlaydi. Individual yondashuv va innovatsion pedagogik yondashuvlar ham
yuqori darajada korrelyatsiyaga ega bo‘lib, o‘qituvchilarning shaxsiy yondashuvlari va
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
217
innovatsion metodlarni qo‘llashlari kreativ kompetentsiyaning rivojlanishiga sezilarli ta'sir
ko‘rsatadi. Bu natijalar ta'lim muassasalarida o‘qituvchilarning shaxsiy rivojlanishini qo‘llab-
quvvatlash, ularni yangi metodlar bilan tanishtirish va motivatsiyasini oshirishning zarurligini
ko‘rsatadi.
Shuningdek, tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, pedagogik-psixologik imkoniyatlarni
kuchaytirish o‘qituvchilarning kreativ kompetentsiyasini yanada rivojlantirishga yordam beradi.
O‘qituvchilarning emotsional barqarorligini oshirish, stressni boshqarish, ijobiy munosabatlarni
shakllantirish va samarali muloqotni o‘rnatish ularning professional faoliyatida muhim
ahamiyatga ega. Bunday psixologik qo‘llab-quvvatlash o‘qituvchilarning kasbiy o‘sishida va
kreativ yondashuvlarni qo‘llashda ularga yordam beradi. O‘qituvchilarning individual
yondashuvi, ya'ni har bir o‘quvchining qobiliyatlari va qiziqishlariga moslashgan o‘quv
rejalarini ishlab chiqish, ularning o‘quvchilarning ehtiyojlarini qondirish va ularga maksimal
darajada yordam berish imkonini yaratadi.
Grafik va jadval ma'lumotlari asosida, loyihaviy o‘rganish va dizayn fikrlash metodlari
o‘qituvchilarning kreativ kompetentsiyasini rivojlantirishda eng yuqori samaradorlikka ega
ekanligi aniqlandi. Bu metodlar o‘qituvchilarga innovatsion yondashuvlarni qo‘llash,
muammolarni tizimli tahlil qilish va ijodiy yechimlar topishda yordam beradi. Bundan tashqari,
o‘yin asosidagi o‘qitish metodlari ham o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va darslarga bo‘lgan
motivatsiyasini kuchaytirishda samarali vosita sifatida ko‘rsatiladi. Pedagogik-psixologik
imkoniyatlarni kuchaytirish orqali o‘qituvchilar o‘zlarining professional o‘sishini ta'minlashlari
va kreativ kompetentsiyalarini yanada rivojlantirishlari mumkin.
Xulosa.
Tadqiqot natijalari kelajakdagi texnologiya fani o‘qituvchilarining kreativ kompetentsiyasini
rivojlantirishda qo‘llaniladigan metodlarning samaradorligini chuqur o‘rganishga imkon berdi.
Bu jarayonda loyiha asosidagi o‘rganish va dizayn fikrlash metodlari eng yuqori samaradorlik
ko‘rsatdi, bu esa ularning o‘qituvchilarning kreativ qobiliyatlarini rivojlantirishdagi
ahamiyatini tasdiqlaydi. Loyiha asosidagi o‘rganish metodi 85% samaradorlik bilan, dizayn
fikrlash esa 80% samaradorlik bilan o‘qituvchilarning kreativ kompetentsiyasini oshirishda eng
samarali usullar sifatida ajralib turadi. Bu metodlar o‘qituvchilarga nafaqat o‘z bilim va
ko‘nikmalarini yangilash, balki ularni innovatsion tarzda qo‘llash imkonini beradi, bu esa
o‘quvchilarning texnologik savodxonligini oshirish va ularni zamonaviy talablarga
tayyorlashda muhim rol o‘ynaydi. Brainstorming va o‘yin asosidagi o‘qitish metodlari ham
ijobiy natijalarga erishdi, ularning samaradorligi mos ravishda 75% va 65% bo‘lib, bu
metodlarning o‘quvchilarning qiziqishini oshirish va darslarni interaktiv tarzda o'tkazishda
samarali ekanligini ko‘rsatadi. Bu natijalar, o‘qituvchilarning dars jarayonini qiziqarli va faol
o'tkazishlari orqali o‘quvchilarning o‘z fikrlarini erkin ifoda etishlari va ijodiy yondashuvlarni
rivojlantirishlari mumkinligini isbotlaydi. Pedagogik-psixologik imkoniyatlar, ayniqsa
emotsional intellekt va motivatsiya, o‘qituvchilarning kreativ kompetentsiyasini rivojlantirishda
muhim omil ekanligi aniqlangan. Emotsional intellektning kreativ kompetentsiya bilan yuqori
korrelatsiya koeffitsienti (0.72) va motivatsiyaning (0.68) bu boradagi ahamiyatini tasdiqlaydi.
Bu shuni anglatadiki, o‘qituvchilarning o‘z ishiga bo‘lgan ijobiy munosabati va ichki
motivatsiyasi ularning kreativ qobiliyatlarini oshirishda asosiy omil hisoblanadi. Shu bilan
birga, individual yondashuv va innovatsion pedagogik yondashuvlar ham yuqori darajada
korrelyatsiyaga ega bo‘lib, o‘qituvchilarning shaxsiy yondashuvlari va innovatsion metodlarni
qo‘llashlari kreativ kompetentsiyaning rivojlanishiga sezilarli ta'sir ko‘rsatadi. Bu natijalar,
ta'lim muassasalarida o‘qituvchilarning shaxsiy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash, ularni yangi
metodlar bilan tanishtirish va motivatsiyasini oshirish zarurligini ko‘rsatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
218
1.
Avazov, G’. B. (2024). “Boʻlajak texnologiya fani oʻqituvchilarini kasbiy faoliyatiga
tayyorlashda kreativ kompetentligini rivojlantirish metodikasi.”So’ngi ilmiy tadqiqotlar
nazariyasi 7-jild 1-son respublika ilmiy-uslubiy jurnali
2.
Avazov, G’. B. (2023). “Bo'lajak texnologiya fani o'tituvchilarining kreativ
kompetentligi” "Innovative Academy RSC".
3.
Runco, M. A., & Jaeger, G. J. (2012). The Standard Definition of Creativity. Creativity
Research Journal, 24(1), 92-96.
4.
Guilford, J. P. (1950). Creativity. American Psychologist, 5(9), 444-454.
5.
Kiyomov A. Bo‘lajak texnologik ta’lim pedagoglarining kompetentligini shakllantirish
Jurnal.
Tafakkur
ziyosi.
2021/12.№4.
B.
17-21
Jizzax.
Kiyomov A. Modeling of social worker’s technological competence during of student
internship International Journal of Formal Education Volume: 02 Issue: 11| November-2023
ISSN: 2720-6874. 442-448.
6.
Kiyomov A. The Development of Pedagogue's Technological Competence as a
Pedagogical Problem Innovative: International Multi-disciplinary Journal of Applied
Technology 2.04. 2024. 238-242.
7.
Gulomov, A. (2020). Kreativ Kompetentsiya: Nazariy va Amaliy Yondashuvlar.
Toshkent: O‘zbek Davlat Universiteti Nashriyoti.
8.
Islomova, M. (2018). Texnologiya Fanini O‘qitishda Innovatsion Metodlar. Samarqand:
Samarkand State University Publishing.
9.
Rahimov, B. (2019). Pedagogik Psixologiya Asoslari. Toshkent: O‘zbekiston
Pedagogika Universiteti Nashriyoti.
10.
Nurmatov, D. (2021). O‘yin Asosidagi O‘qitish va Uning Ta’limdagi O‘rni. Toshkent:
Ta'lim NDTU.
