ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
149
YURAK ISHEMIK KASALLIGI: PATOGENEZ VA MORFOLOGIK
O‘ZGARISHLAR
Ma'murova Marjona Ulug'bek qizi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada yurak ishemik kasalligining (YIK) rivojlanish mexanizmlari va
morfologik o‘zgarishlari tahlil qilinadi. YIK yurak mushagining kislorodga bo‘lgan talab va
ta’minot orasidagi nomutanosiblik natijasida yuzaga keladi. Kasallik patogenezi asosan toj
arteriyalarining aterosklerotik zararlanishi, blyashkalar hosil bo‘lishi, endoteliy disfunksiyasi va
tromboz jarayonlari bilan bog‘liq. Bundan tashqari, yurak mushagida yuzaga keladigan
metabolik o‘zgarishlar, ion almashinuvining buzilishi va reperfuziya shikastlanishlari YIKning
klinik va morfologik oqibatlarini belgilaydi. Maqolada miokard infarkti, ishemik kardioskleroz
va yurakning to‘satdan o‘limi kabi shakllarning gistologik va makroskopik belgilariga
to‘xtaliniladi. Morfologik o‘zgarishlar orasida miokard nekrozi, chandiqlanish, fibrozis, yurak
mushagining gipertrofiyasi va qon tomir o‘zgarishlari alohida ahamiyatga ega. Shuningdek,
YIKning diagnostik mezonlari va asosiy davolash usullari ham qisqacha ko‘rib chiqilgan.
Ushbu kasallikni erta aniqlash va kompleks profilaktika choralari ko‘rish yurak-qon tomir
kasalliklari oqibatlarining oldini olishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Kalit so’zlar:
yurak ishemik kasalligi, ateroskleroz, patogenez, miokard infarkti, ishemiya,
endoteliy disfunksiyasi, tromboz, morfologik o‘zgarishlar, miokard nekrozi, kardioskleroz.
Yurak ishemik kasalligi (YIK) – bu yurak mushagining (miokardning) qon bilan
ta’minlanishining nisbiy yoki mutlaq yetishmovchiligi natijasida yuzaga keladigan patologik
holatlar majmuasidir. Ushbu holat odatda yurak toj (koronar) arteriyalarining aterosklerotik
zararlanishi bilan bog‘liq bo‘lib, yurak mushagining kislorodga bo‘lgan talabini yetarli darajada
ta’minlay olmaslik oqibatida rivojlanadi. YIK zamonaviy jamiyatda o‘lim va nogironlikning
yetakchi sabablaridan biri hisoblanadi. Kasallikning patogenezi murakkab bo‘lib, u qon
tomirlarining tuzilmasi, yurakning metabolik ehtiyojlari, gormonlar, hujayraviy omillar va
yallig‘lanish jarayonlarining o‘zaro ta’siriga asoslanadi.
YIKning asosiy etiologik omili sifatida ateroskleroz ko‘rsatiladi. Ateroskleroz natijasida toj
arteriyalar devorlarida lipidlar, xususan, past zichlikdagi lipoproteidlar (PZL) to‘planadi, bu esa
endoteliy shikastlanishi, yallig‘lanish va fibroz plitalar hosil bo‘lishiga olib keladi. Ushbu
plitalar qon tomirlarining ichki diametrini toraytirib, qon oqimini chegaralaydi. Miokardga
keladigan kislorod va ozuqa moddalarining kamayishi esa ishemiya holatiga olib keladi.
Bundan tashqari, aterosklerotik blyashkalar yuzasining yorilishi tromb hosil bo‘lishiga sabab
bo‘lishi mumkin, bu holat esa to‘liq to‘sig‘likka olib kelib, miokard infarktini chaqiradi.
Yurak ishemik kasalligining rivojlanishida endoteliy disfunksiyasi, trombogenez,
vazokonstriktsiya va metabolik sindrom muhim rol o‘ynaydi. Endoteliy hujayralari tomonidan
ishlab chiqariladigan azot oksidi (NO) miqdorining kamayishi qon tomirlarining kengayish
qobiliyatini pasaytiradi va trombotsitlar faolligini oshiradi. Shuningdek, gipertoniya, qandli
diabet, dislipidemiya, semizlik va chekish kabi xavf omillari ateroskleroz va YIK rivojlanishini
tezlashtiradi.
Yurak ishemik kasalligining morfologik ko‘rinishlari turlicha bo‘lishi mumkin. Eng ko‘p
uchraydigan shakllari – barqaror stenokardiya, barqaror bo‘lmagan stenokardiya, miokard
infarkti (transmural yoki subendokardial), ishemik kardioskleroz va yurakning to‘satdan o‘limi.
Stenokardiya holatida miokardning qisqa muddatli ishemiyasi natijasida og‘riq sindromi
kuzatiladi, ammo nekroz rivojlanmaydi. Miokard infarktida esa to‘qimalar nekrozga uchraydi,
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
150
bu esa yurak devorining morfologik o‘zgarishlariga olib keladi. Transmural infarktda yurak
mushagining barcha qatlamlari zararlanadi, subendokardial infarktda esa faqat ichki qatlamlar
zararlanadi.
Miokard infarktidan so‘ng zararlangan joyda granulyatsion to‘qima paydo bo‘ladi, keyinchalik
bu joyda biriktiruvchi to‘qima rivojlanib, chandiq hosil bo‘ladi. Natijada yurakning qisqarish
qobiliyati pasayadi, bu esa yurak yetishmovchiligi bilan yakunlanishi mumkin. Shu bilan birga,
postinfarkt davrida yurak ritmi buzilishi (aritmiyalar), yurak devorlarining yorilishi, perikardit,
anevrizma kabi asoratlar ham kuzatiladi. Bunday morfologik o‘zgarishlar YIKning og‘irligi va
davolash strategiyasini belgilashda muhim ahamiyatga ega.
Patomorfologik jihatdan YIK yurak mushagining atrofiyasi, fibrozisi, gipertrofiyasi va
chandiqlanishi bilan tavsiflanadi. Ishemik kardioskleroz – bu yurak to‘qimasida doimiy
ishemiya natijasida hosil bo‘lgan tolali to‘qimaning o‘sib borishi bo‘lib, u yurakning elektr va
mexanik funksiyalarini izdan chiqaradi. Miokardda qon aylanishining surunkali
yetishmovchiligi oxir-oqibatda yurak hajmining kattalashuvi, kamroq qisqarish kuchi, yurak
minut hajmining kamayishi kabi klinik belgilarga olib keladi.
Yurak ishemik kasalligini tashxislash uchun zamonaviy instrumental va laborator usullardan
foydalaniladi. Elektrokardiografiya (EKG), exokardiyografiya, yurak qon tomirlarini kontrast
modda bilan tekshirish (koronaroangiografiya), qon plazmasida troponin, kreatinfosfokinaza
(KFK) kabi markerlarni aniqlash keng qo‘llaniladi. Shu asosda kasallik og‘irligi baholanadi va
davolash yondashuvlari belgilanadi.
Yurak ishemik kasalligini davolashda hayot tarzini sog‘lomlashtirish, dori vositalari
(antiplateletlar, beta-blokerlar, ACE ingibitorlar, statinlar), shuningdek, invaziv muolajalar —
angioplastika, stentlash va aorto-koronar shuntlash keng qo‘llaniladi. Barcha chora-tadbirlar
yurak mushagining qon bilan ta’minlanishini yaxshilash, nekroz jarayonining oldini olish va
yurak faoliyatini tiklashga qaratilgan.
Xulosa qilib aytganda, yurak ishemik kasalligi yurak mushagining kislorod bilan
ta’minlanishidagi yetishmovchilik bilan bog‘liq bo‘lib, patogenezi murakkab va ko‘p bosqichli
jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Kasallikning morfologik ko‘rinishlari esa uning klinik belgilari va
oqibatlarini aniqlashda muhim diagnostik mezon hisoblanadi. YIKning oldini olish, erta
aniqlash va kompleks davolash choralarini ishlab chiqish zamonaviy kardiologiyaning ustuvor
yo‘nalishlaridan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Guyton A.C., Hall J.E. Inson fiziologiyasi asoslari, Toshkent: Tibbiyot, 2020.
2.
Braunwald E. Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine, 11th Edition,
Elsevier, 2019.
3.
Robbins S.L., Cotran R.S. Pathologic Basis of Disease, 10th Edition, Elsevier, 2020.
4.
Yusuf S., Reddy S., Ôunpuu S., Anand S. Global burden of cardiovascular diseases,
Circulation, 2001.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi. Yurak-qon tomir kasalliklarini
davolash bo‘yicha klinik protokollar, Toshkent, 2021.
6.
Mamedov M.N. Kardiologiyada klinik diagnostika asoslari, Moskva: Medpraktika,
2018.
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
151
7.
Topol E.J., Teirstein P.S. Textbook of Interventional Cardiology, 8th Edition, Elsevier,
2020.
8.
American Heart Association (AHA). Guidelines for the Management of Patients with
Chronic Stable Angina, 2022.
