Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Neologisms in children's language and factors influencing
their formation
Mokhigul NASIROVA
1
Samarkand State Institute of Foreign Languages
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received November 2024
Received in revised form
10 December 2024
Accepted 25 December 2024
Available online
25 January 2025
The article explores the phenomenon of "children's
neologisms," which refers to the new words or phrases created
by children during the process of language development and
creative thinking. These neologisms arise from various factors,
such as the combination of existing words, changes in sounds for
easier pronunciation, the creation of new meanings, and the
playful use of language. The study emphasizes that children’s
neologisms are an essential part of their language development,
reflecting their understanding of the world and creativity.
Moreover, these neologisms have significant implications not
only for linguistic development but also for psychological and
social communication. The research also examines how these
new linguistic forms impact the environment, as these words can
spread among family members and affect the phonological
structure of the mother tongue.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss1
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
neologism,
children's neologisms,
language development,
lexicalization,
playful use of language,
phonology,
cognitive processes,
speech development,
creative thinking,
psychology.
Bolalar neologizmi va ularning shakllanish omillari
ANNOTATSIYA
Kalit so‘
zlar:
neologizm,
bolalar neologizmlari,
til rivojlanishi,
leksiklashtirish, tildan
o‘ynoqi foydalanish,
fonologiya,
kognitiv jarayonlar,
nutqiy rivojlanish,
ijodiy fikrlash,
psixologiya.
Mazkur maqola neologizmlar va ularning turli shakllarini
o‘rganishga bag‘ishlangan bo‘lib, ayniqsa, “bolalar neologizmlari”
tushunchasiga alohida e’tibor qaratadi. Bolalar tomonidan ijodiy
fikrlash va nutq rivojlanishi jarayonida yaratilgan yangi so‘zlar
ramziy belgi sifatida til rivojlanishining muhim qismi hisoblanadi.
Maqolada bolalarning neoleksik birliklar yaratish mexanizmlari, bu
jarayonning lingvistik, psixologik va nevrologik jihatlari
tahlil qilinadi. Shuningdek, maqola “leksiklashtirish”, “yangi
leksiklashuv” va “yangi leksiklashtirish” kabi atamalar orasidagi
farqlarni oydinlashtirishga qaratilgan.
1
Samarkand State Institute of Foreign Languages
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2025) / ISSN 2181-3701
104
Bolalar tomonidan yaratilgan so‘zlarning ota
-onalar va
atrofdagilar tiliga ta’siri, kognitiv murakkabliklar va so‘z boyligi
rivojlanishidagi nevrologik omillar tadqiqotning asosiy
mavzularini tashkil etadi. Ushbu maqola bolalarning til
rivojlanishida ijodiy jarayonlarni chuqurroq tushunishga
hamda tilshunoslik va psixologiya sohalarida yangi ilmiy
yondashuvlarni kashf etishga xizmat qiladi.
Детские неологизмы и факторы их образования
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
неологизм,
детские неологизмы,
развитие языка,
лексикализация,
игровое использование
языка,
фонетика,
когнитивные процессы,
развитие речи,
творческое мышление,
психология
.
Статья посвящена феномену «детских неологизмов»
,
которые представляют собой новые слова или фразы,
создаваемые детьми в процессе развития языка и
творческого мышления. Эти неологизмы возникают по
разным причинам, таким как сочетание существующих
слов, изменение звуков для облегчения произношения,
создание новых значений и игривое использование языка.
Исследование подчеркивает, что детские неологизмы
являются важной частью их языкового развития, отражая
их понимание мира и креативность. Более того, эти
неологизмы имеют значительное значение не только
для языкового развития, но и для психологического и
социального
общения.
В
исследовании
также
рассматривается, как эти новые языковые формы влияют
на окружающую среду, так как эти слова могут
распространяться среди членов семьи и изменять
фонологическую структуру родного языка.
Neologizmlar tilshunoslikda so‘z va iboralarning yangi shakllarini aniqlash va
o‘rganishga xizmat qiladigan muhim tushunchadir. Neologizmlarning bir necha turlari
mavjud bo‘lib, ular tilga ta’sir etuvchi turli omillarga qarab tasniflanadi. Ushbu yangi
birliklarni o‘rganish jarayonida ularning paydo bo‘lish sabablari, ko‘rinishlari va ulardan
foydalanish holatlari batafsil tahlil qilinadi. Shu bilan birga, neologizmlarning ayrim o‘ziga
xos turlari tilshunoslarning diqqat markazida bo‘lsa
-
da, “bolalar neologizmlari” mavzusi
ko‘p hollarda yetarlicha e’tibor qozonmagan sohalardan biri bo‘lib qolmoqda.
“Bolalar neologizmlari” atamasi bolalarning ijodiy fikrlash va til rivojlanishi
jarayonida
yaratgan yangi so‘zlar yoki iboralarni anglatadi. Ushbu so‘zlar bolalarning
nutqiy tajribasi va atrof-
muhit bilan bo‘lgan muloqotlari natijasida yuzaga keladi. Bunday
neologizmlar til rivojlanishining muhim qismi bo‘lib, ularning paydo bo‘lishiga quyidagi
omillar sabab bo‘lishi mumkin:
1.
Mavjud so‘zlarni birlashtirish:
Bolalar til o‘rganish jarayonida ko‘pincha
so‘zlarning qismlarini birlashtirib, o‘ziga xos yangi birliklarni hosil qiladilar. Masalan,
“qush+o‘yin” so‘zlarini birlashtirib, “qushin” kabi yangi
so‘z yaratilishi mumkin.
2.
Tovushlarni o‘zgartirish:
Ba’zi so‘zlar bolalar uchun talaffuz qilishda qiyinchilik
tug‘dirishi mumkin. Shu sababli ular so‘zlarning tovushlarini o‘zlari uchun qulayroq
shaklga moslashtiradilar.
Masalan, “toshbaqa” o‘rniga “to’baqa” so‘zini ishlatish mumkin.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2025) / ISSN 2181-3701
105
3.
Yangi ma’nolar yaratish:
Bolalar o‘zlarining kundalik hayotidan kelib chiqib,
mavjud so‘zlarga o‘zlariga qulay yangi ma’no beradilar. Masalan, “samolyot” so‘zi ular
uchun faqat havo transporti emas, balki yuqori uchuvchi har qanday narsa sifatida talqin
qilinishi mumkin.
4.
Tildan o‘ynoqi foydalanish:
Bolalar muloqot paytida yoki o‘yin davomida o‘zlari
uchun kulgili va noodatiy so‘zlar yaratadilar. Bu yangi so‘zlar vaziyatga mos ravishda o‘yin
ob’ektlarini yoki boshqa holatlarni if
odalash uchun ishlatiladi.
Bolalar tomonidan yaratilgan bunday neologizmlar, bir tomondan, ularning atrof-
muhitni o‘ziga xos tushunishini va ijodkorlik qobiliyatlarini aks ettiradi. Ikkinchi
tomondan, bu ularning shaxsiy nutqiy tizimini shakllantirish jara
yonida muhim o‘rin
tutadi. Bolalar neologizmlarini o‘rganish, nafaqat til rivojlanishining nozik jihatlarini
tushunishga yordam beradi, balki bolalar psixologiyasi va ijtimoiy muloqot jarayonlarini
ham yoritadi.
Shunday qilib, bolalar neologizmlarining o‘z
iga xosligi va ahamiyati nafaqat
lingvistik nuqtai nazardan, balki psixologik va pedagogik jihatdan ham e’tiborga loyiqdir.
Ularni o‘rganish kelajakda til rivojlanishining ko‘plab yangi qirralarini kashf qilishga
imkon beradi.
Dunyoning barcha tillarida vu
judga kelgan yangi so‘z va atamalar tilshunoslikdagi
yangi yo‘nalish, ya’ni neologiyaning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Neologiya zamonaviy
tilshunoslik paradigmasida neologizmlar haqidagi fan sifatida XX asrning ikkinchi yarmida
zamonaviy tilshunosliknin
g til taraqqiyoti jarayonlarini, ayniqsa, tilda paydo boʻlayotgan
yangi soʻzlarni oʻrganishga bo‘lgan ulkan qiziqishlar tufayli keng tarqaldi. Neologiyaning
“leksikologiyaning maxsus nazariy sohasi” sifatida shakllanishiga asos solgan olimlar
qatorida A.A. Bragina, V.I. Zabotkina, N.I. Feldman va boshqa mahalliy hamda xorijlik
tilshunoslarni kiritishimiz mumkin.
Ozbek olimlari ham neologizmlar boyicha bir qator tadqiqotlar olib borganlar.
Bu tadqiqotlar asosan ozbek tilidagi yangi so‘zlar va ularning tarji
masiga qaratilgan.
Bolaning til rivojlanishi jarayoni muhim hodisa hisoblanadi. Bu jarayon bolalarning
tilning “ijodiy” xususiyatlaridan foydalanishdagi birinchi urinishidir. Ushbu tadqiqotning
maqsadi, lingvistik motivatsiyasiga e‘tibor qaratib,
bolalarning neoleksiklashuvining
noyob turlarini o‘rganishdir.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bolalar tomonidan yaratilgan yangi so‘zlar ramziy
belgilar sifatida shakllanadi va ushbu jarayon nafaqat bolaning o‘z nutqiy rivojlanishiga,
balki uning yaqin at
rofidagi insonlarning, xususan, onasi va boshqa oila a’zolarining tiliga
ham ta’sir ko‘rsatadi. Bu holatda bolaning o‘ziga xos so‘zlari atrof
-muhitdagi muloqotga
singib, ona tilining an’anaviy fonologik qoidalarini vaqtincha buzishi mumkin.
Masalan, bola “mashina” so‘zi o‘rniga “didid”, “konfet” o‘rniga “kaka”, “ovqat” o‘rniga
“nyam
-
nyam” so‘zlarini ishlatsa, ota
-
ona va boshqa oila a’zolari bola bilan muloqotda
ushbu so‘zlarni qabul qilib, ularni o‘z nutqida ham ishlatishadi.
Bu esa bir guruh insonlar
orasi
da faqat ularga xos yangi so‘zlarning shakllanishiga olib keladi. Ushbu jarayon
bolalarning tilni o‘zlashtirish jarayonida ijodiy yondashuvni qo‘llashini va kattalarning
tilga moslashish qobiliyatini namoyon etadi.
Bola tomonidan yaratilgan yangi so‘zlar m
urakkab kognitiv jarayonning natijasidir.
Tadqiqotlarga ko‘ra, kognitiv jihatdan murakkab tushunchalar, odatda, murakkabroq
fonologik tuzilishga ega bo‘ladi. Shunga qaramay, bolalar bu murakkablikni osonlashtirish
uchun o‘zlari uchun qulay bo‘lgan yangi so‘z shakllarini yaratadilar. Ushbu yangi leksik
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2025) / ISSN 2181-3701
106
birliklar, odatda, an’anaviy lingvistik tizimdan farqli tuzilishga ega bo‘lib, ular ko‘pincha
o‘zaksiz va hosila morfemalar tarkibida bo‘lmaydi. Bu ularning faqat bolaning ijodiy
yondashuviga asoslangan ixtiro
ekanligini ko‘rsatadi.
Masalan, bola tomonidan yaratilgan ba’zi so‘zlar fe’l negizi sifatida ishlatilishi mumkin.
Bola ushbu so‘zlarni boshqa so‘zlar bilan birlashtirib, qo‘shma fe’llar hosil qilishi mumkin.
Masalan, “nyam
-
nyam”ni “nyam
-
nyam qilmoq” shakl
ida ishlatib, ovqatlanishni anglatadigan
yangi birikma yaratiladi. Bu jarayon nafaqat bolaning o‘z til tizimini rivojlantirishga, balki
uning atrofidagi insonlarning nutqiy amaliyotiga ham ta’sir ko‘rsatadi.
Shuningdek, ushbu jarayon bolaning fonologik va semantik moslashuvchanligini,
shuningdek, til o‘rganishdagi ijodiy qobiliyatlarini aks ettiradi. Yangi leksik birliklar orqali
bola o‘z atrof
-muhitini tushunish va unga moslashish jarayonini davom ettiradi. Bunda
ota-ona va boshqa yaqinlar tomonidan ushbu
yangi so‘zlarning qabul qilinishi va
ishlatilishi bolaning o‘zini tushunilgan his qilishi uchun muhim omil bo‘ladi.
Shunday qilib, bola tomonidan yaratilgan yangi so‘zlar jarayoni ona tilining
qoidalarini vaqtincha buzsa-
da, bu bolalarning tilga bo‘lgan
ijodiy yondashuvi va nutqiy
rivojlanishidagi muhim qadam hisoblanadi. Bu hodisa til o‘rganish jarayonida insonlarning
o‘zaro ta’siri qanday qilib yangi lisoniy shakllar yaratilishiga olib kelishi mumkinligini
namoyon etadi.
Neologizatsiya (neologizm)
–
bu lisoniy hodisa bo‘lib, unda yangi ma’no (odatda
yangi tushuncha) yaratiladi. Bolalar, bemorlar va lingvistik hamjamiyatda
neologizatsiyaning mavjud bo‘lgan farqlarga qaramay, til psixologiyasi nuqtai nazaridan
muhimdir. Bu atama bolalar yoki tergov ost
idagi odamlar uchun ham qo‘llaniladi, ular
o‘zlarining tushunchalarini isbotlash maqsadida yangi so‘zlar yaratishi mumkin.
Til psixologiyasida muhim tushunchalardan biri bu “leksiklashtirish” atamasidir.
Bu atama yangi so‘zlar yasalishi jarayonini anglatadi va tilshunoslikda muhim o‘ringa ega.
Neologizm tushunchasidan tashqari, psixologik tadqiqotlarda “yangi leksiklashuv” va “yangi
leksiklashtirish” atamalari ham keng qo‘llaniladi. Ushbu maqola ushbu ikki atama o‘rtasidagi
farqlarni aniqlashga va ularning mazmunini chuqurroq tushunishga qaratilgan.
“Leksiklashtirish” zamonaviy tibbiyotda “noodatiy usullarda yaratilgan yangi,
ammo tushunarli so‘zlar” sifatida ta’riflanadi. Bu jarayon davomida so‘zlarning turli
kombinatsiyalari va modifikatsiyalari orqali ya
ngi birliklar, masalan, “birlashma” yoki
“hosila” kabi so‘zlar yuzaga keladi. Ushbu jarayon nafaqat lingvistik, balki psixologik va
nevrologik nuqtai nazardan ham qiziqarli tadqiqot sohasidir.
Global tadqiqotlar ko‘rsatadiki, “yangi leksiklashtirish” va “yangi leksiklashuv”
atamalari o‘rtasidagi farqni aniqlash so‘zlashuv tushunchasini to‘g‘ri ta’riflashda muhim
ahamiyat kasb etadi. Ushbu atamalar bir-
biriga yaqin bo‘lsa
-
da, ularning qo‘llanilishida
nozik farqlar mavjud. Shu sababli, ushbu farqlarni aniqlash orqali tilshunoslik va
psixologiya sohalarida yanada chuqurroq ilmiy asoslar yaratish mumkin.
Bolaning so‘z boyligini rivojlantirish jarayonida nevrologik omillar hal qiluvchi
ahamiyatga ega. Bolaning nutqi rivojlanishidan oldin, taxminan ikki yoshda, miyaning
korteks qismi hali to‘liq etuk bo‘lmaydi. Bu yoshdan boshlab, bolaning miyasi jadal
rivojlanib, 2 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan davrda uning nutqi to‘liq shakllana boshlaydi.
Shu davrda bolalarning so‘z boyligi sezilarli o‘sib, taxminan 200 dan 3000 so‘zgacha
kengayadi. Ayniqsa, bolaning miyasi chap yarim sharidagi tilni boshqaruvchi hududlar
2 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan davrda eng jadal rivojlanishni boshdan kechiradi.
Til rivojlanishi keyinchalik ham davom etadi, lekin sekinlashgan sur’atda.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2025) / ISSN 2181-3701
107
Boshqa tomondan, nevrologiya va asab rivojlanishi nuqtai nazaridan bolalarning
yangi so‘zlarni o‘zlashtirishida o‘ziga xos qiyinchiliklar kuzatilishi mumkin. Tadqiqotlar
shuni ko‘rsatadiki, bolalarda yangi leksik so‘zlarni topish yoki ulardan foydalanishda
mua
mmolar bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, disleksik bolalarda leksiklashuv jarayoni kechikishi
va so‘zlarni eslab qolish qiyinchiliklari bilan kechadi. Bu esa ularning nutqiy rivojlanishiga
salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Shunday qilib, leksiklashtirish jarayoni
til rivojlanishining murakkab va ko‘p
qirralarini o‘z ichiga oladi. Ushbu jarayonni o‘rganish, nafaqat lingvistik va psixologik, balki
nevrologik jihatdan ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bolalarning til rivojlanishi
mexanizmlarini chuqurroq tushunishga imkon beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Saidov Y. O’zbek adabiy tili tarixi: o‘
quv qo
‘
llanma.
–
Buxoro: "Sadriddin Salim
Buxoriy" Durdona nashriyoti, 2019.
–
168 b.
2.
Попова И. С. "К вопросу использования чужих слов в устнопорождаемой
речи" Язык и культура, no. 2 (34), 2016, pp. 77
-84.
3.
Попова И. С. "Прямая речь и цитирование как способы передачи чужого
слова в устнопорождаемой речи" Вестник Иркутского государственного
лингвистического университета, no. 3 (7), 2009, pp. 65
-69.
4.
Chorshanbiyevich, Qurbonov Bobur. "ON THE TRANSLATION OF PERSIAN
COMPLEMENTS." Multidisciplinary Journal of Science and Technology 4.6 (2024): 266-269.
5.
Nasirova, Moxigul. "Neologizmlar lug ‘atlarining yaratilishi xususida."
Conference
Proceedings: Fostering Your Research Spirit. 2024.
6.
Levchenko, Y. (2010). Neologism in the lexical system of modern English.
Munchen, Germany: GRIN Verlag.
7.
Nasirova, Moxigul Furkatovna. "COVID 19 PANDEMIYASI DAVRIDA VUJUDGA
KELGAN NEOLOGIZMLAR." Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and
social sciences 3.11 (2023): 929-933.
8.
Mallinson, C., Childs, B., & Van Herk, G. (2013). Data collection in sociolinguistics:
Methods and applications. California, US: Routledge. Mattiello, E. (2018). Analogy in Word-
formation. Berlin, Germany: De Gruyter Mouton. Doi:10.1515/9783110551419.
9.
Nasirova, Moxigul Furkatovna. "COVID 19 PANDEMIYASI DAVRIDA VUJUDGA
KELGAN NEOLOGIZMLAR" Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and
social sciences, vol. 3, no. 11, 2023, pp. 929-933.
10.
https://www.merriam-webster.com/wordplay/mansplaining-definition-history
