Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika –
Зарубежная лингвистика и
лингводидактика – Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The Application of Combat Action Combinations in Sports
Training to Improve the Technical and Tactical
Preparedness of Taekwondo Athletes
Alisher JUMANOV
1
Institute of Scientific Research in Physical Education and Sports
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2025
Received in revised form
10
May 2025
Accepted 2 April 2025
Available online
25 June 2025
This article highlights the significance of technical training in
taekwondo, its core components, and effective approaches to
developing athletes' technical skills. It emphasizes that technical
training is not limited to mastering striking and defensive
techniques, but also focuses on enhancing the athlete's overall
movement coordination, quick decision-making ability, and the
skill to apply techniques correctly and timely in competitive
situations. Furthermore, the article outlines the theoretical and
practical foundations of incorporating combat combination
movements in the training process, specifically a set of exercises
that integrate various forms of attack and defense, to improve
technical preparation. These methods are valuable as they serve
to enhance athletes' technical and tactical proficiency, refine
their movement culture in combat conditions, and contribute to
achieving high-level sports results.
2181-3701/© 2025 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss6
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
combination,
technique,
tactics,
movement,
taekwondo,
training,
competition,
combat.
Taekvondochilarning
texnik-taktik
tayyorgarligini
yaxshilash uchun jangovor harakat kombinatsiyalarini
sport mashg‘ulotlarda qo‘llash
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar:
kombinatsiya,
texnika,
taktika,
harakat,
taekvondo,
Ushbu
maqolada
taekvondo
sport
turida
texnik
tayyorgarlikning ahamiyati, uning asosiy tarkibiy qismlari hamda
sportchilarning
texnik
ko‘nikmalarini
shakllantirish
va
rivojlantirishga oid samarali yondashuvlar yoritilgan. Unda texnik
tayyorgarlik faqatgina zarba va himoya usullarini o‘zlashtirish
1
Independent Researcher, Institute of Scientific Research in Physical Education and Sports.
E-mail: jumanov_alisher@gmail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 6 (2025) / ISSN 2181-3701
224
mashg‘ulot,
musobaqa,
jangovor.
bilangina cheklanmay, balki sportchining umumiy harakat
koordinatsiyasi, tezkor qaror qabul qilish qobiliyati hamda
musobaqa holatlarida texnikalarni to‘g‘ri va o‘z vaqtida qo‘llay
olish ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilganligi ta’kidlab
o‘tilgan. Shuningdek, texnik tayyorgarlikni takomillashtirishda
mashg‘ulot jarayonida jangovar kombinatsion harakatlardan, ya’ni
hujum va himoyaning turli shakllarini uyg‘unlashtirgan mashqlar
kompleksidan foydalanishning nazariy va amaliy asoslari bayon
etilgan. Bu usullar sportchilarning texnik-taktik mahoratini
oshirish,
ularning
jangovar
sharoitdagi
harakatlanish
madaniyatini takomillashtirish hamda yuksak sport natijalariga
erishishga xizmat qilishi bilan ahamiyatlidir.
Применение
комбинаций
боевых
движений
в
спортивной тренировке для повышения технико-
тактической подготовки тхэквондистов
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
комбинация,
техника,
тактика,
движение,
тхэквондо,
тренировка,
соревнование,
боевой.
В данной статье освещается значение технической
подготовки в спортивной дисциплине тхэквондо, её
основные составные части, а также эффективные подходы
к формированию и развитию технических навыков
спортсменов. Отмечается, что техническая подготовка не
ограничивается лишь освоением ударных и защитных
приёмов, но также направлена на развитие общей
координации движений спортсмена, способности быстро
принимать решения и правильно применять техники
в соревновательных ситуациях. Кроме того, в статье
изложены
теоретические
и
практические
основы
использования
боевых
комбинационных
действий
в
процессе
тренировок
для
совершенствования
технической подготовки. Эти методы способствуют
повышению
техническо-тактического
мастерства
спортсменов, совершенствованию культуры движений в
боевых условиях и достижению высоких спортивных
результатов.
Dunyoda taekvondo Olimpiya o‘yinlari dasturiga nisbatan kechroq kiritilgan
bo‘lsada, u o‘ta tezkorlik, keskin o‘zgaruvchan holatlardagi ijro uslubi va estetik
harakatlari bilan ajralib turuvchi, sharqona yakkakurash turlaridan biri sifatida o‘ziga xos
mavqega ega bo‘lib bormoqda. Texnik-taktik jihatdan murakkab va boy bo‘lgan ushbu
sport turi so‘nggi yillarda nafaqat geografik jihatdan keng tarqalmoqda, balki uni
shug‘ullanuvchilar soni ham sezilarli darajada ortib bormoqda. Ayniqsa, taekvondoning
Xalqaro Olimpiya o‘yinlari dasturiga kiritilishi bu sport turining jahon miqyosida jadal
sur’atlar bilan rivojlanishiga kuchli turtki bo‘ldi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 6 (2025) / ISSN 2181-3701
225
Tadqiqotning vazifasi
Taekvondochilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirishda harakat aniqligi
bilan bog‘liq zarbalardan foydalanishga yo‘naltirilgan jangovar harakat kombinatsiyasini
takomillashtirish.
Taekvondo sport turi texnika va taktikaga boy, yuqori koordinatsion mahoratni
talab qiluvchi yakkakurash yo‘nalishidir. Ayniqsa, 14–15 yoshli o‘smir sportchilar bilan
mashg‘ulot olib borishda koordinatsiyalangan jangovar harakat kombinatsiyalariga
e’tibor qaratish alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki bu yoshda sportchilarning
harakatlar aniqligi, tezligi va reflektor javobi shakllanish bosqichida bo‘ladi. Shunday
ekan, har qanday texnik harakatlar va jangovar kombinatsiyalarni o‘rgatishda
koordinatsion asoslarni chuqur hisobga olish zarur. Taekvondo o‘zining murakkab va
harakatlarga boy jangovar texnikasi bilan boshqa sport turlaridan farq qiladi. Bu sportda
har bir zarba faqat jismoniy kuch asosida emas, balki aniq hisoblangan, to‘g‘ri
yo‘naltirilgan va muvozanatli harakat orqali amalga oshiriladi. Shu sababli har bir
harakatning koordinatsion jihati sportchining ustunligini belgilaydi.
Texnik tayyorgarlikning asosiy tarkibiy qismlari
Taekvondochining texnik tayyorgarligi quyidagi asosiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga
oladi:
Asosiy zarbalar (chakka, yoncha, doli chagi va b.q.) – ularni to‘g‘ri, aniqlik bilan
bajarish.
Himoya harakatlari – qarshi zarbalarni bloklash, chetlab o‘tish yoki qarshi zarba
bilan yo‘qotish.
Jangovar kombinatsiyalar – bir necha texnik elementlarning ketma-ket va mantiqiy
bog‘langan harakatlar majmuasi.
Harakat dinamikasi va vaqtni to‘g‘ri baholash – raqibning harakatiga tezkor javob
bera olish.
Muvozanat va koordinatsiya – harakatlar paytida barqarorlikni saqlash.
Mashg‘ulotlarda texnik tayyorgarlikni rivojlantirish yo‘llari
Mashg‘ulot jarayonida quyidagi metodlar texnik tayyorgarlik samaradorligini
oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi:
1. Kombinatsion harakatlar asosida mashqlar bajartirish
Sportchiga bir vaqtning o‘zida ikki yoki undan ortiq texnik elementni mantiqiy
ketma-ketlikda bajartirish orqali harakat avtomatizmini shakllantirish.
2. Individual yondashuv Har bir sportchining jismoniy va psixologik
xususiyatlariga mos tarzda texnikani o‘rgatish.
3. Jangovar sharoitlarda model mashqlar Raqib ishtirokidagi mashqlar orqali real
musobaqa holatlarini simulyatsiya qilish.
4. Videoanaliz orqali tahlil qilish Sportchi harakatlarini yozib, ularni tahlil qilish
orqali texnik xatolarni aniqlash va tuzatish.
Texnik tayyorgarlikning mazmuni
Taekvondochining texnik tayyorgarligi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
– Asosiy zarbalar (ap chagi, dollyo chagi, yop chagi, va b.)
– Himoya harakatlari (bloklar, chekinish, aylanish)
– Jangovar kombinatsiyalar (ketma-ket zarbalar, hujum va himoya almashinuvi)
– Qarshi zarba berish texnikasi (kontrataklar)
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 6 (2025) / ISSN 2181-3701
226
Ushbu texnikalar sportchining umumiy harakat madaniyati, jismoniy tayyorgarligi
va psixologik holatiga bevosita bog‘liq.
Texnik tayyorgarlikka ta’sir etuvchi omillar
1. Murabbiyning yondashuvi – sportchining texnikasini to‘g‘ri shakllantirish uchun
nazariy bilim va amaliy metodlar uyg‘unligi zarur.
2. Sportchining jismoniy tayyorgarligi – kuch, tezlik, chaqqonlik, muvozanat texnik
harakatlar sifatiga ta’sir qiladi.
3. Mashg‘ulot sharoitlari – zamonaviy jihozlar, raqib bilan mashq qilish,
videoanaliz texnikaning mukammallashishiga xizmat qiladi.
4. Psixologik holat – o‘ziga ishonch, motivatsiya va musobaqa sharoitlariga
moslashuvchanlik.
Qo‘l va oyoq zarbalari, ular orasidagi kombinatsiyalar va ularga tayyorlovchi
mashqlar koordinatsion jihatdan uyg‘un bo‘lishi shart. Masalan, sportchi zarbani
bajarishda muvozanatini yo‘qotsa, nafaqat hujum samarasiz bo‘ladi, balki raqibga qarshi
hujum qilish imkoniyatini ham beradi. Ayniqsa, kombinatsion zarbalar – ya’ni bir necha
harakatlarning izchil ketma-ketligi – harakatlar muvofiqligini, tizzalar, sonlar, yelkalar va
orqa mushaklar ishini uyg‘un boshqarishni talab qiladi. Sportchi oyoq bilan zarba bergan
zahoti, muvozanatini saqlagan holda qo‘l zarbasi bilan davom ettirishi, so‘ngra holatini
o‘zgartirib burilish orqali qarshi zarba berishi mumkin. Bunday murakkab texnik
harakatlar to‘g‘ri shakllanmagan koordinatsiyasiz amalga oshmaydi.
Odatda taekvondoda qo‘l zarbalari zarbaning boshlanish bosqichida yoki yaqin
masofadagi jangda ishlatiladi. Qo‘l zarbalari yordamida sportchi raqibni chalg‘itadi,
muvozanatini buzadi yoki hujumga zamin yaratadi. Ayniqsa, chap yoki o‘ng qo‘l bilan
beriladigan “jirugi” zarbalari tezlik, aniqlik va ishonch talab qiladi. Qo‘l zarbalari oyoq
harakatlari bilan uyg‘unlashtirilganda ular kombinatsion kuchga ega bo‘ladi. Bu degani,
qo‘l bilan raqibning yuqori qismiga zarba bergan holda, pastki qismiga oyoq zarbasi
berilishi, keyin esa orqaga o‘tish orqali himoyaga o‘tilishi mumkin. Bu harakatlarning
barchasi sportchidan harakatlarni to‘liq boshqarishni, og‘irlik markazini saqlashni va har
bir harakatni vaqtida amalga oshirishni talab qiladi.
Taekvondodagi asosiy zarba vositasi, albatta, oyoq zarbalari hisoblanadi. Har bir
oyoq zarbasi turli pozitsiyadan, har xil balandlikda va o‘ziga xos burilish yoki qadam
bilan bajariladi. Eng keng tarqalgan zarbalar – bu ap chagi, dollyo chagi, yop chagi, dwit
chagi, naeryo chagi kabilardir. Bu zarbalarni mukammal bajarish uchun sportchi oyoq
panjasidan tortib, tizzasi, son mushaklari va tananing yuqori qismigacha bo‘lgan
harakatni to‘g‘ri muvofiqlashtirishi lozim. Ayniqsa, dollyo chagi zarbasini bajarishda
tizzani burish, sonni aylantirish, tanani qisman burish va so‘ng oyoq bilan zarba berish
bir maromda amalga oshirilishi kerak. Zarbaning kuchi, aniqligi va tezligi aynan shu
koordinatsiyaga bog‘liq.
Harakatlarni koordinatsiyalashda qo‘l va oyoq harakatlarining o‘zaro bog‘liqligi
muhim rol o‘ynaydi. Masalan, oyoq bilan zarba berayotgan vaqtda qo‘l harakatlari
nafaqat muvozanatni ushlab turadi, balki qarshi zarbadan himoya vazifasini ham
bajaradi. Shu boisdan mashg‘ulotlarda bunday zarba kombinatsiyalarini takror-takror
mashq qilish kerak bo‘ladi. 14–15 yoshli sportchilar uchun oyoq bilan zarba berganda
chap va o‘ng qo‘llarning harakatini sinxronlashtirish, oyoq almashinishida muvozanatni
tiklash, va zarba yo‘nalishini tezda o‘zgartirish mashqlari doimo dolzarb hisoblanadi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 6 (2025) / ISSN 2181-3701
227
Taekvondo sportida maxsus zarbalar deganda, ko‘pincha murakkab burilishlar,
sakrashlar yoki havo harakatlari bilan bog‘liq zarbalar tushuniladi. Bular oddiy
zarbalardan farqli o‘laroq, yuqori koordinatsion tayyorgarlikni talab qiladi. Masalan, 360°
yoki 540° burilish bilan amalga oshiriladigan zarbalar faqatgina mukammal muvozanat,
mushak kuchi va aniqlik mavjud bo‘lsa bajariladi. Sportchi havo orqali sakragan paytda
burilishni to‘g‘ri bajarishi, zarba vaqtini to‘g‘ri tanlashi va yerga tushishda muvozanatini
saqlashi kerak bo‘ladi. Bu harakatlarda nafaqat oyoq va qo‘l mushaklari, balki ko‘z-
harakat koordinatsiyasi, vestibulyar apparat va sezgirlik ham faol ishtirok etadi.
Koordinatsion zarbalarni shakllantirish uchun murabbiylar maxsus mashqlar
majmuasini qo‘llashadi. Bu mashqlar sportchining harakatlar oralig‘ini, zarba
yo‘nalishini, pozitsiyalarni almashtirishni va reaksiya tezligini rivojlantirishga xizmat
qiladi. Masalan, chap oyoq bilan zarba berib, orqaga burilish orqali o‘ng oyoq bilan qarshi
zarba berish mashqi koordinatsion jihatdan murakkab, ammo samarali mashq
hisoblanadi. Shu kabi mashqlar har bir mashg‘ulotga kiritilib, ularning murakkabligi
bosqichma-bosqich oshiriladi. Dastlabki bosqichda har bir zarba alohida mashq qilinadi,
keyin ketma-ket birikmalarda, so‘ngra real jang simulyatsiyasida ishlanadi.
Mashg‘ulotlarda koordinatsion harakatlarni rivojlantirish uchun refleksiv
mashqlar, reaksiya tezligini oshiruvchi topshiriqlar, muvozanat mashqlari, harakatlar
sinxronizatsiyasiga yo‘naltirilgan topshiriqlar keng qo‘llaniladi. Juftlikda bajariladigan
mashqlar esa koordinatsion kombinatsiyalarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Masalan,
sportchi o‘z juftiga nisbatan zarbalarni muvofiqlashtirgan holda bajaradi: raqib oyoq
bilan zarba berganda sportchi bu zarbani bloklab, keyingi harakatda orqaga burilish
orqali javob zarbasini beradi.Bunday mashqlar nafaqat texnikani, balki psixomotorik
fikrlashni ham rivojlantiradi.
Taekvondochilarni oyoq va qo‘l zarbalarini to‘rt bosqichga bo‘lgan holda zarbalar
aniqligi hamda jangovor kombinatsion harakatlar samaradorligini oshirish
uslubiyati
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 6 (2025) / ISSN 2181-3701
228
Koordinatsion jihatdan murakkab bo‘lgan zarbalarni o‘zlashtirishda sportchining
jismoniy imkoniyatlari, holati, sog‘lig‘i va psixologik tayyorgarligi inobatga olinishi lozim.
Har bir mashq individual yondashuv asosida tanlanib, sportchining harakatga bo‘lgan
reaksiyasi, muvozanat saqlash qobiliyati va zarba aniqligiga e’tibor qaratiladi. Bu yoshdagi
sportchilarning markaziy asab tizimi hali to‘liq shakllanmagan bo‘ladi, shuning uchun
koordinatsion yuklamalar asta-sekinlik bilan berilishi lozim. Tezlik va kuch elementlari bilan
birgalikda koordinatsion yondashuv sportchini texnik jihatdan yetuk qiladi.
Jangovar harakatlarda zarbalarni koordinatsiyalangan tarzda bajarish natijasida
sportchi jang davomida energiyani tejalab ishlatadi, raqibning harakatlariga moslashadi,
vaziyatni to‘g‘ri baholaydi va yutuqli zarbalarni aniq bajaradi. Bularning barchasi faqat
sinchkovlik bilan tayyorlangan mashg‘ulotlar orqali shakllanadi. Har bir mashg‘ulot
rejasida zarbalar ketma-ketligi, harakatlar o‘zaro bog‘liqligi va ularning mashq shakllari
oldindan belgilanishi muhimdir.
Shunday qilib, 14–15 yoshli sportchilarni tayyorlashda koordinatsiyalangan jangovar
harakat kombinatsiyalariga katta e’tibor qaratilishi lozim. Qo‘l va oyoq zarbalarining
sinxronligi, harakatlar orasidagi muvofiqlik, maxsus zarbalarning texnik nozikliklari va
ularni o‘rgatish metodikasi – bularning barchasi murabbiyning rejasiga asoslanadi. Bu yosh
sportchilari uchun jangovar kombinatsiyalar orqali koordinatsiyani rivojlantirish nafaqat
texnik ko‘rsatkichlarni oshiradi, balki ularning umumiy sport salohiyatini ham yuksaltiradi.
XULOSALAR
Ushbu tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, Taekvondochining texnik
tayyorgarligi – uning umumiy sport natijalariga bevosita ta’sir qiluvchi muhim omildir.
Harakatlar aniqligi, tezligi, koordinatsiyasi va kombinatsiyalarni samarali qo‘llay olish
qobiliyati – bularning barchasi texnik tayyorgarlik darajasiga bog‘liq. Mazkur sohada
ilmiy yondashuv asosida mashg‘ulotlar tashkil etilishi sportchilar natijadorligini sezilarli
darajada oshirishga xizmat qiladi.
Taekvondochilarning texnik tayyorgarligi ularning sportda yuqori natijalarga
erishishida hal qiluvchi omildir. Texnika ustida muntazam ishlash, murabbiy nazorati va
zamonaviy yondashuvlar orqali har bir sportchining jangovar salohiyatini oshirish
mumkin. Texnik harakatlarning mukammalligi nafaqat musobaqadagi yutuq, balki
sportchining intizomi va o‘ziga ishonchini shakllantirishga ham xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Tursunaliyev U.Sh. Modern stages of development of training preparation in the
process of initial taekwondo training // Eurasian Journal of Sport Science. Vol. 1: Iss. 2,
Article 7. 2022. Р 69-73.
2.
Рахматов Б.Ш. “Ёш таэквондочиларда мувозанат сақлаш турғунлиги ва
ҳаракат аниқлигини вестибулосоматик машқлар ёрдамида ривожлантириш
самарадорлиги. Педагогика. фан. (PhD)...дисс.автореф.-Чирчиқ: ЎзДЖТСУ; 2022.
3.
Тажибаев С.С. Ўсмир яккакурашчиларнинг комплекс тайёргарлигида
ҳаракатли ўйинларни қўллаш методикасини илмий-педагогик асослаш: Пед. фан.
(DSc)...дисс.автореф.-Чирчиқ:ЎзДЖТСУ, 2019.-77
4.
Юсупова Н.Ш. Ёш таеквондочиларнинг (WТ) махсус жисмоний
тайёргарлигини инновatsiон технологиядан фойдаланган ҳолда назорат қилиш
методикаси. Педагогика. фан. (PhD)...дисс.автореф.-Чирчиқ:ЎзДЖТСУ; 2022.
5.
K.J.Park. (2023) Comparison of subjective and objective evaluation of back
injuries of elite taekwondo athletes // Science & Sports. Volume- 1-7.
https://doi.org/10.1016/j.scispo.2023.12.001.
