Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
DENS technology in speech therapy activities in correcting
the speech of preschool children
Zoyira TOSHTURDIYEVA
Jizzakh State Pedagogical University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received March 2024
Received in revised form
10 April 2024
Accepted 25 April 2024
Available online
25 July 2024
This article discusses DENS technology in the activities of a
Speech Therapist in correcting the speech of preschool children,
and also presents options for using DENS technology in the
structure of classes with speech therapists. The authors
propose the structure of a correction session based on DENS
technology using exercises and games, as well as a lesson option
on the formation of lexical and grammatical categories of
language, taking into account the age category and speech
characteristics of preschool children.
2181-3701
/©
2024 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss3-pp61-67
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
dynamic electrical
neurostimulation,
DENS technology,
gaming techniques,
correctional exercise,
myofunctional disorders,
modeling,
speech therapist.
Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini korreksiyalashda
logoped faoliyatida DENS texnologiyasi
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
dinamik elektr
neyrostimulyatsiyasi,
DENS texnologiyasi,
o‘
yin texnikasi,
korreksiya mashqlari,
miofunksional buzilishlar,
modellashtirish,
logoped.
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini
korreksiyalashda logoped faoliyatida DENS texnologiyasidan
foydalanish muhokama qilinadi, shuningdek, logoped bilan
mash
g‘
ulotlar tarkibida DENS texnologiyasining imkoniyatlari
k
o‘
rib chiqiladi. Muallif tomonidan DENS-texnologiyasiga
asoslangan
mashqlar
va
o‘
yinlar
asosida
nutqni
korreksiyalashni,
shuningdek,
maktabgacha
yoshdagi
bolalarning yosh toifasi va nutq xususiyatlarini hisobga olgan
holda tilning leksik va grammatik toifalarini shakllantirish
b
o‘
yicha mash
g‘
ulot variantlari taklif qilinadi.
1
Trainee Teacher, Department of Special Pedagogy, Jizzakh State Pedagogical University.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
3 (2024) / ISSN 2181-3701
62
ДЕНС
-
технология в логопедической деятельности при
коррекции речи детей дошкольного возраста
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
динамическая
электронейростимуляция
,
ДЭНС
-
технология,
игровые приемы,
коррекционное занятие,
миофункциональные
нарушения,
моделирование,
логопед.
В данной статье рассмотрено ДЭНС
-
технология в
деятельности логопеда по корректировке речи детей
дошкольного возраста, также представлены варианты
использования технологии ДЭНС в структуре занятия с
логопедом. Автор предлагает структуру коррекционного
сеанса на основе технологии
-
ДЭНС с использованием
упражнении и игр, а также вариант занятия по
формированию лексико
-
грамматических категорий языка
с учетом возрастных категории и речевых особенностей
детей дошкольного возраста.
KIRISH
S
o‘
nggi yillarda nutqida nuqsoni b
o‘
lgan bolalar soni ortib bormoqda. Bundan
tashqari, nutqning faqat talaffuz aspekti buzilgan bolalar markaziy asab tizimiga organik
zarar yetkazadigan bolalarga qaraganda ancha kam [1]. Markaziy asab tizimining
shikastlanish joyi va vaqtiga qarab, maktabgacha yoshdagi bolalarda quyidagi nutq
buzilishlari k
o‘
proq uchraydi:
❖
Dizartriya
–
nutq mushaklarining innervatsiyasining shikastlanishi tufayli
nutqning ovozli talaffuz tomonining buzilishi. Shu bilan birga, ovozning shakllanishi,
tushunarliligi, nutqning emotsionalligi, tembr va tonallikning buzilishi
o‘
zgaradi [2].
❖
Nutqning umumiy rivojlanmaganligi
–
nutqning lu
g‘
at, semantik, fonetik-
fonemik tomonlarini shakllantirish patologiyasi.
❖
Alaliya
–
nutqdan oldingi davrda kortikal zonalarning shikastlanishi natijasida
nutqning tizimli rivojlanmaganligi. Artikulyar apparatlar tuzilishidagi nuqsonlar,
mexanik dislaliya va rinolaliya [3].
Shuningdek, ichki organlarning o
g‘
ir kasalliklarida turli xil kelib chiqadigan nutq
rivojlanishining kechikishi. Nutq buzilishlarini tuzatish uchun dori-darmonlar, texnikalar va
vositalarning butun arsenali mavjud, ammo markaziy asab tizimining funktsional holatini
tuzatishga qaratilgan giyohvand b
o‘
lmagan usullar alohida e
’
tiborga loyiqdir [2]. Dinamik
elektr neyrostimulyatsiya uzoq vaqt davomida turli yoshdagi bolalarda buzilgan so
g‘
li
g‘
ini
tiklash usuli va mutaxassislar: nutq terapevtlari, nutq terapevtlari va psixologlarning
tuzatish amaliyotida q
o‘
llaniladigan texnologiya sifatida
o‘
zini namoyon qildi.
Hozirgi jarayonda eng talabga ega usullardan biri DENS terapiyasi (dinamik elektr
neyrostimulyatsiyasi).
Defektologlar
aqliy
operatsiyalarni
rivojlantirishda
qiyinchiliklarga duch keladigan va hissiy hamda intellektual rivojlanishning
neyrostimulyatsiyasini amalga oshiradigan bolalar bilan ishlashda DENS usulini
o‘
z ichiga
oladi [2]. Dinamik elektr neyrostimulyatsiya usuli So
g‘
liqni saqlash va ijtimoiy
rivojlanishni nazorat qilish davlat xizmati tomonidan tasdiqlangan [4]. DENS terapiyasi
malaka oshirish kursini tamomlagan shifokor va oʻqituvchilar tomonidan qoʻllanilishi
maʼqullangan va tibbiy, davolash
-
profilaktika va taʼlim muassasalarida amaliy logopediya
tizimiga kiritilgan. Psixologlar uchun dinamik elektr neyrostimulyatsiya turli yoshdagi
maktabgacha yoshdagi bolalar va maktab
o‘
quvchilarini ta
’
lim muassasasiga
moslashtirish muammolarini hal qilishga va ota-onalarga psixologik salomatlikni
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
3 (2024) / ISSN 2181-3701
63
tiklashga yordam beradi, agar oila nogiron bolani tarbiyalayotgan b
o‘
lsa, bu juda
muhimdir [3]. DENS usuli va texnologiyasidan foydalanadigan nutq terapevtlari nutq va
unga bo
g‘
liq kasalliklarning butun majmuasi bilan ishlaydi [1,4,5].
ADABIYOTLAR TAHLILI
Bir
qator
tadqiqotchilar:
O.V. Pravdina,
K.A. Semenova,
M.B. Eidinova,
L.I. Belyakova,
E.N. Vinarskaya,
R.I. Martynova,
L.A. Chistovich,
E.F. Sobotovich,
A.N. Kornev, G.V. Chirkina, E.M. Mastyukova, L.V.A., Lokomolov, L.V.A.F. Arkhipova va
boshqalar tovush talaffuzining buzilishi nutq-harakat apparatining ayrim harakat
funksiyalarining tanlab pastligi, shuningdek, artikulyar mushaklarning kuchsizligi va
letargiyasi natijasida yuzaga kelganligi haqida eksperimental dalillar
o‘
zlarining ishlarida
keltirganlar. Artikulyar mushaklardagi barcha turdagi faol harakatlar bilan mushak
tonusi oshadi va dizartrik buzilishlar kuchayadi va shu asosida maktabgacha yoshdagi
bolalar nutqida turli nuqsonlar vujudga keladi [1-3].
NATIJALAR VA MUHOKAMA
Ushbu
maqolaning
maqsadi
maktabgacha
yoshdagi
bolalar
nutqini
korreksiyalashda logoped faoliyatida DENS texnologiyasidan foydalanishning
o‘
ziga xos
xususiyatlarini k
o‘
rsatishdir.
Vazifa: miyofunktsional buzilishlari b
o‘
lgan maktabgacha yoshdagi bola bilan
DENS texnologiyasi yordamida alohida mash
g‘
ulotning xususiyatlarini tavsiflash; DENS
texnologiyasi elementlarini alohida tuzatish darsiga kiritish variantini k
o‘
rsatish.
Misol 1. Miyofunktsional buzilishlari b
o‘
lgan 4-5 yoshli bola bilan DENS
texnologiyasi.
Maqsad: fikrlash jarayonlarini rivojlantirish, nozik vosita qobiliyatlari,
k
o‘
rsatmalarni tushunish.
Asbob-uskunalar: DENS texnologiyasi (rasmli kartalar), Su-Jok halqalari va
sharlari, koptok.
1. Tashkiliy moment. Keling, bir-birimizga salom beraylik:
Keling, tabassum qilaylik, tilimizni k
o‘
rsataylik, yonoqlarimizni puflaylik,
k
o‘
zlarimizni bir-birimizga qisib, q
o‘
limizni silkitamiz va darsni boshlaymiz.
–
Qarang, men xat oldim. Keling, k
o‘
raylik va bilib olaylik? Bu yerda topishmoqlar
bor ekan, bolalar siz topishmoqlarni yoqtirasizmi? (shu tariqa
o‘
qituvchi-logoped,
bolalarni nutqini korreksiyalashda DENS texnologiyasidan
–
rasmli kartalar foydalanadi):
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
3 (2024) / ISSN 2181-3701
64
1-rasm. Yuz va tananing qismlari tasvirlangan rasmlar.
2-rasm. Kartalarga qarang va bugun nima qilishimizni toping
Shu tariqa maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini korreksiyalashda logoped DENS
texnologiyasi asosida quyidagi
o‘
yinlar
o‘
naladi:
Shunday qilib, birinchidan DENS texnologiyasi asosidagi mashqlar va
o‘
yinlar
pedagogik majmuaning ijobiy ta
’
sir dinamikasini obyektiv nazorat qilishdan foydalanish
imkoniyati va va
’
dasi eksperimental ravishda isbotlangan, shu jumladan, keyingi ilmiy
tadqiqotlarni tashkil etish va
o‘
tkazish uchun juda qulay vositadir.
Ikkinchidan DENS texnologiyasi asosidagi mashqlar va
o‘
yinlar majmuasining ta
’
sir
dinamikasini obyektiv nazorat qilish modeli ishlab chiqiladi va ulardan maktabgacha
yoshdagi bolalar nutqini korreksiyalashda logoped tomonidan foydalaniladi, unda asosiy
komponentlar aniqlanadi:
"Hayvonlar qayerda
yashaydi?"
"Kim nima yeydi?"
"Hayvon qanday
foyda keltiradi?"
Kichik motorikani
rivojlantirish uchun
mashq
"Kimga nima
yoqadi?"
"Kim qishni
o‘tkazadi?"
"Qaysi hayvon
yo‘qol
di"
"Kim ko
‘
p so
‘
z biladi"
"Nima? Qayerda?
Kim bilan?"
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
3 (2024) / ISSN 2181-3701
65
Uchinchidan, DENS texnologiyasi asosidagi mashqlar va
o‘
yinlar majmuasining
ta
’
sir dinamikasini obyektiv nazorat qilishdan foydalanish maktabgacha yoshdagi bolalar
nutqini sifat holatini tushunishni kengaytiradi va chuqurlashtiradi, individual maqsadli
gidrodinamik tizimni ishlab chiqish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi, jumladan,
logoped tomonidan mashqlar va
o‘
yinlar komplekslari va ushbu tadqiqot natijalari bilan
tasdiqlanadi.
XULOSA
Dinamik elektr neyrostimulyatsiyani
o‘
z ichiga olgan DENS texnologiyasi yoki
tuzatish darsining tuzilishi hal qilinishi kerak b
o‘
lgan tuzatish vazifalari va maktabgacha
yoshdagi bolalar nutqini korreksiyalash logoped bilan hamkorlikdagi ishi belgilanadi.
Va quyidagilarni
o‘
z ichiga oladi:
1. DENS texnologiyasi asosidagi mashqlar va
o‘
yinlar pedagogik majmuasining
ta
’
sir dinamikasini obyektiv nazorat qilishdan foydalanish imkoniyati va maktabgacha
yoshdagi bolalar nutqini korreksiyalashda logoped faoliyatidagi
o‘
rni isbotlangan.
2. DENS texnologiyasiga asoslangan mashqlar va
o‘
yinlar majmuasining ta
’
sir
dinamikasini obyektiv nazorat qilish uchun ishlab chiqilgan model asosiy
komponentlarni
o‘
z ichiga oladi:
INTELLEKTUAL KOMPONENT (rivojlanayotgan jarayon)
mashqlar va o
‘
yinlar
to‘plamining ta'siri natijalarini tashkil
qilish, ma'lumotlarni tahlil qilish va umumlashtirish
AMALIY KOMPONENT
mashqlar va o
‘
yinlar
to‘plamini bajarish
INTELLEKTUAL KOMPONENT (boshlang'ich shakli)
mashqlar va o'yinlar to'plamini ishlab chiqish, dastlabki
ma'lumotlarni olishni tashkil etish
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Issue
–
2
№
3 (2024) / ISSN 2181-3701
66
3. DENS texnologiyasi asosidagi mashqlar va
o‘
yinlar pedagogik majmuasining
ta
’
sir dinamikasini obyektiv nazorat qilish modelini amaliyotda tadbiq etish shartlarini
eksperimental
o‘
rganish va umumlashtirish sifat holati haqidagi tasavvurlarni
kengaytiradi va chuqurlashtiradi, maktabgacha yoshdagi bolaning holati, individual
maqsadli nutqini korreksiyalash tizimini ishlab chiqish uchun, logopedga zarur shart-
sharoitlarni yaratadi va bu holat ushbu tadqiqot natijalari bilan tasdiqlanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Ачилова С. Ж. (2020). Особенности логопедической работы при дизартрии
в специализированных дошкольных учреждениях. International scientific review,
(LXVII), 88-91.
2.
Лапп Е.А. Возможность включения динамической электронейростимуляции в
коррекционную работу с детьми с ДЦП// Инновационный дискурс развития
современной науки и технологий: сборник статей VIII Международной научно
-
практической конференции (21 марта 2023 г.). –
Петрозаводск: МЦНП «НОВАЯ
НАУКА», 2023. –
45 с. : ил. –
Коллектив авторов. –
С. 6 –
15.
3.
Лапп Е.А., & Резанова Е.В. (2023). Специфика проведения дэнс
-
сеанса и
включения метода ДЭНС в занятия с детьми дошкольного возраста. Вестник науки,
4 (7 (64)), 34-44.
4.
Попова Е. Ф.
(2020). Использование нейростимуляции в коррекции
звукопроизношения у детей дошкольного возраста с минимальнымидизартрическими
расстройствами. Наука и школа, (3),
190-196.
5.
Смирнова А.А., Горнова А.Н., Кобяльковская Е.А. К вопросу возможности
эффективного применения метода динамической электронейростимуляции в
формировании и исправлении произносительной стороны речи у детей с
минимальными дизартрическими расстройствами / Рефлексотерапия. 2007. №1.
С.48
-51.
intellektual
komponent
amaliy
komponent
intellektual
komponent
