ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
59
REPROSISTIK KONFLIKT VA IJTIMOIY ROL TALQINI: “OYIMTILLA”
ROMANINING ASOSIY G‘OYALARI
Mamatova Dilorom A'zam qizi
Qarshi davlat texnika universiteti
Xorijiy tillar kafedrasi o'qituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada Zulfiya Qurolboy qizining Oyimtilla romanidagi asosiy
g‘oyalar – reprosistik konflikt (ya’ni onalik masalasi va tanlov erkinligi o‘rtasidagi ichki
ziddiyat) hamda ayolning jamiyatdagi ijtimoiy roli qanday tasvirlanganligi tahlil qilinadi.
Asarda bosh qahramon Nilufarning onalik, turmush va kasbiy hayotdagi qarorlari orqali
zamonaviy o‘zbek ayolining ichki kurashi ochib beriladi. Muallif feministik adabiy tanqid va
ijtimoiy-konstruktivistik yondashuv asosida ayollarning ijtimoiy me’yorlar bilan kurashi, o‘zini
anglash jarayoni va shaxsiy erkinlik sari intilishini ko‘rsatadi. Maqola xulosasiga ko‘ra,
Oyimtilla romani o‘zbek adabiyotida ayol mavqeini qayta talqin etishga xizmat qiluvchi muhim
adabiy manba hisoblanadi.
Kalit so‘zlar:
Oyimtilla, Nilufar, reproduktiv konflikt, ijtimoiy rol, feministik tanqid, ayol
obrazi, o‘zbek adabiyoti, ma’naviy iztirob
KIRISH
O‘zbek zamonaviy adabiyotida ayol qahramonlarning ichki kechinmalari, jamiyatdagi
o‘rni, va ruhiy kurashlari tobora muhim mavzuga aylanmoqda. Zulfiya Qurolboy qizining
Oyimtilla romanida bu holat aniq aks etadi. Asarda bosh qahramon Nilufarning reproduktiv
ayollik vazifalarini bajarishga bo‘lgan bosim, uning ichki qarama-qarshiliklari, hamda ijtimoiy
rolining doimiy qayta talqin qilinishi orqali zamonaviy ayol obrazining murakkabligi ochib
beriladi. Ushbu maqolada asardagi reprosistik konflikt — ya’ni ayolning onalik, tanlov va
jamiyat kutilmalari o‘rtasidagi ziddiyat — va ijtimoiy ro‘l talqini asosiy tahlil obyekti sifatida
ko‘rib chiqiladi.
Asosiy qism
Ushbu maqola tahlilida feministik adabiy tanqid va ijtimoiy-konstruktivistik yondashuv asos
bo‘lib xizmat qiladi. Feministik nazariya ayolning jamiyatdagi ijtimoiy funksiyalarini —
ayniqsa ona, turmush o‘rtoq va ishchi rolida — qanday bosim ostida shakllanishini tahlil qiladi.
Ijtimoiy ro‘llar nazariyasiga ko‘ra, ayollar ko‘pincha jamiyat belgilagan me’yorlarga
moslashishga majbur bo‘ladilar. Nilufar obrazi ushbu nazariyalarning barchasini ifodalaydi: u
o‘z hayotida mustaqil qaror qabul qilishga intiladi, ammo ijtimoiy va reproduktiv me’yorlar
uning tanlov erkinligini doimiy tarzda cheklab boradi.
Feministik adabiy tanqid.
Zamonaviy adabiy tanqidiy yondashuvlar ichida feministik adabiy
tanqid o‘zbek adabiyotidagi ayol obrazlarini chuqurroq tahlil qilish imkonini beradi. Ushbu
nazariya ayollar hayotidagi ijtimoiy bosimlar, gender tengsizligi, erk va tanlov erkinligi
masalalariga e’tibor qaratadi. Feministik yondashuv nafaqat ayol obrazini tasvirlash uslubini,
balki uning jamiyatdagi mavqeini ham tahlil qilishni maqsad qiladi.
Zulfiya Qurolboy qizining Oyimtilla romanida bosh qahramon Nilufarning ruhiy holati,
tanlovlari va jamiyat talablariga bo‘lgan munosabati aynan feministik tanqid asosida
yondashilganda yanada chuqurroq anglash mumkin. Nilufar ijtimoiy jihatdan “ideal ayol”
bo‘lish talablariga mos tushmaydi: u an’anaviy onalik roliga shubha bilan qaraydi, professional
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
60
hayotda faol bo‘lishni xohlaydi, va sevgi hamda erkinlik o‘rtasida muvozanat izlaydi. Bu esa
uni jamiyatga “boshqacha” ko‘rsatadi.
Feministik tanqid nuqtayi nazaridan Nilufar obrazi ijtimoiy me’yorlarga so‘zsiz bo‘ysunadigan,
hissiyotlarini ichiga yutib yashaydigan an’anaviy ayol modeliga zid turadi. U o‘z tanasiga
egalik qilish, oilaviy hayotga o‘zi istagan tarzda kirish, hamda o‘ziga ma’qul kasb yo‘lini
tanlashni xohlaydi. Bu esa uning jamiyat bilan ziddiyatli munosabatini keltirib chiqaradi.
Roman davomida Nilufarning ichki monologlari, yolg‘izlikka tushishi va qarorlar olish
jarayoni – bularning barchasi feministik nuqtayi nazardan ayolning o‘zligini anglash, o‘z
ovozini topish va ijtimoiy qoliplardan chiqishga bo‘lgan harakat sifatida talqin qilinadi. Muallif
Nilufar orqali ayolning jamiyat tomonidan berilgan roli emas, balki o‘zi istagan hayot yo‘lini
tanlash huquqiga ega shaxs sifatidagi mavqeini ilgari suradi.
Shunday qilib, Oyimtilla romanida feministik adabiy tanqid doirasidagi dolzarb mavzular –
gender tengsizligi, reprosistik bosim, shaxsiy erkinlik, ayolning ichki qarshiligi kabi masalalar
yuksak badiiy darajada yoritilgan. Bu asar orqali muallif o‘zbek ayolining bugungi jamiyatdagi
murakkab o‘rnini tahlil qilishga da’vat etadi.
Obraz tahlili (personajlar asosida)
Zulfiya Qurolboy qizining Oyimtilla romanidagi asosiy g‘oyalarning ochilishida personajlar
muhim o‘rin egallaydi. Asardagi har bir obraz muallifning ayollik, jamiyat, ma’naviyat va
erkinlik haqidagi qarashlarini ifodalaydi. Ayniqsa, bosh qahramon Nilufar obrazi orqali
zamonaviy ayolning ichki dunyosi, tanlovlari va ruhiy kechinmalari chuqur badiiy talqinda
yoritiladi.
Nilufar – roman markazidagi asosiy qahramon. U bir qarashda oddiy ayoldek tuyulsa-da, uning
ichki olami, fikrlari va hissiyotlari orqali zamonaviy ayolning murakkab ijtimoiy muhitdagi
kurashi aks etadi. Nilufar onalik, oilaviy mas’uliyat, muhabbat va kasbiy hayot o‘rtasida ichki
tortinchoqlikni boshdan kechiradi. Ayniqsa, reprosistik konflikt uning shaxsiy tanlov huquqiga
jamiyat tomonidan berilayotgan bosimni ochib beradi. U jamiyat tayinlagan “ideal ayol”
qiyofasiga mos kelmaslikdan qiynaladi, ammo shu bilan birga o‘ziga xos yo‘lni tanlashga
intiladi. Nilufarning ovozi – bu jamiyatda o‘z o‘rnini topishga urinayotgan ko‘plab ayollarning
umumlashgan timsolidir.
Oyimtilla – romanning nomi bilan atalgan, biroq syujetda bevosita markazda bo‘lmagan obraz.
Bu personaj ko‘proq an’anaviy ayollik timsoli sifatida talqin qilinadi. U sabr-toqatli, mehribon,
burchni birinchi o‘ringa qo‘yuvchi ayol sifatida Nilufarga qarama-qarshi obraz vazifasini
bajaradi. Oyimtilla timsolida muallif o‘zbek jamiyatidagi ayollarning sabrli va fidoyi qiyofasini
badiiylashtiradi, biroq bu obraz orqali an’anaviy qadriyatlarning ham har doim ham individual
erkinlik bilan uyg‘un bo‘lmasligi ko‘rsatiladi.
Asarda uchraydigan erkak obrazlari ko‘proq sust yoki ijtimoiy qolipni takrorlovchi personajlar
sifatida tasvirlangan. Ular Nilufarning tanlovlariga nisbatan aniq qarama-qarshi pozitsiyada
turadi yoki uning ichki iztirobini tushunmaydigan muhitni ifodalaydi. Bu orqali muallif
jamiyatdagi gender rollari o‘rtasidagi notekislikni yoritishga harakat qiladi. Romanda
uchraydigan boshqa ayol obrazlari – masalan, dugonalari, qarindoshlari yoki qari ayollar –
ko‘pincha Nilufarga “qanday bo‘lish kerak”ligi haqida maslahat beradi. Bu maslahatlar ijobiy
niyatda aytilgan bo‘lsa-da, ular jamiyatning ayolga qo‘ygan me’yorlarini mustahkamlovchi
vositaga aylanadi.
Xulosa
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
61
Zulfiya Qurolboy qizining Oyimtilla romanida ayolning shaxsiy hayoti, tanlov erkinligi, onalik
va ijtimoiy majburiyatlar o‘rtasidagi murakkab ziddiyatlar chuqur badiiy tasvir topgan. Ushbu
asarda ayniqsa reprosistik konflikt va ijtimoiy rol talqini markaziy g‘oya sifatida ilgari suriladi.
Bosh qahramon Nilufar obrazi orqali muallif zamonaviy ayolning ruhiy iztiroblarini, jamiyatda
o‘z o‘rnini topishga bo‘lgan intilishini va ichki qarama-qarshiliklarini hayotiy va ta’sirchan
tarzda ochib beradi.
Nilufar an’anaviy qadriyatlar va zamonaviy dunyoqarash o‘rtasida to‘qnashib, o‘z tanlovi
uchun kurashadi. Bu jarayonda u nafaqat jamiyat, balki o‘zi bilan ham ziddiyatga tushadi.
Aynan shu ichki kurash uning obrazini chuqurlashtiradi va roman badiiy qimmati oshishiga
xizmat qiladi. Asarda tasvirlangan boshqa personajlar – Oyimtilla, erkak obrazlari, ikkilamchi
ayol timsollari – Nilufarning ichki olami va qarorlarini yanada kengroq kontekstda tushunish
imkonini beradi.
Tahlillardan kelib chiqib aytish mumkinki, Oyimtilla romani o‘zbek zamonaviy adabiyotida
ayol mavqeini yorituvchi, feministik yondashuvga asoslangan dolzarb asarlardan biridir. U
ayolning ijtimoiy roli qayta talqin qilinayotgan, shaxsiy erkinlik, tanlov huquqi va ma’naviy
o‘zlik muhim qadriyat sifatida qaralayotgan yangi davr adabiy tafakkurining yorqin namunasi
sifatida ahamiyatlidir.
Adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Qurolboy qizi, Z. Oyimtilla. — Toshkent: G‘. G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at
nashriyoti, 2022.
2.
Beauvoir, Simone de. The Second Sex. — New York: Vintage Books, 1989.
3.
Butler, Judith. Gender Trouble. — New York: Routledge, 1990.
4.
Temirova, M. “O‘zbek adabiyotida ayol obrazi: yangi yondashuvlar”. Filologiya
masalalari, 2021.
5.
Saidova, S. “Ona va ayol timsoli o‘zbek romanlarida”. Zamonaviy adabiy tahlil, 2020.
6.
Qizi, H. Z. M. (2024). WOMEN’S ROLES AND GENDER PORTRAYAL IN
THOMAS HARDY’S WORKS. Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali, 2(57), 344-347.
7.
Хамзаева, З. (2025). Толкование женского образа в романе «Бону» с точки зрения
декадентства: социальный кризис и противоречие ценностей. Зарубежная лингвистика и
лингводидактика, 3(2), 17-22.
