234
[6] Meyers, M. A., et al., "Biological materials: Structure and mechanical properties.,"
Progress in
Materials Science,,
vol. 53(1), pp. 1-206., 2008.
[7] "Role of keratinase in bioremediation of feathers and hairs.,"
Smart Bioremediation
Technologies,,
vol. CHAPTER 5, pp. 83-98,, 2019.
[8] Arun Ghosh* and Stewart R. Collie., "Keratinous Materials as Novel Absorbent Systems for
Toxic Pollutants,,"
Defence Science Journal,,
vol. Vol. 64, pp. pp. 209-221, , 2014.
DEFEKATNDAN YANGI MAHSULOTLAR OLISHNING YANGI YO'NALISHLARI
Xudoyberdiyev F.I., Abdukodirov X.U.
Toshkent kime-texnologiya instituti
Har bir qishloq xo'jaligi ekinlarini etishtirishning iqtisodiy maqsadga muvofiqligi tuproq
unumdorligi bilan belgilanadi. Ularning unumdorligini belgilaydigan tuproqlarning eng muhim
xususiyati kislotali muhitidir. Dehqonchilikda tuproqlarning unumdorligini tiklash va saqlashning
istiqbolli yo'nalishi o'z ichiga ohak mavjud bo'lgangan sanoat chiqindilaridan foydalanish va
ayniqsa shakarni qayta ishlash sanoatining chiqindilari – defekat hisoblanadi. Shakar ishlab
chiqarishning asosiy chiqindisi-filtrlash cho'kmasi (defekat) hisoblanadi. Ushbu chiqindi katta
ahamiyatga ega va chorva mollarini boqish, dalalarni urug'lantirish yoki boshqa turdagi
mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun xomashyo sifatida ishlatiladi.
Qayta ishlangan lavlagi massasiga o'rtacha 10-12% shakar chiqishi bilan filtrlash
cho'kmasining taxminan 12% hosil bo'ladi. Chiqindilarni yo'q qilish zamonaviy sanoatning eng
muhim muammolaridan biridir. Defekatni yo'q qilishning eng yaxshi usuli uni kislotali tuproqlarni
zararsizlantirish uchun qishloq xo'jaligida ishlatishdir. Bundan tashqari, shakarni qayta ishlash
sanoatining qo'shimcha mahsulotlari va ko'p tonnalik chiqindilaridan foydalanish qishloq xo'jaligida
foydalanish uchun minglab gektar er maydonlarini qaytarib berishga imkon beradi. Defekat
diffuziya sharbatini tozalash jarayonida hosil bo'ladi, shu jumladan dastlabki va asosiy defekatsiya,
I va II denaturatsiya, sulfitatsiya va sharbatni filtrlash jarayonlari. Defekat miqdori qayta
ishlanadigan qand lavlagi massasining 9-11% ni tashkil qiladi. Filtrlash cho'kmasi (defekat) asosan
kaltsiy karbonat CaCO3 (quruq modda uchun 60-75%), 10-15% organik moddalar, shu jumladan
oqsillar va uglevodlar, oksalat, limon, kaltsiy tuzlari va boshqalarni o'z ichiga oladi. cho'kmaning
elementar tarkibiga magniy karbonat, azot (0,2-0,7% N), fosfor va boshqalar kiradi. (0,2-0,9%
P2O5), kaliy (0,3-1,0% K2O). Yangi defekat 60% gacha namlikni o'z ichiga oladi, lekin zavodda
quritilganidan keyin namlik 20-30% gacha tushadi [1].
Shuning uchun defekatni ifloslanish darajasi bo'yicha tuproqqa kiritilgan moddalar toifasiga
kiritish mumkin. Tuproq, o'simliklar va qishloq xo'jaligi mahsulotlarining sifatiga ta'siri bo'yicha
filtrlash cho'kmasi standart ohak uniga teng. Tuproqqa defekatning kiritilishi uning tuzilishini
yaxshilashga yordam beradi, fermentlarning faolligini oshiradi, kaliy, kaltsiy va magniy miqdorini
oshiradi. Defekat tarkibida qishloq xo'jaligi o'simliklarini rivojlantirish uchun zarur bo'lgan
elementlari bo'lgan rux va mis etarli miqdorda mavjud, u asosan qishloq xo'jaligida tuproqning
ortiqcha kislotaliligini yo'q qilish uchun ishlatiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1.
Пузанова Л.Н. Отходы сахарного производства и их использование в сельском
хозяйстве . Наука. М.– 2009, № 10. с. 48.
2.
Худойбердиев Ф.И., Умиров Ф.Э., Эшмуродова М.Ш., Равшанова О.А. Изучение
физико-химических свойств дефеката как перспективного вторичного сырья для
строительных материалов и химикатов. Universum: Химия и Биология. Москва, 2022.
№ 9(99), с 29-35.
235
3.
Худойбердиев Ф.И., Умиров Ф.Э.Изучение химических свойств дистиллерной
жидкости - отхода производства кальцинированной соды. International Journal of
Advanced Science and Technology. Vol. 3(2), 2022, pp. 4-8.
“AMMAFOS MAXAM “ AJ KORXONASI TEXNIK SUVINI QAYTA ISHLASH TIZIMI
SAMARADORLIGINI OSHIRISH
magistrant
Bekmuratova Muqaddam Mirhakim qizi, Hakimova Gulnoza Negmanovn
a
Toshkent kimyo-texnologiya instituti,
bekmuratovamuqaddam@gmail.com, hakimova_67@mail.com
Hozirgi kunda nafaqat O`zbekiston balki dunyo oilmlari ham chiqindi va texnik suvlarni
qayta ishlash borasida juda ko`plab ishlarni amalga oshirmoqdalar, tajribalar o`tkazishmoqda.
Bunda chiqindi suvlarini tozalashning optimal usullarini yaratishga harakat qilishmoqda. Chunki
sanoat, umuman ishlab chiqarishni qay turini olmaylik albatta suvdan foydalaniladi. O`zbekiston
respublikasi Olmaliq shahrida joylashgan “AMMAFOS MAXAM “ Ochiq Aksiyadorlik jamiyati
1969-yil dekabr oyida ishga tushgan. Korxona O`zbekiston respublikasinng Qizilqum
fosforitlaridan murakkab azot-fosforli mineral o`g`itlar ishlab chiqaruvchi va “Uzkimyosanoat” AJ
tarkibiga ham kiradi. Sanoat maydoni 194.5gektar. Yiliga 217.5 ming tonna fosforli o`g`itlar ishlab
chiqaradi. Korxona tarkibida:
2ta ammafos sexlari
-
2ta ekstraksiyalangan fosfat kislota sexlari
-
Sulfat kislota sexi
-
Xalq iste`mol mollarri ishlab chiqarish sexi
-
Bir qator yordamchi sexlar
-
“MAXAM UZBEKISTAN” o`zbek-ispan qo`shma korxonasidan iborat.
Korxonaning asosiy mahsulotlari:
-
Ammafos
-
Monoammoniyfosfat
-
Ammoniyfosfatsulfat
-
Suprefos
-
Ammoniysulfat
-
Yog`och tolali plitalar.
2021-yilda korxona shahar kanalizatsiya tizimiga zararli chiqindi suvlarni tashlagani uchun
“Ekologiya” qo`mitasiga 116.50 million so`m kompensasiya to`lovini amalga oshirgan. Korxona
bo`ylab 4,500 m uzunlikdagi kanalizatsiya quvuri o`tgan. Kuniga kanalizatsiya tizimiga 6319,474
m
3
, soatiga 263,3m
3
suv chiqindi suv sifatida tashlanadi.
Bu ma`lumotlardan ko`rinadiki ko`rinadiki chiqindi suvini qayta ishlash orqali ham ekologik,
ham iqtisodiy muammolarga yechim topgan bo`lamiz. Yordamchi sex hisoblangan Bug`-qozon sexi
zavod uchun jarayonga issiq suv va bug`ni uzluksiz yetkazib beradi .Uch ta ГМ50\14 bug`
qozoni hozirda faoliyat olib boradi. Bug`-qozon sexi uchun suv quduq orqali artezian suvi keladi va
filtrlardan o`tadi. Birinchi va ikkinchi bosqich filtrlardan o`tgan suv deareoatrdan jo`natiladi. U
yerda bug` qozoniga yuborilib , qaynab bug` holatiga o`tib, o`z bosimi yordamida sexlarga
jo`natiladi. Artezian suvi filtrlarga jo`natishdan oldin “SUVNI KIMYOVIY USULDA
TOZALASH” bo`limidan o`tadi. Bu bo`limda suv kationitli filtrlardan ikki bosqichda o`tib
tozalanadi. Kationitli filtrga K-2-8 markali kationit foydalaniladi.
