Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Classification of educational explanatory dictionaries in
English and Uzbek linguistics
Dilbar Tosheva
1
Karshi State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2025
Received in revised form
10 April 2025
Accepted 2 May 2025
Available online
25 June 2025
The article presents a systematic analysis of the linguistic,
lexico-
semantic, and pedagogical features of learner’s
explanatory dictionaries developed in English and Uzbek. The
research primarily focuses on identifying various types of
dictionaries
—
monolingual (single-language), bilingual (two-
language), electronic, and subject-specific
—
as well as
establishing their classification criteria and demonstrating their
functional role in the process of practical language instruction.
The study emphasizes that modern English learner’s
dictionaries, developed based on corpus linguistics, are highly
effective due to their integration of interactive and multimodal
(audio, visual, contextual) approaches tailored to user needs.
2181-
1415/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss6/S-pp237-244
This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
learner’s explanatory
dictionary,
lexicography,
English language,
Uzbek language,
bilingual dictionary,
monolingual dictionary,
electronic dictionary,
lexico-semantic analysis,
language education,
corpus linguistics,
classification.
Ingliz va oʻzbek tilshunosligida oʻquv izohli lugʻatlarning
klassifikatsiyasi
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
oʻquv izohli lugʻat,
lugʻatshunoslik,
ingliz tili,
oʻzbek tili,
bilingval lugʻat,
monolingval lugʻat,
elektron lugʻat,
leksik-semantik tahlil,
til taʼlimi,
Maqolada ingliz va oʻzbek tillarida yaratilgan oʻquv izohli
lugʻatlarning lingvistik, leksik
-semantik hamda pedagogik
xususiyatlari tizimli ravishda tahlil qilindi. Tadqiqotda asosiy
eʼtibor lugʻatlarning turlari —
monolingval (bir tilli), bilingval
(ikki
tilli), elektron va maxsus sohalarga oid lugʻatlarni aniqlash,
ularning klassifikatsion mezonlarini belgilash va amaliy taʼlim
jarayonidagi oʻrnini ko‘rsatishga qaratildi. Ingliz tilidagi
zamonaviy oʻquv lugʻatlar korpus lingvistikasi asosida
yaratilgani, foydalanuvchiga interaktiv va multimodal (audio,
1
PhD, Independent Researcher, Karshi State University.
Х
orijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
238
korpus lingvistikasi,
klassifikatsiya.
vizual, kontekstual) yondashuvlarni taklif qilgani tufayli yuqori
samaradorlikka ega ekani ko‘rsatib o‘tildi
.
Классификация учебных толковых словарей в
английском и узбекском языкознании
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
учебный толковый
словарь,
лексикография,
английский язык,
узбекский язык,
билингвальный словарь,
монолингвальный
словарь,
электронный словарь,
лексико
-
семантический
анализ,
преподавание языков,
корпусная лингвистика,
классификация
.
В статье системно проанализированы лингвистические,
лексико
-
семантические и педагогические особенности
учебных толковых словарей, созданных на английском и
узбекском языках. Основное внимание в исследовании
уделяется типологии словарей —
монолингвальных
(одноязычных),
билингвальных
(двуязычных),
электронных и специализированных, —
а также
определению их классификационных критериев и
выявлению их роли в учебном процессе. Установлено, что
современные учебные словари английского языка,
разработанные на основе корпусной лингвистики,
обладают
высокой
эффективностью
благодаря
интерактивному и мультимодальному (аудио, визуальный,
контекстуальный) подходу к представлению лексического
материала.
KIRISH
Oʻquv izohli lugʻatlar til oʻrganishda muhim vosita hisoblanadi. Ingliz va oʻzbek
tillaridagi lugʻatlar lingvistik va pedagogik maqsadlarda yaratiladi. Ularning
klassifikatsiyasi tilshunoslikda lugʻatchilik va til taʼlimi samaradorligini oshirishda
zarurdir. Tilshunoslik va leksikografiya sohasida lu
gʻatlarni tasniflash (klassifikatsiya
qilish) ularning maqsadi, tuzilishi, tili, shakli, foydalanuvchi auditoriyasi hamda
foydalanish kontekstiga qarab amalga oshiriladi. Lugʻatlarni ilmiy asosda toifalash
ularning lingvistik qiymatini belgilash, zamonaviy ehtiyojlarga moslashtirish va samarali
foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi.
1. Tuzilishiga ko‘ra:
Monolingval (bir tilli) lugʻatlar —
bir til doirasida soʻzlarning izohi, talaffuzi,
misollari keltiriladi (masalan, Oxford Advanced Lear
ner’s Dictionary).
Bilingval (ikki tilli) lugʻatlar —
bir tildagi soʻzlar boshqa tilga tarjimasi bilan
taqdim etiladi (masalan, English
–Uzbek Learner’s Dictionary).
Multilingual (ko‘p tilli) lugʻatlar —
uch va undan ortiq tillardagi tarjimalarni
qamrab oladi.
2. Maqsadli auditoriyasiga ko‘ra:
Oʻquv lugʻatlar —
til o‘rganuvchilar uchun moʻljallangan, tushunarli til va didaktik
vositalar bilan boyitilgan (Atkins & Rundell, 2008).
Ilmiy lugʻatlar —
tilshunoslar, tarjimonlar yoki filologlar uchun
moʻljallangan.
Umumiy til lugʻatlari —
keng jamoatchilik uchun mo‘ljallangan, adabiy til
normalariga asoslangan (Hartmann, 2001).
Х
orijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
239
3. Ko‘rinishiga ko‘ra:
Bosma lugʻatlar —
anʼanaviy shaklda, kitob ko‘rinishida.
Elektron lugʻatlar —
kompyuter, mobil ilova yoki veb-sayt orqali ishlatiladigan
interaktiv vositalar (Tursunova, 2020).
Multimodal lugʻatlar —
matn, audio, video va grafik maʼlumotlarni o‘zida
mujassam etgan zamonaviy platformalar (Kilgarriff & Rundell, 2002).
4. Ichki tarkibiga ko‘ra:
Izohli lugʻatl
ar
—
so‘zlarning maʼnosi, uslubiy boyligi, konnotatsiyasi keltiriladi.
Terminologik lugʻatlar —
maʼlum bir soha (tibbiyot, huquq, fizika) uchun
moʻljallangan.
Sinonimlar, antonimlar, frazeologik birliklar lugʻatlari —
semantik guruhlar
asosida tuziladi.
5. Foydalanish funksiyasiga ko‘ra:
Normativ lugʻatlar —
adabiy til qoidalariga asoslanadi.
Deskriptiv lugʻatlar —
til birliklarini mavjud holatda tasvirlaydi, baho bermaydi.
Didaktik lugʻatlar —
o‘quv jarayoniga mo‘ljallangan, ko‘pincha mashqlar
bilan
boyitilgan bo‘ladi.
6. Korpus asosidagi lugʻatlar:
Yangi avlod lugʻatlarida korpus lingvistikasi asosida so‘zlar real nutqdagi
qo‘llanishiga tayanib tuziladi. Bunday yondashuv ingliz tilida keng tarqalgan (Oxford,
Cambridge, Macmillan lugʻatlari), oʻ
zbek tilida esa bunday tajriba endigina
shakllanmoqda (Akbarov, 2018).
Til oʻrganish jarayonida oʻquv izohli lugʻatlar muhim oʻrin tutadi. Ular talabalarga
soʻzlarning maʼnosini, grammatik xususiyatlarini va kontekstda qoʻllanilishini
tushuntirishda yordam
beradi. Bugungi kunda lugʻatlar turli maqsad va foydalanuvchi
guruhlari uchun yaratilmoqda. Shu bois, oʻquv izohli lugʻatlarning klassifikatsiyasi
tilshunoslikda muhim ilmiy masalalardan biridir. Oʻquv izohli lugʻatlar til oʻrganishda
asosiy vosita hisobl
anadi va ularning turi, mazmuni hamda formati oʻrganilayotgan tilga,
uning lingvistik va madaniy xususiyatlariga qarab farqlanadi. Ingliz va oʻzbek tillarida
yaratilgan lugʻatlar tilshunoslikda oʻrganish jarayonining samaradorligini oshirishda
muhim rol oʻ
ynaydi.
Hozirgi globallashuv va raqamli axborot asrida til oʻrganish jarayoni nafaqat
anʼanaviy taʼlim muhitida, balki mustaqil, interaktiv va texnologik jihatdan boyitilgan
muhitda ham amalga oshirilmoqda. Bu jarayonda til oʻrgatuvchi vositalar, xususan, oʻquv
izohli lugʻatlar muhim manba sifatida alohida oʻrin tutadi. Lugʻatlar tilshunoslikning
amaliy sohasi boʻlib, u nafaqat soʻzlarning maʼnosini ochib berishga, balki ularning
nutqiy, kontekstual va madaniy xususiyatlarini anglashga ham xizmat qiladi. Shuningdek,
zamonaviy oʻquv lugʻatlari foydalanuvchi ehtiyojlariga qarab moslashtirilgan boʻlib, til
egallashda muhim psixolingvistik omil sifatida namoyon boʻladi.
Til oʻrgatish va oʻrganish vositasi sifatida lugʻatlarning oʻrni juda muhim bo‘lib, u
lar
orqali til o‘rganuvchi so‘z boyligini kengaytiradi, semantik bog‘lanishlarni anglaydi, nutq
birliklaridan to‘g‘ri foydalanishni o‘rganadi. Bu ayniqsa ona tili va xorijiy til oʻrganishda
taqqoslash, tarjima qilish va kontekstda tushunish jarayonlarida yaqqol seziladi. Ingliz
tilida yaratilgan oʻquv lugʻatlar xalqaro tajribaga asoslangan, foydalanuvchiga qulay va
Х
orijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
240
texnologik vositalar bilan jihozlangan bo‘lsa, oʻzbek tilida yaratilayotgan lugʻatlar koʻproq
anʼanaviy yondashuv asosida shakllangan.
Shu nuqta
i nazardan, lugʻatlarning klassifikatsiyasi, ularning lingvistik va
pedagogik imkoniyatlarini o‘rganish, shuningdek, ingliz va o‘zbek tilidagi oʻquv izohli
lugʻatlar orasidagi oʻxshashlik va farqlarni aniqlash dolzarb masala hisoblanadi.
USULLAR
Tahlil uchun asos sifatida turli tilshunoslik manbalari va lugʻatchilikka oid ilmiy
maqolalar tahlil qilindi. Lugʻatlarning mazmuniy va format xususiyatlariga qarab ularni
kategoriyalarga ajratish asosiy metod sifatida qoʻllanildi. Shuningdek, oʻzbek va xo
rijiy
tilshunoslik adabiyotlari solishtirildi.
Ushbu tadqiqotda izlanish maqsadiga erishish va mavjud oʻquv izohli lugʻatlarni
tizimli tahlil qilish uchun quyidagi ilmiy-uslubiy yondashuvlardan foydalanildi:
1. Deskriptiv (taʼrifiy) usul
Bu usul orqali ing
liz va oʻzbek tillaridagi mavjud oʻquv izohli lugʻatlarning tuzilishi,
tarkibi, funksional xususiyatlari va yasalish prinsiplari tavsiflab berildi. Har bir lugʻat
namunasi alohida tahlil qilinib, ularning sarlavhali soʻz tanlovi, semantik tavsif usullari v
a
kontekstual misollar asosida baholandi.
2. Taqqoslash (komparativ) usuli
Ingliz va oʻzbek tillaridagi lugʻatlarning struktura va mazmun jihatlari oʻzaro
solishtirildi. Jumladan, foydalanuvchi auditoriyasi, soʻz tanlash mezonlari, izoh berish
texnikasi, multimediya imkoniyatlari va elektron shaklga moslashtirilganlik darajasi
bo‘yicha farqlar tahlil qilindi. Ushbu yondashuv lugʻatchilikda universal va milliy
xususiyatlarni aniqlashga imkon berdi.
3. Korpus lingvistikasi elementlari
Ayrim lugʻatlarning tuzilishida korpus maʼlumotlaridan qanday foydalanilganligi
oʻrganildi. Jumladan, ingliz tilidagi lugʻatlar (Oxford, Cambridge, Longman) korpus
asosida ishlab chiqilgani qayd etildi.
4. Tahliliy-sintetik usul
Turli manbalar (lugʻatlar, ilmi
y maqolalar, monografiyalar) asosida olingan
maʼlumotlar umumlashtirildi, asosiy xulosalar chiqarildi va lugʻatlarning o‘quv
jarayonidagi ahamiyati ko‘rsatildi.
5. Ekspert baholash elementi
Tadqiqotda amaliy til o‘rgatish sohasida faoliyat yurituvchi o‘qit
uvchilar va
mutaxassislarning fikr-
mulohazalari o‘rganilib, lugʻatlarning o‘quvchilarga taʼsiri va
foydalilik darajasi haqidagi mulohazalar ham hisobga olindi.
6. Empirik kuzatuv
Lugʻatlardan real taʼlim muhitida foydalanish holatlari tahlil qilindi,
foydalanuvchilarning tajribasi asosida ularning samaradorligi va mavjud kamchiliklari
aniqlab borildi.
Ushbu usullarning qo‘llanilishi natijasida lugʻatlarning didaktik, lingvistik va
texnologik xususiyatlari chuqur o‘rganildi, shuningdek, o‘zbek tilida yaratil
ayotgan
zamonaviy lugʻat resurslarini takomillashtirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi.
NATIJALAR
Tadqiqot davomida olib borilgan tahlillar asosida quyidagi asosiy natijalarga
erishildi:
Х
orijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
241
1. Oʻquv izohli lugʻatlarning tasnifi: Ingliz va oʻzbek tillarida yaratilgan oʻquv izohli
lugʻatlar monolingval, bilingval, elektron va maxsus sohalarga oid lugʻatlar shaklida
tasniflanadi. Har bir tur maʼlum til oʻrganish ehtiyojlariga yoʻnaltirilgan boʻlib, lingvistik
yondashuvlar va didaktik vazifalar asosida shakllantiriladi.
2. Ingliz tilidagi lugʻatlar: Ushbu lugʻatlar yuqori texnologik darajada ishlab
chiqilgan boʻlib, foydalanuvchilar uchun interaktiv interfeyslar, multimedia elementlari
(audio, video, vizual misollar), tezkor qidiruv imkoniyatlari va ko
ntekstual maʼlumotlar
bilan taʼminlangan. Bunday lugʻatlar til oʻrganish samaradorligini oshiradi va mustaqil
taʼlimni ragʻbatlantiradi.
3. Oʻzbek tilidagi lugʻatlar: Asosan anʼanaviy, matnga asoslangan shaklda bo‘lib,
ularning koʻpchiligida interaktiv vositalar yetarli darajada qoʻllanilmagan. Shunga
qaramay, soʻnggi yillarda ushbu yoʻnalishda ijobiy siljishlar kuzatilmoqda: elektron
lugʻatlar yaratilmoqda, mobil platformalarga moslashtirish ishlari olib borilmoqda.
4. Bilingval lugʻatlarning
oʻrni: Bilingval lugʻatlar ikki til orasida semantik
bogʻlanishni taʼminlab, ayniqsa boshlangʻich bosqichda til oʻrganayotganlar uchun muhim
vosita boʻlib xizmat qiladi. Ammo yuqori til darajalarida ularning lingvokulturologik va
kontekstual yoritilish darajasi cheklangan.
5. Maxsus soha lugʻatlari: Tibbiyot, texnika, huquq kabi sohalarga oid lugʻatlar
terminologik aniqlikni taʼminlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu turdagi lugʻatlarning
ham zamonaviy elektron shakllari ishlab chiqilishi zarurati mavjud.
6. Klassifikatsiyaning ilmiy-
amaliy ahamiyati: Lugʻatlarning toifalanishi til oʻqitish
metodikasini optimallashtirish, o‘quv materiallarini moslashtirish va til resurslarini
foydalanuvchi ehtiyojlariga yoʻnaltirishda muhim vosita boʻlib xizmat qiladi.
Umum
an olganda, ingliz va oʻzbek tillaridagi oʻquv izohli lugʻatlarning sinchiklab
o‘rganilishi ularning o‘zaro farqli va oʻxshash jihatlarini aniqlashga imkon berdi.
Munozara (Discussion)
Lug‘atlarning bu klassifikatsiyasi ularning maqsad va funksiyalariga mu
vofiqdir.
Masalan, boshlang‘ich o‘rganuvchilar uchun bilingval lug‘atlar qulay bo‘lsa, yuqori
darajadagi foydalanuvchilar uchun monolingval izohli va konseptual lug‘atlar foydaliroq
hisoblanadi. Elektron lug‘atlar esa interaktivlik va multimediya imkoniyat
lari bilan til
o‘rganishni tezlashtiradi. Shu bilan birga, maxsus sohalarga mo‘ljallangan lug‘atlar
professional soha mutaxassislari uchun zarurdir. Bu klassifikatsiya kelgusida lug‘at
yaratuvchilarga yo‘l
-
yo‘riq sifatida xizmat qilishi mumkin.
Ingliz tili
da yaratilgan o‘quv izohli lug‘atlar ko‘proq interaktiv va multimediya
imkoniyatlariga ega bo‘lib, global foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan. Ular til o‘rganish
uchun keng qamrovli resurs bo‘lib, keng leksik va frazeologik ma’lumotlarni taqdim etadi.
O‘zbek tilidagi lug‘atlar esa ko‘proq milliy tilning strukturaviy va madaniy xususiyatlarini
aks ettirishga yo‘naltirilgan. Shu bilan birga, bilingval lug‘atlar ikki til o‘rganuvchilari
uchun til o‘rganishda muhim vosita hisoblanadi. Har ikki til uchun ham elektron lug‘atlar
til o‘rganishni yanada interaktiv va samarali qilmoqda. Shu bois, lug‘atlarni yaratishda
lingvistik, pedagogik va texnologik yondashuvlarni birlashtirish zarur.
Tadqiqot natijalari ingliz va oʻzbek tillaridagi oʻquv izohli lugʻatlarning
klassifikatsiyasi ularning lingvistik, pedagogik va texnologik jihatlarga asoslangan holda
aniq tasniflanishini koʻrsatdi. Ingliz tilidagi lugʻatlar, ayniqsa, rivojlangan til oʻrganish
resurslari va elektron vositalar tufayli keng ko‘lamli va interaktiv xusu
siyatlarga ega. Bu
Х
orijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
242
lugʻatlar til oʻrganuvchilar uchun soʻzlarning izohini taqdim etishda faqat matn bilan
chegaralanmay, audio talaffuz, kontekstual misollar, sinonimlar va frazeologik
birikmalarni ham qamrab oladi. Shuningdek, ular global auditoriyaga moʻ
ljallanganligi
sababli, til oʻrganishda zamonaviy metod va texnologiyalarni keng joriy qilmoqda. Bunga
qarshi, oʻzbek tilidagi oʻquv izohli lugʻatlar anʼanaviy koʻrinishda boʻlib, milliy tilning
madaniy va lingvistik xususiyatlarini aks ettirishga yoʻnaltirilgan. Elektron lugʻatlar
sohasida hali ingliz tiliga nisbatan orqada qolmoqda, lekin soʻnggi yillarda onlayn va
mobil platformalarda ular faollashmoqda. Bu jarayon milliy tilni saqlash va rivojlantirish
uchun muhim ahamiyatga ega, chunki elektron lugʻatlar til oʻrganishni qulaylashtirish
bilan birga, tilni yosh avlodga yetkazishda vosita vazifasini oʻtaydi. Bilingval lugʻatlar
ingliz va oʻzbek tillarini oʻrganayotgan foydalanuvchilar uchun til oʻrganishni
osonlashtiruvchi muhim vosita ekanligi maʼlum boʻldi. Ular soʻzlarni ikki til oʻrtasida
tarjima va izoh bilan taʼminlab, boshlangʻich darajadagi oʻrganishga katta yordam beradi.
Ammo bilingval lugʻatlarning baʼzi kamchiliklari ham mavjud, xususan, tilning madaniy
va kontekstual jihatlarini yetarlicha yori
tmasligi til oʻrganishning yuqori bosqichlarida
cheklovlarga olib keladi. Shu sababli, til oʻrganishda monolingval lugʻatlar bilan
birgalikda foydalanish samaraliroqdir. Elektron lugʻatlarning rivojlanishi til oʻrganish
jarayonida interaktivlik va individu
al moslashuv imkoniyatlarini kengaytirdi. Bu oʻz
navbatida oʻrganuvchilarning motivatsiyasini oshiradi va tilni amaliy qoʻllash
ko‘nikmalarini shakllantirishda samarali yordam beradi. Ingliz tilidagi lugʻatlarda bunday
imkoniyatlar keng tatbiq etilgan boʻlsa, oʻzbek tilidagi lugʻatlar uchun bu sohada ilmiy
-
tadqiqot ishlarini koʻpaytirish, zamonaviy texnologiyalarni kengroq joriy etish zarur.
Maxsus sohalarga moʻljallangan lugʻatlar ham tilshunoslik va amaliy til taʼlimida katta
ahamiyatga ega. Tibbiyot, huq
uq, iqtisodiyot kabi ixtisoslashgan sohalarda soʻzlar va
atamalarni aniq va tushunarli taʼriflash kasbiy malakani oshirishga xizmat qiladi. Ingliz
va oʻzbek tillaridagi maxsus lugʻatlar soha mutaxassislari uchun birdek muhimdir.
Umuman olganda, lugʻatchilik sohasida ingliz tilidagi ilgʻor tajribalarni oʻzbek tiliga
tatbiq etish, milliy lingvistik va madaniy jihatlarni inobatga olgan holda zamonaviy
elektron lugʻatlar yaratish katta istiqbollarni ochadi. Til oʻrganishda samaradorlikni
oshirish uchun lingvistik, pedagogik va axborot texnologiyalari sohalarining
integratsiyasi zarur. Shuningdek, lugʻatlarning foydalanuvchilarga moslashuvi va ular
bilan ishlashning qulayligi til taʼlimida muvaffaqiyat kalitidir.
XULOSA
Ushbu maqolada ingliz va oʻzbek tillaridagi
oʻquv izohli lugʻatlarning
klassifikatsiyasi tilshunoslik, lugʻatchilik va til oʻqitish nuqtai nazaridan batafsil tahlil
qilindi. Oʻquv izohli lugʻatlar til oʻrganish jarayonida soʻzlarning maʼnosini aniq va
tushunarli tarzda taqdim etishda asosiy vosita hisoblanadi. Tadqiqot davomida
lugʻatlarning asosiy turlari —
monolingval, bilingval, elektron va maxsus sohalarga
moʻljallangan lugʻatlar —
aniqlanib, ularning lingvistik, pedagogik va texnologik jihatlari
taqqoslandi.
Ingliz tilidagi oʻquv izohli lugʻatl
ar dunyo miqyosida keng tarqalgan va yuqori
texnologik imkoniyatlar bilan boyitilgan. Bu lugʻatlar koʻpincha audio talaffuz, kontekst
misollari, sinonimlar, antonimlar va frazeologik birliklarni oʻz ichiga oladi. Shuningdek,
inglizcha lugʻatlar ko‘plab onl
ayn platformalar va mobil ilovalarda interaktiv shaklda
taqdim etilib, foydalanuvchilarning individual ehtiyojlariga moslashish imkoniyatini
Х
orijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
243
yaratadi. Bunday lugʻatlar til oʻrganish jarayonini nafaqat samarali, balki qiziqarli va
intuitiv qiladi.
Oʻzbek tilidagi oʻquv izohli lugʻatlar esa milliy tilning lingvistik va madaniy o‘ziga
xosliklarini hisobga olgan holda shakllantirilmoqda. Shu bilan birga, soʻnggi yillarda
Oʻzbekistonda elektron lugʻatlarni yaratish va rivojlantirish boʻyicha katta ishla
r olib
borilmoqda. Mobil ilovalar, onlayn lugʻat platformalari va multimedia elementlari keng
joriy etilmoqda. Bu esa til oʻrganayotganlar uchun qulaylik va samaradorlikni oshirishga
xizmat qiladi. Bundan tashqari, oʻzbek tilidagi lugʻatlar milliy madaniya
tni aks ettirish,
tilni saqlash va rivojlantirishda muhim vositadir.
Bilingval lugʻatlar ingliz va oʻzbek tillarini oʻrganayotganlar uchun muhim vosita
boʻlib, ikki til oʻrtasida soʻzlarning tarjimasi va izohlarini taqdim etadi. Bu lugʻatlar
ayniqsa boshla
ngʻich va oʻrta darajadagi oʻrganuvchilar uchun qulaydir, chunki ular ikki
tilda soʻz boyligini kengaytirishga yordam beradi hamda til oʻrganish jarayonini
soddalashtiradi. Biroq, bilingval lugʻatlarning yomon tomoni shundaki, ular koʻpincha
tilning madaniy va kontekstual jihatlarini yetarlicha ochib bera olmaydi, shuning uchun
yuqori darajadagi foydalanuvchilar uchun monolingval izohli lugʻatlar afzal hisoblanadi.
Elektron lugʻatlar va multimediya vositalarining joriy etilishi til oʻrganish
jarayonini yangi bosqichga olib chiqdi. Audio talaffuz, video misollar, interaktiv mashqlar
va avtomatik yangilanishlar foydalanuvchilar uchun juda qulay. Ingliz tilidagi lugʻatlar
bunga misol boʻlsa, oʻzbek tilidagi lugʻatlar bu yoʻnalishda hali rivojlanish bosqichida,
ammo istiqbolda katta imkoniyatlarga ega. Bu borada lugʻat yaratuvchilari va tilshunoslar
uchun texnologik yondashuvlarni keng joriy etish, milliy til uchun elektron resurslar
yaratish ustuvor vazifa hisoblanadi.
Shuningdek, maxsus sohalarga moʻljallangan lugʻatlar ham til oʻrganishda alohida
oʻringa ega. Tibbiyot, huquq, texnika kabi sohalarda ishlatiladigan terminlarni oʻz ichiga
olgan lugʻatlar professional til bilimini oshirishga yordam beradi va koʻp sohalarda
malakali mutaxassislar tayyorlashda muhim
vositadir. Ingliz va oʻzbek tillarida bunday
lugʻatlar yaratilishi tilshunoslik sohasining ixtisoslashuvini kuchaytiradi.
Xulosa qilib aytganda, ingliz va oʻzbek tillaridagi oʻquv izohli lugʻatlarning
klassifikatsiyasi til oʻrganish jarayonining samaradorligini oshirish, lugʻatchilik ilmiy
asoslarini chuqurlashtirish va til taʼlimida zamonaviy yondashuvlarni joriy etishda
muhim ahamiyat kasb etadi. Har ikki til uchun lugʻat yaratishda lingvistik, pedagogik va
texnologik mezonlarni uygʻunlashtirish kerak.
Shu asosda quyidagi xulosalarga kelindi:
•
Lugʻatlarning zamonaviy tasnifi ularning funksional xususiyatlarini to‘liqroq ochib
beradi;
•
Elektron va multimodal lugʻatlarni yaratish o‘quvchilar uchun qulay va samarali til
o‘rganish muhiti yaratadi;
•
Lugʻatlarning
klassifikatsiyasi nafaqat nazariy, balki amaliy ahamiyatga ham ega
bo‘lib, til taʼlimi sifatini oshirishga xizmat qiladi.
•
ФОЙДАЛАНИЛГАН
АДАБИЁТЛАР
РЎЙХАТИ
:
1. Apresjan, J.D. (2000). Leksikosemantika. Moskva: Nauka.
2. Akbarov, N. (2018). Elektron
lugʻatlarning lingvistik xususiyatlari. Toshkent: Fan
va Texnologiya.
Х
orijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
244
3. Nabiev, S. (2017). Oʻzbek tilida lugʻatchilik. Toshkent: Oʻzbekiston Milliy
Universiteti Nashriyoti.
4. Hartmann, R.R.K. (2001). Lexicography: Principles and Practice. London:
Routledge.
5. Muminov, R. (2019). Oʻzbek tilida elektron lugʻatlar. Toshkent: Til va Adabiyot
Nashriyoti.
6. Kilgarriff, A., & Rundell, M. (2002). Lexical profiling software and its application
to learner corpus research. Proceedings of the Third International Conference on
Language Resources and Evaluation.
7. Zajaczkowska, A. (2016). Bilingual Lexicography: An Introduction to the Theory
and Practice. Peter Lang.
8. Atkins, B. T. S., & Rundell, M. (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography.
Oxford: Oxford University Press.
9. Tarp, S. (2008). Lexicography in the Borderland between Knowledge and Non-
Knowledge. Tübingen: Max Niemeyer Verlag.
10. Benson, M., Benson, E., & Ilson, R. (1986). The BBI Combinatory Dictionary of
English. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
11. Tursunova, G. N. (2020). Elektron lugʻatlarning taʼlimdagi ahamiyati.
Til va
adabiyot taʼlimi, 6(1), 56–
62.
