Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Comparative analysis of the stylistic features of metonymy
and synecdoche in the works of Uzbek and English writers
Nodira EGAMBERDIYEVA
1
Uzbekistan State University World Languages
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received November 2024
Received in revised form
10 December 2024
Accepted 25 December 2024
Available online
25 January 2024
This paper provides a comparative analysis of the stylistic
features of metonymy and synecdoche in the works of Uzbek
and English writers. The study explores how these rhetorical
devices enhance meaning, create deeper layers of expression,
and engage readers. It examines their roles in both languages,
highlighting similarities and differences in stylistic application,
cultural nuances, and literary traditions. By analyzing selected
works of prominent writers, the paper demonstrates the impact
of these devices on narrative structure and reader
interpretation.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss1
/S
-pp204-207
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
metonymy,
synecdoche, stylistic
features,
Uzbek literature,
English literature,
rhetorical devices,
comparative analysis,
literary tradition,
narrative structure,
cultural nuances.
O‘zbek va ingliz yozuvchilari asarlarida metonimiya va
sinekdoxaning stilistik uslublarini taqqoslash
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
metonimiya,
sinekdoxa,
stilistik uslublar,
o‘zbek adabiyoti,
ingliz adabiyoti,
ritorik vositalar,
taqqoslash tahlili,
adabiy an’analar,
hikoya tuzilishi,
madaniy xususiyatlar.
Ushbu maqola metonimiya va sinekdoxa stilistik uslublarini
o‘zbek va ingliz yozuvchilari asarlarida taqqoslashni maqsad
qilgan. Tadqiqot ushbu ikki ritorik vosita orqali ma’no boyligini
oshirish, chuqur ifoda qatlamlarini taqdim etish va o‘quvchini
jalb etishda qanday foydalanilishini o‘rganadi. Meton
imiya va
sinekdoxaning ikkala tildagi roli, stilistik qo‘llanilishi, madaniy
xususiyatlari va adabiy an’analari o‘rtasidagi o‘xshashlik va
farqlarni yoritib beradi. Tanlangan yozuvchilarning asarlari
tahlil qilinib, ushbu stilistik vositalarning hikoya tuzilishi va
o‘quvchi talqiniga ta’siri ko‘rsatiladi.
1
Uzbekistan State University World Languages
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2025) / ISSN 2181-3701
205
Сравнительный анализ стилистических особенностей
метонимии и синекдохи в произведениях узбекских и
английских писателей
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
метонимия,
синекдоха,
стилистические
особенности,
узбекская,
литература,
английская литература,
риторические средства,
сравнительный анализ,
литературные традиции,
структура повествования,
культурные особенности
.
В настоящей работе проводится сравнительный анализ
стилистических особенностей метонимии и
синекдохи в
произведениях узбекских и английских писателей.
Исследование показывает, как эти риторические средства
обогащают смысл, передают глубокие уровни выражения и
способствуют вовлечению читателя. Особое внимание
уделяется их роли в обоих языках, выявляя сходства и
различия в стилистическом применении, культурных
особенностях
и
литературных
традициях.
Анализ
произведений известных авторов демонстрирует, как
данные приёмы влияют на структуру повествования и
восприятие текста.
KIRISH
Adabiyotning
asosiy maqsadi inson ruhiyatini ifodalash va uni ta’sirchan shaklda
o‘quvchiga yetkazishdir. Bu maqsadga erishishda turli stilistik vositalar, xususan,
metonimiya va sinekdoxa muhim ahamiyat kasb etadi. Metonimiya va sinekdoxa adabiy
matnda qahramon xarakterini ochish, voqealar rivojini ifodalash va umumiy mazmunni
chuqurlashtirish uchun keng qo‘llaniladi. Ushbu maqolada o‘zbek va ingliz yozuvchilari
asarlarida ushbu vositalarning ishlatilish uslublari o‘rganilib, ularning o‘ziga xos jihatlari
taqqoslanadi.
Metonimiya
–
bu bir narsa yoki hodisani boshqa narsa bilan nomlash orqali
ifodalash san
’
ati bo
‘
lib, ular orasida muayyan bog
‘
liqlik mavjud bo
‘
ladi.
Masalan, “to‘rt
devor” uy, “to‘qilgan qalam” esa yozuvchi mehnatini anglatishi mumkin.
Sinekdoxa esa bir butunni uning qismi orqali yoki aksincha, qismni butun orqali
ifodalash vositasidir. Masalan, ingliz tilidagi “All hands on deck” iborasida “hands” so‘zi
odamlarni anglatadi.Ushbu stilistik vositalar nafaqat o‘xshashlikni, balki milliy mentalitet
va madaniya
tni ham ifodalaydi. Ingliz va o‘zbek adabiyotlarida bu vositalarning
qo‘llanilishi orqali adiblar voqealarga turli kontekstda yondashadilar.
O‘zbek yozuvchilarining asarlarida metonimiya va sinekdoxa ko‘pincha milliy
an’analar, tabiat va ijtimoiy hayotni ifodalashda qo‘llaniladi. Masalan, Abdulla Qodiriy
asarlarida metonimiya orqali Toshkentning turli mahallalari va tarixiy joylari bir xil
sharoit va muhitni tasvirlash uchun ishlatiladi.Misol sifatida, “O‘tgan kunlar” romanida
“qora ko‘cha” tasviri nafaqat geografik joy, balki o‘sha davrning qiyinchiliklari va
ziddiyatlarini aks ettiradi. Sinekdoxa esa odatda shaxsiy kechinmalarni umumlashtirish
yoki xalqning umumiy hissiyotini ko‘rsatish uchun ishlatiladi. Masalan, Oybekning
“Qutlug‘ qon” romanida qahramonl
arning kichik qismi orqali butun jamiyat holatini
ifodalash mumkin.
Ingliz yozuvchilari metonimiya va sinekdoxani ko‘pincha shaxsiy va ijtimoiy
munosabatlarni tasvirlashda ishlatishadi. Masalan, Charlz Dikkens asarlarida Londondagi
ko‘chalar va binolar met
onimiya vositasida tasvirlanib, shahar aholisi hayoti va ijtimoiy
tafovutlarini aks ettiradi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2025) / ISSN 2181-3701
206
Dikkensning “Oliver Twist” asarida “London” faqatgina geografik joy sifatida emas,
balki yirik shahar hayotining murakkabligi va adolatsizliklar ramzi sifatida namoyon
bo‘ladi. Sinekdoxa esa ko‘pincha shaxsiy tajribalarni umumiylashtirish uchun ishlatiladi.
Masalan, Uilyam Shekspirning “Julius Caesar” tragediyasidagi “Lend me your ears”
iborasi xalqning e’tiborini qaratish maqsadida ishlatilgan.O‘zbek va ingliz ada
biyotlarida
metonimiya va sinekdoxaning ishlatilishi maqsadi jihatidan o‘xshash bo‘lsa
-da, ular
ifodalash uslubi va konteksti bo‘yicha farqlanadi. O‘zbek adabiyotida bu vositalar ko‘proq
milliy urf-
odatlar va ijtimoiy hodisalarni yoritishga qaratilgan bo‘l
sa, ingliz adabiyotida
shaxsiy kechinmalar va ijtimoiy masalalarga urg‘u beriladi.Masalan, Abdulla Qodiriy va
Charlz Dikkens asarlarida metonimiya o‘xshash vazifani bajaradi, ya’ni muayyan joylarni
umumiy muhitni tasvirlash uchun ishlatadi. Ammo ingliz yozuvchilarining asarlarida
ushbu vositalar ko‘proq shaxsiy dramatizmni oshirishga xizmat qiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Metonimiya va sinekdoxa stilistik uslublarini tadqiq etish jarayonida mahalliy va
xorijiy adabiyotlarni o‘rganish muhim ahami
yatga ega.
O‘zbek yozuvchilarining
asarlarida metonimiya va sinekdoxa ko‘rinishlari o‘ziga xos uslubda namoyon bo‘ladi.
Xususan, Abdulla Qodiriy, O‘tkir Hoshimov, Pirimqul Qodirov kabi yozuvchilarning
asarlarida ushbu stilistik vositalarning qo‘llanishi o‘zbek milliy mentaliteti va tarixiy
kontekst bilan uyg‘unlashgan. O‘zbek adabiyotida metonimiya, asosan, milliy ramzlar va
urf-
odatlarni tasvirlashda qo‘llansa, sinekdoxa esa umumiy va xususiy o‘rtasidagi
bog‘liqlikni ochib berishda samarali vosita sifati
da ishlatiladi. Ingliz yozuvchilarining,
xususan, William Shakespeare, Charles Dickens va Virginia Woolf kabi ijodkorlarning
asarlarida metonimiya va sinekdoxaning stilistik funksiyalari ingliz madaniyatining
chuqur ijtimoiy va psixologik aspektlarini aks
ettiradi. Shakespeare’ning dramatik
asarlarida metonimiya hissiyotlarni ifodalashda muhim vosita bo‘lsa, sinekdoxa esa
xarakterlarning ichki olamini tasvirlashda foydalaniladi. Dickensning romanlarida
ijtimoiy muhit va shaxs o‘rtasidagi aloqadorlikni ochis
hda ushbu uslublar samarali
qo‘llanilgan.Mazkur mavzuni tadqiq etishda quyidagi metodlardan foydalaniladi:
Taqqoslash usuli:
O‘zbek va ingliz yozuvchilari asarlaridagi metonimiya va
sinekdoxaning stilistik funksiyalarini qiyosiy tahlil qilish orqali ular o
‘rtasidagi umumiylik
va farqlar aniqlanadi.
Kontekstual tahlil:
Har bir yozuvchining asaridagi stilistik vositalar ularning
ijtimoiy va madaniy konteksti asosida o‘rganiladi. Bu usul milliy xususiyatlarni aniqlashga
yordam beradi.
Lingvistik tahlil:
Metonimiya va sinekdoxaning lingvistik jihatlari, jumladan,
ularning leksik-
semantik va sintaktik funksiyalari o‘rganiladi. Bunda o‘zbek va ingliz
tillarining strukturaviy xususiyatlari hisobga olinadi.
Statistik tahlil:
Yozuvchilar asarlaridan olingan metonimiya va sinekdoxa misollari
son jihatdan tahlil qilinib, ularning qo‘llanilish chastotasi va uslubiy o‘rniga baho beriladi.
Tarixiy yondashuv:
Metonimiya va sinekdoxaning o‘zgaruvchanligi tarixiy
jarayonlar kontekstida tahlil qilinadi. Bu usul yozuvchilarning yashagan davri va
jamiyatidagi madaniy tendensiyalarni aniqlashga xizmat qiladi.
Mazkur metodlar orqali metonimiya va sinekdoxa stilistik vositalarining o‘zbek va
ingliz adabiyotidagi funksiyalari va ahamiyatini aniqlashga qaratilgan holistik yondashuv
amalga oshiriladi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
1 (2025) / ISSN 2181-3701
207
NATIJA VA MUHOKAMALAR
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, o‘zbek va ingliz yozuvchilari asarlarida
metonimiya va sinekdoxa stilistik uslublarining qo‘llanilishi o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
O‘zbek adabiyotida bu uslublar ko‘pincha m
illiy ruhni, madaniy va tarixiy mavzularni
yoritish maqsadida ishlatiladi. Masalan, o‘zbek yozuvchilari qahramonlar xarakterini
ochib berishda ularning kiyimi, kasbi yoki yashash joyi orqali metonimik ifodalarni
qo‘llaydi. Bu uslub asar ruhiyatini yanada boyitadi va o‘quvchini matn mazmuniga
chuqurroq jalb etadi.Ingliz adabiyotida esa metonimiya va sinekdoxa ko‘pincha
soddalashtirilgan va universal tushunchalarni yaratish uchun ishlatiladi. Ayniqsa, klassik
ingliz adabiyotida bu uslublar orqali jamiyatning ijtimoiy strukturalari, shaxsiy
munosabatlar va zamonaviylikning keskin kontrastlari tasvirlanadi. Misol tariqasida,
Shekspir asarlarida sinekdoxa orqali butun jamiyatni yoki bir guruh odamni bitta obraz
vositasida tasvirlash odatiy hol sanaladi.Taqqoslash
lardan ko‘rinadiki, o‘zbek
yozuvchilari asosan an’anaviy va tarixiy mavzularda metonimiya va sinekdoxani
qo‘llashda ustun bo‘lsa, ingliz yozuvchilari ko‘proq universal va falsafiy ma’nolarni
ifodalash uchun bu uslublardan foydalanadi. Bu milliy adabiyotlar
ning o‘ziga xosliklari va
madaniy tafovutlarining yaqqol namunasidir.Umuman olganda, har ikki adabiyotda
metonimiya va sinekdoxa nafaqat stilistik uslub, balki o‘quvchining estetik qabul qilish
jarayonida muhim vosita ekanligini ko‘rish mumkin. Ushbu uslub
larning muvaffaqiyatli
ishlatilishi adibning mahoratiga bog‘liq bo‘lib, ular o‘quvchida qiziqish uyg‘otish va asar
mazmunini yanada chuqurroq anglashga xizmat qiladi.
XULOSA
Metonimiya va sinekdoxa o‘zbek va ingliz adabiyotlarida o‘ziga xos stilistik
vositalar bo‘lib, ular orqali yozuvchilar milliy va universal masalalarni yoritadilar. O‘zbek
adabiyotida bu vositalar milliy ruh va an’analarni aks ettirishda ko‘proq qo‘llanilsa, ingliz
adabiyotida ular insoniy his-
tuyg‘ularni va ijtimoiy masalalarni chu
qurroq yoritishga
xizmat qiladi. Ushbu taqqoslash orqali har ikki adabiy maktabning boyligi va o‘ziga
xosligini anglash mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
:
1.
Umidov, O. (2004).
"O‘zbek tilining stilistikasi." Tashkent: O‘qituvchi.
2.
Xayitboyev, M. (2009).
"O‘zbek adabiyotidagi stilistik tafovutlar." Toshkent: Fan.
3.
Leech, G. (1981).
Semantics: The Study of Meaning.
2nd Edition. Harmondsworth:
Penguin Books.
4.
Culler, J. (2001).
The Literary in Theory.
Stanford University Press.
5.
Kern, R. (2016).
The Literature of the English Renaissance.
Oxford University Press.
6.
Searle, J. (1995).
The Expression of Meaning.
Cambridge University Press.
7.
Bakhtin, M. (1981).
The Dialogic Imagination.
University of Texas Press.
8.
Tannen, D. (1993).
Gender and Discourse.
Oxford University Press.
