ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
47
BOLALARNING SOG'LOM BO'LIB RIVOJLANISHIDA JISMONIY
TARBIYANING O'RNI
Davronova Sevinch Alisherovna
Termiz davlat pedagogika instituti
maktabgacha va boshlangʻich taʼlim fakulteti talabasi
Annotatsiya
: Ushbu maqolada bolalar organizmining sog‘lom shakllanishi va har tomonlama
rivojlanishida jismoniy tarbiyaning o‘rni tahlil qilinadi. Jismoniy tarbiya nafaqat bolaning
jismoniy holatini mustahkamlash, balki ruhiy va ijtimoiy moslashuvini ham ta’minlaydi.
Tadqiqot davomida maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy faollikning salomatlik, harakat
faoliyati, nutq rivoji va shaxsiy intizomga ta’siri o‘rganildi. Maqolada samarali jismoniy
mashqlar, harakatli o‘yinlar, ertalabki gimnastika va sport elementlarining tarbiyaviy qiymati
yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
jismoniy tarbiya, sog‘lom bola, harakatli o‘yin, maktabgacha yosh, rivojlanish,
psixofiziologik holat, sport mashqlari
Bola sog‘lom rivojlanishi uchun nafaqat to‘g‘ri ovqatlanish va ruhiy osoyishtalik, balki
jismoniy faollik ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa, maktabgacha yoshda bola
organizmi jadal rivojlanadi, mushak va suyak tizimlari, yurak-qon tomir faoliyati, nafas olish
organlari mustahkamlanadi. Bu davrda jismoniy tarbiya vositalaridan to‘g‘ri foydalanish bola
salomatligini asrash, tana a’zolari faoliyatini muvozanatda saqlash va ijtimoiy moslashuv
darajasini oshirishda beqiyos rol o‘ynaydi.
Jismoniy tarbiya orqali bola o‘z harakatini boshqarishni, muvozanatni saqlashni, aniqlik,
chidamlilik va chaqqonlikni o‘rganadi. Bundan tashqari, jismoniy faollik bolaning emotsional
holatiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi — u stress, xavotir, ichki zo‘riqishlarni kamaytiradi,
quvnoqlikni oshiradi. Harakatli o‘yinlar orqali bola tengdoshlari bilan muloqot qiladi, jamoaviy
ishda ishtirok etish, qoidaga rioya qilish, sabr-toqat kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni egallaydi.
Zamonaviy ta’limda jismoniy tarbiya sog‘lom turmush tarzining ajralmas qismi sifatida
qaralmoqda. Maktabgacha ta’lim muassasalarida ertalabki gimnastikadan tortib, harakatli
o‘yinlar, sport elementlari va musiqali mashqlar bolalarda sog‘lom yashash madaniyatini
shakllantirishga xizmat qiladi.
Ushbu maqolada aynan maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy tarbiyaning ahamiyati, uni
samarali tashkil etish yo‘llari va sog‘lom rivojlanishga ta’sir qiluvchi mexanizmlar yoritiladi.
Ushbu tadqiqotda maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy tarbiya vositalari orqali sog‘lom
rivojlanishni aniqlash maqsadida kuzatuv, eksperiment, pedagogik tahlil va suhbat usullaridan
foydalanildi. Tadqiqot maktabgacha ta’lim tashkilotlarining tayyorlov guruhlarida olib borildi.
Kuzatuvlar jarayonida bolalarning ertalabki gimnastika, harakatli o‘yinlar, sport
mashg‘ulotlarida ishtiroki, faol harakat qilish darajasi, jismoniy mashqlarni bajarish aniqligi va
chidamlilik darajasi tahlil qilindi. Eksperiment tarzida 3 oylik jismoniy tarbiyaga asoslangan
mashg‘ulotlar dasturi ishlab chiqilib, har haftalik gimnastika, harakatli o‘yinlar, musiqali
jismoniy mashqlar, koordinatsion harakatlar asosida bajarildi.
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
48
Pedagoglar bilan suhbatlar orqali har bir bolaning holati, jismoniy faollik darajasi, sog‘lig‘i,
emotsional muvozanati va jamoadagi ijtimoiy xatti-harakatlari haqida ma’lumot olindi.
Shuningdek, ota-onalar bilan so‘rovnomalar orqali bolalarning uy sharoitidagi harakat faolligi
va sog‘lom turmush tarziga rioya qilishi o‘rganildi.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, jismoniy tarbiya vositalaridan muntazam va maqsadli
foydalanish maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy sog‘lomlashuv, emotsional barqarorlik
va ijtimoiy ko‘nikmalarning shakllanishiga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi.
Tajriba ishtirokchilari bo‘lgan bolalar jismoniy faollik tufayli yurish, yugurish, sakrash,
muvozanatni saqlash, to‘g‘ri nafas olish kabi asosiy harakat ko‘nikmalarini mustahkamladi.
Shuningdek, bolalarning immuniteti, chanqoqlik darajasi, tez charchash holatlari kamayganligi
pedagogik kuzatuvlar orqali aniqlangan.
Musiqali va o‘yin asosidagi jismoniy mashqlar bolalarning mashg‘ulotlarga qiziqishini oshirdi,
ularning ijobiy kayfiyatda bo‘lishiga sabab bo‘ldi. O‘z navbatida, jismoniy tarbiya elementlari
qatnashgan guruhlarda bolalar orasida ijtimoiy faollik, jamoada ishlash, tartibga rioya qilish,
rahbar va izdoshlik rollarini bajara olish ko‘nikmalari kuchliroq shakllangan.
Ota-onalar tomonidan to‘ldirilgan so‘rovnomalar orqali aniqlanishicha, jismoniy tarbiyani uyda
davom ettirgan bolalar sog‘lom turmush tarziga ko‘proq rioya qilgan, to‘g‘ri ovqatlanish va
harakatga bo‘lgan ehtiyoji yuqori bo‘lgan.
Maktabgacha yosh — bolaning jismoniy, aqliy va ruhiy rivojlanishida muhim poydevor
davridir. Aynan shu bosqichda bola asosiy harakat ko‘nikmalarini egallaydi, tana tuzilishi va
mushak tizimi jadal rivojlanadi, yurak-qon tomir hamda nafas olish organlari faoliyati
takomillashadi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, jismoniy tarbiya orqali bola nafaqat
jismonan chiniqadi, balki psixologik va ijtimoiy jihatdan ham mustahkamlanadi.
Mashg‘ulotlar davomida o‘yinlar va harakatlar orqali bolalarda muvozanat, chidamlilik,
koordinatsiya, diqqat, intizom, ishonch va o‘zini nazorat qilish kabi shaxsiy sifatlar rivojlanadi.
Harakatli o‘yinlar ijtimoiy muloqot vositasi bo‘lib xizmat qiladi — bola qoidaga rioya qilish,
navbat kutish, tengdoshiga hurmat bilan qarash, jamoada harakat qilishni o‘rganadi.
Shuningdek, jismoniy mashg‘ulotlar bolaning emotsional holatiga ham bevosita ta’sir qiladi.
Doimiy jismoniy faollik quvnoqlik, faol kayfiyat, ijobiy emotsiyalarni kuchaytiradi, stress va
ichki asabiylik darajasini kamaytiradi. Bu esa bolalarda o‘z-o‘zini boshqarish va ijtimoiy
moslashuv darajasini oshiradi.
Muhokama davomida aniqlanganki, pedagoglar tomonidan jismoniy tarbiyani jonli, qiziqarli,
bola ehtiyojlariga mos usullar bilan olib borilishi ularning sog‘lig‘i va shaxsiy rivojlanishiga
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ammo shuni ham qayd etish lozimki, jismoniy tarbiya samaradorligi
bolalarning ovqatlanish madaniyati, uyqu-gigiyena tartibi va oiladagi faol turmush tarzi bilan
chambarchas bog‘liq. Shunday ekan, pedagogik faoliyatda ota-onalar bilan doimiy hamkorlik
jismoniy tarbiyaning natijadorligini belgilovchi muhim omillardan biridir.
Jismoniy tarbiya bolalarning sog‘lom, har tomonlama yetuk va faol shaxs bo‘lib shakllanishida
hal qiluvchi o‘rin tutadi. Maktabgacha yoshda jismoniy tarbiyani to‘g‘ri tashkil qilish bolalarda
nafaqat jismoniy rivojlanishni, balki ijtimoiy va emotsional o‘sishni ham rag‘batlantiradi.
ILM FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
IYUL
ANDIJON,2025
49
Harakatli o‘yinlar, ertalabki gimnastika, sport mashg‘ulotlari orqali bolaning tana harakatlari,
muloqot ko‘nikmalari, hissiy holati, intizomi va o‘ziga bo‘lgan ishonchi mustahkamlanadi.
Jismoniy tarbiyani samarali tashkil etish uchun maktabgacha ta’lim muassasalarida zamonaviy
pedagogik yondashuvlar, individual yondashuv, xavfsizlik, estetik muhit va ota-onalar bilan
hamkorlik alohida e’tiborda bo‘lishi kerak. Bola salomatligi — bu nafaqat tibbiy, balki
pedagogik va ijtimoiy masala hamdir. Shu boisdan, sog‘lom bola — sog‘lom jamiyat tamoyili
asosida jismoniy tarbiya tizimi muntazam ravishda rivojlantirib borilishi zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Abdullayeva, M. (2022). Maktabgacha yoshdagi bolalarda jismoniy faollikning roli.
Toshkent: Ilm Ziyo.
2.
Yusupova, Z. (2021). Jismoniy tarbiya vositalari orqali sog‘lom bola tarbiyasi.
Pedagogik innovatsiyalar jurnali, 4(1), 67–72.
3.
Elkonin, D.B. (1989). Psixologiya razvitiya igrovoi deyatelnosti. Moskva: Pedagogika.
4.
Qodirova, D. (2020). Sog‘lom turmush tarzi va maktabgacha ta’lim. Ta’lim va
taraqqiyot, 3(2), 44–48.
5.
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi. (2023).
Maktabgacha ta’lim davlat dasturi. Toshkent.
6.
UNICEF. (2019). Physical Activity Guidelines for Early Childhood Development.
7.
World Health Organization (WHO). (2018). Physical Activity and Young Children:
Recommendations and Guidelines. Geneva: WHO.
