Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
The Abode of Solitude and Trust: A Metaphorical
Interpretation of the Mother Figure in Usman Azim's Poetry
Madina ABDULLAEVA
1
Institute of Uzbek language, literature and folklore of the Uzbekistan Academy of Sciences
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2025
Received in revised form
10 April 2025
Accepted 2 May 2025
Available online
25 June 2025
This article analyzes the poetic imagery in Usman Azim's
poem "Letter to Mother", with a particular focus on the
aesthetic and psychological interpretation of the mother figure.
The poet's emotional state, lyrical experiences, and themes of
longing are illuminated through metaphorical expressions.
In the poem, the harmony between the inner and outer worlds
is depicted through metaphors of personification and
objectification. The image of the mother is interpreted not
merely as a biological entity, but as a divine, spiritual, and moral
destination. Through this image, the poet has embodied life,
loneliness, love, longing, faith, and pain using poetic symbols.
2181-3701
/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss6
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
Usmon Azim,
mother image,
poetic interpretation,
metaphor,
personification,
objectification,
lyric persona,
inner world,
longing,
solitude,
emotional depth.
Yol
g‘izlik va ishonch manzili: Usmon Azim she’rida ona
obrazining metaforik talqini
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
Usmon Azim,
ona obrazi,
poetik talqin,
metafora,
jonlantirish,
predmetlashtirish,
lirik qahramon,
ruhiy holat,
so
g‘
inch,
yol
g‘
izlik,
ichki dunyo,
badiiy tahlil.
Ushbu maqolada Usmon Azimning “Onamga maktub”
she’ridagi poetik obrazlar, ayniqsa ona timsolining estetik va
ruhiy talqini tahlil qilinadi. Shoirning ruhiy holati,
lirik kechinmalari va so
g‘
inch motivlari metaforik ifodalar
vositasida yoritiladi. She’rda
jonlantirish va predmetlashtirish
metaforalari orqali ichki va tashqi dunyo uy
g‘
unligi k
o‘
rsatilgan.
Ona obrazi shunchaki biologik emas, balki ilohiy, ruhiy, vijdoniy
manzil sifatida talqin etiladi. Shoir bu obraz orqali hayot,
yol
g‘
izlik, mehr, so
g‘
inch, ishonch va dardni poetik ramzlar
orqali mujassamlashtirgan.
1
Doctoral student, Institute of Uzbek language, literature and folklore of the Uzbekistan Academy of Sciences.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
169
Обитель одиночества и веры: метафорическая
интерпретация образа матери в стихотворении Усмана
Азима
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
Усман Азим,
образ матери,
поэтическая
интерпретация,
метафора,
олицетворение,
овеществление,
лирический герой,
душевное состояние,
тоска, одиночество,
внутренний мир,
художественный анализ.
В данной статье анализируются поэтические образы
в стихотворении Усмана Азима «Письмо матери», особенно
эстетическая и духовная интерпретация образа матери.
Душевное состояние поэта, его лирические переживания и
мотивы тоски раскрываются посредством метафорических
выражений.
В
стихотворении
через
метафоры
олицетворения и овеществления показана гармония
внутреннего
и
внешнего
мира.
Образ
матери
интерпретируется не просто как биологический, а как
божественный, духовный, нравственный ориентир. Через
этот образ поэт воплощает жизнь, одиночество, любовь,
тоску, веру и боль с помощью поэтических символов.
KIRISH
Ona obrazi
o‘
zbek adabiyotida eng qadimiy, ehtiromli va k
o‘
p qirrali timsollardan
biri sifatida doimo alohida poetik
o‘
ringa ega b
o‘
lib kelgan. Xususan, XX asrning ikkinchi
yarmi va mustaqillikdan keyingi adabiyotda bu obraz insoniyatning ruhiy-ma
’
naviy
tayanchi, mehr, muhabbat, vijdon va sadoqat timsoli sifatida chuqur falsafiy mazmun
kasb etdi. Shoir va yozuvchilar ona siymosi orqali jamiyatdagi o
‘
zgarishlar, inson
qalbidagi iztirob va umid, hayot falsafasi, ruhiy yolg
‘
izlik, sog
‘
inch va muhabbatni badiiy
ifoda etib kelmoqdalar.
Zamonaviy o
‘
zbek she
’
riyatida ona timsolining bunday badiiy-falsafiy talqini,
ayniqsa, Usmon Azim ijodida o
‘
ziga xos poetik yondashuvlar bilan aks etadi. Uning
“
Onamga maktub
”
she
’
ri chuqur ruhiy holat, badiiy tasvir vositalarining nozik uyg
‘
unligi
va metaforik ifodaning yuqori darajasi bilan ajralib turadi. She
’
rda ona siymosi nafaqat
biologik mavjudot sifatida, balki muqaddaslik, taskin, ishonch va ilohiy manzil sifatida
gavdalanadi. Undagi obrazlar
–
yomg
‘
ir, tuman, deraza, kuz tunlari
–
barchasi lirik
qahramonning ichki kechinmalarini ifodalovchi ramziy vositalar sifatida xizmat qiladi.
Mazkur maqolada
“
Onamga maktub
”
she
’
rining poetik tahlili orqali shoirning ruhiy
holati, lirik
“
men
”
ning kayfiyati, ona obrazining ramziy va metaforik talqini, shuningdek,
shoirning hayotiy-falsafiy qarashlari yoritiladi. Tadqiqotda metafora turlari
–
jonlantirish
va predmetlashtirish
–
asosida lirik subyektivlikni ochib berish, shoir va lirik
qahramonning uyg
‘
unligi, ruhiy iztirobning badiiy ifodasi kabi jihatlar tahlil markazida
bo
‘
ladi. Bu orqali o
‘
zbek she
’
riyatida ona obrazining zamonaviy poetik talqinini
anglashga, Usmon Azim poetikasining ruhiy qatlamlarini ochishga harakat qilinadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Ona obrazi o
‘
zbek adabiyotida azaldan muqaddas timsol sifatida talqin qilinib
kelinadi. Jadid adabiyoti vakillaridan boshlab, mustaqillik davri shoirlarigacha bu timsol
muayyan falsafiy va ruhiy mazmunlar bilan boyitildi. Xususan, Abdulla Oripov, Erkin
Vohidov, Rauf Parfi, Muhammad Yusuf kabi shoirlar ijodida ona obraziga bo
‘
lgan
yondashuv jamiyat ruhiyati va milliy o
‘
zlikni anglash masalalari bilan bog
‘
liq holda talqin
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
170
qilinadi. Shu qator ijodkorlar safida Usmon Azimning o
‘
rni alohidadir. Uning poetikasida
ona siymosi ramziy, badiiy, falsafiy va ruhiy qatlamlarning bir butun uyg
‘
unligi sifatida
namoyon bo
‘
ladi.
Shoirning
“
Onamga maktub
”
she
’
ri ko
‘
plab adabiy-tanqidiy qarashlarga sabab
bo
‘
lgan. Rahimjon Rahmat, Qozoqboy Yo
‘
ldoshev, Ne
’
mat Arslonov, Xurshid Davron kabi
adabiyotshunoslar Usmon Azim she
’
riyatining falsafiylik, poetik iztirob va ruhiy
mushohada bilan yo
‘
g
‘
rilganligini ta
’
kidlab o
‘
tganlar. Ayniqsa, Qozoqboy Yo
‘
ldoshevning
“
Usmon Azimning ijodi azaldan bugungacha odamni tushunish va uning ko
‘
ngil
holatlaridagi nozikliklarni ilg
‘
ashga bag
‘
ishlangan
”
degan fikri
“
Onamga maktub
”
she
’
rida
o
‘
zining to
‘
la isbotini topadi.
Ushbu maqolada poetik tahlil vositasida she’rning badiiy qatlamlari, ramzlar,
metaforalar va shoirning individual poetik tasvir uslublari
o‘
rganiladi. Ayniqsa,
metaforaning ikki shakli
–
jonlantirish (personifikatsiya) va predmetlashtirish
(subyektivlashtirish)
jihatidan tahlil qilinib, she’rda inson qalbining chuqur
kechinmalari tabiat obrazlari bilan qanday uy
g‘unlashtirilgani aniqlanadi. “Bog‘lar”,
“tuman”, “yomg‘ir”, “deraza” kabi obrazlar oddiy tabiat manzaralari emas, balki lirik
qahramon ruhiyatining timsollariga aylangan ramzlardir.
Metodologik yondashuv sifatida
lirik “men”
, badiiy vaqt va makon, simvolik
obrazlar
tushunchalari asosida poetik struktura tahlil qilinadi. Intertekstual
yondashuvlar yordamida ona obrazining universal poetik timsollari bilan bo
g‘
liqligi
k
o‘
rsatib
o‘
tiladi. Tadqiqot davomida
strukturaviy, kontekstual, psixologik
va
germenevtik
tahlil metodlari uy
g‘
un q
o‘
llanildi.
Shuningdek, adabiy manbalar sifatida Usmon Azimning she’rlari, u haqidagi ilmiy
maqolalar, adabiy-tanqidiy mulohazalar va zamonaviy adabiy-nazariy qarashlarga
tayangan holda ona obrazining poetik funksiyasi aniqlashtirildi. Tadqiqot natijalari shuni
k
o‘
rsa
tadiki, Usmon Azimning “Onamga maktub” she’ri zamonaviy o‘zbek she’riyatidagi
ona timsolining eng teran, ruhiy-
falsafiy talqinlaridan biri sifatida e’tirof etilishi mumkin.
NATIJALAR
Usmon Azimning “Onamga maktub” she’rida ona obrazi muallifning ruhiy olam
i,
ichki kechinmalari, yol
g‘
izligi va eng chuqur insoniy ehtiyojlari timsoli sifatida
gavdalanadi. She’rda ona faqat ona emas –
u samimiyat, ishonch, ma’naviy poklik va ichki
haqiqat mezonidir. Bu obraz orqali shoir
o‘
z dardini,
g‘
amlarini, hayotga, jamiyatga
munosabatini ramziy va poetik tarzda ifoda etadi. Lirik qahramon qalbida kechayotgan
iztiroblar tabiat manzaralari
–
kuz, tuman, yom
g‘
ir, tun va deraza kabi obrazlar orqali
badiiylashtirilgan. Bu obrazlar ikki darajada
–
tashqi va ichki olamni birlashtirgan holda,
ham ruhiy kechinma, ham poetik muhit yaratishga xizmat qilgan.
She’rda metaforalar vositasida ko‘
ngil va borliq
o‘
rtasidagi ichki munosabat
ifodalanadi. Tuman bo
g‘
larga yiqiladi, yom
g‘
ir hayot sirlarini ochishga xizmat qiladi,
kuzak tun derazaga h
o‘
l ba
g‘
rini bosadi
–
bu kabi poetik tasvirlar nafaqat jonlantirish
san’atidan, balki ruhiy holatning estetik ko‘
rinishidan ham dalolat beradi. Aynan mana
shunday holatlar lirik qahramon qalbining g
o‘
zalligini, uning iztirob bilan t
o‘
lgan, ammo
mehrga,
ona mehriga chanqoq holatini ochib beradi. Ona esa bu she’rda muqaddas bir
manzil
–
so
g‘
inchga t
o‘
la qalb uchun taskin, tinchlik, mehr-muhabbat manbai sifatida
namoyon b
o‘
ladi.
Lirik “men” va muallif konsepsiyasi bir butun uyg‘
unlikda gavdalanadi. Har bir
satrda, har bir misrada shoir qalbining darz ketgan joylari sezilib turadi. U nafaqat
onasini so
g‘inadi, balki uning sha’nida hayotiy ma’no, mehr
-muhabbat, ishonch, vijdon,
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
171
fidoyilik va ilohiy tayanchni izlaydi. Aynan shu jihatlar Usmon Azim poetikasining
chuqurligini k
o‘rsatadi. Ayniqsa, ona timsolining she’rda bevosita nomlanmasdan, lekin
butun asar davomida mavjud ruhiy mayoqdek sezilib turishi shoirning poetik mahoratini
namoyon etadi. Bu timsol lirik qahramon qalbidagi yol
g‘
izlik, begonalik,
g‘
am va
iztiroblar orasida yagona yoru
g‘
manba, yagona ilohiy mehr makoni sifatida yuksaladi.
Shuningdek, she’rda ishlatilgan qofiyalar, intonatsiyalar, tovush uyg‘
unliklari ham
ruhiy
holatning badiiy ohangini yaratgan. “Yolg‘
izlardan yol
g‘iz ekanim”, “Derazaga ho‘
l
ba
g‘rin bosib” kabi satrlar orqali lirik subyekt o‘
z haqiqatini, ichki holatini
o‘
quvchiga
sezdiradi. Bu esa oddiy so
g‘inch she’ridan ko‘
ra, chuqur ruhiy-falsafiy anglanishga ega
poetik izhorni yuzaga chiqaradi.
Umuman olganda, “Onamga maktub” she’ri lirik qahramonning ruhiy yetilishi,
so
g‘
inchdan ilohiy mehr sari y
o‘
l olgan ichki sayohatini tasvirlaydi. Shoirning poetik
dunyoqarashi ona obrazida t
o‘
liq mujassam b
o‘
ladi. Bu obraz esa, nihoyatda nozik,
chuqur va zamonaviy adabiy tafakkurda noyob badiiy timsollardan biri sifatida
qadrlanishga loyiq.
MUHOKAMA
Usmon Azimning ismiday azim she
’
riyati haqida fikr yuritish, biz uchun, albatta,
oson emas. Uning ijodi haqida Qozoqboy Y
o‘ldoshev: “Usmon Azimning ijodi azaldan
bugunga qadar odamni tushunish uning k
o‘
ngil holatlaridagi yashirin inja sifatlarini
il
g‘
ashga ba
g‘ishlangan”
,
–
deb yozadi.
O‘quvchi shoirning “Onamga maktub” she’
rida asl
–
o‘
ziga,
o‘
zligiga qilgan safarining guvohi b
o‘
ladi. Lirik qahramon qalbini qiynayotgan,
onasiga t
o‘
kilib
–
t
o‘
lib izhor qilayotgangan hislariga oshno, tabiat bilan hamohang
tasvirlangan fikr va kayfiyatiga sherik b
o‘
ladi.
Erta-indin yelar iz
g‘
irin,
Yiqiladi bo
g‘
larga tuman.
Anglagani hayotning sirin
S
o‘
zlashaman tumanlar bilan
[1.87].
Muqaddima bandda voqe
’
lik lirik qahramonning salqin kuz bo
g‘
lariga va bu makon
orqali
o‘
z k
o‘
ngliga xayoliy safaridan boshlanadi. Xayol olamni bilishning, voqea hodisalar
mohiyatini ichki xususiyatini
o‘
rganishning kuchli quroli. Ayniqsa, bu badiiy tafakkurga
asoslangan xayol b
o‘
lsa, uning qanotida ijodkor qalbining tub
–
tubigacha kirib borish
im
koni degani bu. Shoir ist’edodining kurtak ochishida, kamolotga yetishida u yashagan
muhit ham
o‘
ziga xos
o‘
ringa ega. Ijodkor Boysunlik. Alpomish yurtidan. Undagi shiddat,
shijoat ilhomning seli haqida o‘zining qimmatli fikrlariga quyidagicha: “Hozir yozg
anim
satrning, so‘zning o‘rniga, o‘zimcha durustroq deganim boshqa satrlar, so‘zlar shoshqin
tarzda oqib keladi. Yozilgan fikrlar o‘rnini, kutilmagan fikrlar egallaydi… Bu o‘zgarishlar
butun sahifa bo‘ylab sachragan ko‘yi davom etadi. Qog‘oz bir damda o‘chirilgan so‘zlar,
o‘rni almashtirilgan satrlar tufayli bo‘yalib, bir –
ikki kundan keyin o‘zim ham o‘qib chiqa
olmaydigan ko‘rinishni oladi. buning ustiga yozish jarayonida vujudi ruhimni qamrab
olgan g‘ujur ta’sirida ruchkani juda ham qattiq ushlayman. Natijada, o‘n –
o‘n besh daqiqa
vaqt o‘tmasdan qo‘llarimga og‘riq kiradi. Barmoqlarim zirqiraydi
”
.
Undagi hislarini satrlarga quyilishi, chuqur ruhiy holatining jismoniy harakatiga
ta’sirini anglab, chinakam she’r dardning farzandi ekanini his qiladi, odam. “Onamga
maktub she’rida ham bu iste’dodning dardi, zalvori yaqqol ko‘
zga tashlanadi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
172
She’rda ikki obrazni, muallif va ona obrazini, gavjum davralar, do‘
stlarni kuzatish
mumkin. She’rdagi “Kuzgi bog‘lar”, “Tuman”, “Yomg‘ir”, “Kuz tuni”, “Deraza” kabi
metaf
orik ma’nodagi obrazlar ijodkor ko‘
ngil sirlariniga kalit vazifasini
o‘taydi. She’rdagi
tasvirlar bizni ijodiy xayolning turfa olamlariga yetaklaydi. She’rda, nafaqat tabiat
manzarasi, balki
o‘
ziga xos mazmun va
g‘
oyani aks ettirgan metaforik obrazalarga ulkan
vazifa yuklatilgan. Metaforaning ikki turi bu she’rda birgalikda namoyon bo‘ladi.
Metafora jonlantirish. Metafora jonlantirish voqelikdagi jonli va jonsiz narsa
hodisalarga insonga xos xususiyatning k
o‘
chirilish [13.114].
Metafora predmetlashtirish.
Бунда
tashqi olamdagi, borliqdagi narsa hodisalar
ichki olamdagi hodisalarga
–
ma
’
naviy ruhiy hodisalarga k
o‘
chirilish.
Bu tasnifga k
o‘
ra she
’
rdagi metafora turlari ikki vazifani bajargan.
a) tabiat manzaralari;
b) k
o‘
ngil manzaralari.
She
’
rdagi k
o‘
ngil va tabiat manzaralarining birikuvi
g‘
zal poetik topilma sifatida
o‘
rtaga chiqadi.
1.
Tumanning bo
g‘
larga yiqilishi, lirik qahramon bilan hayot sirlari haqidagi
suhbati, kuzak tuning derazaga x
o‘
l ba
g‘
rini bosib xayol surishi metafora jonlantirishga
misol b
o‘
ladi.
2.
Lirik qahramon ruhiyatidagi
o‘
ylar, mubhamliklar tuman orqali ochib berilgan.
Deraza obrazi lirik qahramon ichiki va tashqi olamiga ochilgan ma
’
naviy bir y
o‘
l.
She
’
rdagi barcha metaforik obrazlar ayni paytda shoir ning ondagi kayfiyati va ruhiyatini
ham aks ettirgan. Ona ma
’
naviy manzil sifatida mavjud dunyodan uzilib qalb dunyolariga
safar qilgan lirik qahramon uchun ideal makon sifatida aks etgan.
Kuz fasli iz
g‘
irin bo
g‘
larga yiqilgan tumanlari bilan anglatilmoqda. Kuz metaforik
ma
’
noda muallif obrazining
o‘
z ichki dunyosiga nazari, yol
g‘
izlik va so
g‘
inch hislariga ham
oyna tutadi. Bu fasl va holat lirik qahramon atrofini
o‘
rab turgan gavjumlikka qalban
begonalik, ruhiy yol
g‘
izlikni his qilish, xotiralar va ular bilan bo
g‘
liq ichki iztiroblar va
so
g‘
inch hislarini yuzaga chiqaradi. Shoirning
o‘
tkir nazari, uchqur xayoli, fikirlashidagi
favquloddalik narsalarni
o‘
ziga xos tarzda shaxslantirishni ta
’
minlaydi [9.83].
Shoir bo
g‘
ramzi orqali tiriklik va hayotni ifodalasa, tumanni jonlantirish orqali
tugashni,
o‘
limni bir
–
biriga kontrast sifatida yonma
–
yon q
o‘
yadi. Sokin kuzning
tumanli tunlari nafaqat shoir qalblarni, balki oddiy inson qalbini ham isimsiz bir
mahzunlik qoplaydi. Inson qalbini sokinlashtiradigan, hayot falsafasini anglashga
chaqiradigan bunday oqshomlar aslida, har bir inson qalbiga xos b
o‘
lsada, asl ijodkor
qalb bu holat tarjimasini ijodiy tafakkur tahayyulida jonlantira oladi. Bu kechinma
kayfiyatini she
’
rxonga yuqtiradi.
O‘
quvchi bu hislarda
o‘
z anglaolmagani, voqelik ismini
kashf etadi. Bo
g‘
larni tuman qopladi, demaydi shoir. Tumanning harakatini
o‘
z ruhiy
holatiga moslab tasvirga oladi. lirik qahramon
o‘
z qalbi bilan suhbatga, ikkinchi obyektni,
yom
g‘
irni olib kiradi. Bu ikki obyekt suhbatida hayotning, yashashning sirlari tahlil
qilinadi. Oddiy odamning onasi bilan suhbatiga ijodkorning onasi bilan suhbati hech
qachon
o‘
xshamasa kerak. Lirik qahramon ijtimoiy muammolarini
Mast
–
u alast be
g‘
am d
o‘
st
–
yor
Toliqtirar qalbimni manim,
Shunda birdan b
o‘
ladi oshkor,
Yol
g‘
izlardan yol
g‘
iz ekanim
[1.89].
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
173
deya izohlaydi. Lekin bu izohni ham juda chuqur tushunish kerak. Ijodkor
qalbining inja kayfiyatdagi hassos tuy
g‘
ularini tarjima qiladi. Yana shu oniy tahlil
lahzasida anglaydiki, u yol
g‘
izlardan ham yol
g‘
iz. Gavjum davralar unga begona. Bu
begonalik lahzalari qahramon ruhiy olamidagi yol
g‘
izlikni, yol
g‘
izligi haqidagi haqiqatni
oshkor qiladi.
Derazaga h
o‘
l ba
g‘
rin bosib,
Kuzak tuni surganda xayol,
Men eng g
o‘
zal she
’
rimni yozib
Seni eslab yi
g‘
lashim aniq
[1.98].
Odam zotining jisman, ruhan albatta, oid b
o‘
lgani ilohiy zot, taskin topgani, dardini
anglatgani eng ishonarli d
o‘
st ona obrazi s
o‘
nggi baytda namoyon b
o‘
ladi. Kuzak va
kechki tun vaqti tasviri shoirning onaga b
o‘
lgan so
g‘
inch ehtiyojini anglashiga xizmat
qilgan. Xotira va so
g‘
inch kuz yom
g‘
iri orqali yanada kuchaytirilgan. Deraza va yom
g‘
ir
kabi zamon va makonni anglatgan tushunchalar tashqi va ichki dunyo, qalb va dunyo
o‘
rtasidagi chegaralarning moddiy ifodasi
o‘
laroq tasvirlanadi. U orqali shoir
o‘
z
qalbining tu
g‘
yonlariga nazar tashlaydi. Ayni paytda deraza tashqi olamga ochilgan bir
k
o‘
z vazifasini ham bajaradi [7.43]. Tashqi olam lirik qahramonga bir qadar begonadek
tuyulsa-da, qayerlardadir, u oid b
o‘
lgan, dunyoga kelishiga,
o‘
zligini anglashiga ma
’
naviy
bir rahbar sifatida xizmat qilgan onaga nisbatan so
g‘
inch va mehr muhabbatni yoritadi.
Ona obrazi she
’
r ichida bir bora nomi tilga olinmasada mehr
–
muhabbatning moddiy va
ilohiy makoni sifatida metaforik ma
’
no tashiydi.
She
’
rning umumiy ma
’
nosi yol
g‘
izlikni ifodalash, onaning yagona ishonchli d
o‘
st
sifatida tasvirlanishidir. Xususiy manoda esa, ona obraziga yuklatilgan metaforklik
xususiyatlari mavjuddir. Ona farzand qalbidagi yol
g‘
izlikka qarshi
o‘
laroq muqaddas
sevgi va ilohiy ishonch manzillari borligiga ishora qiladi. She
’
rdagi eng g
o‘
zal poetik
topilma va yechim bu ilohiy manzilning ona obrazi bilan tutashtirilishidir. She
’
rdagi
iz
g‘
irin, sirin, d
o‘
st
–
u yor, oshkor, manim ekanim, kabi qofiyalar mazmun va
g‘
oyani
ta
’
kidlashga, misralardagi ritmik intanatsiyalarni b
o‘
lishga xizmat qilgan.
She
’
rdagi jonlantirishlar tumanning qahramon bilan suhbati, xuddi insondek
jonlanib derazaga suyanib xayol sursyotgan kuz tuni she
’
rda ham poetik mazmun, ham
estetik
g‘
oya yaralishiga ximat qilgan. Ona obrazi shoir qalbining inja hislariga tasalli,
taskin, so
g‘
inch onlariga hamroh, yol
g‘
izlikni his qilganda ilohiy manzil sifatida
o‘
zgacha
poetik ruhiyat kasb etgan. Yana ona ishonch, ona yagona d
o‘
st, ona yagona sevgi kabi
tushunchalar ham juda oddiy, lekin yuksak baddiylikda tasvirlangan.
XULOSA
Usmon Azimning “Onamga maktub” she’rida ona obrazining bevosita tilga
olinmasdan, lekin butun poetik tuzilma, ramzlar va ruhiy iztiroblar markazida
gavdalanishi shoirning badiiy mahoratining yuksak namunasi sifatida qaraladi. She’rda
ona timsoli faqatgina biologik mavjudlik emas, balki ruhiy madad, taskin, e’tiqod, vijdon
va muhabbatning ideal ifodasiga aylantiriladi [4.49]. Shoirning metaforik tasvirlarga boy
uslubi, ruhiy iztirob va so
g‘
inchni tabiat manzaralari orqali ifodalashi lirik qahramon
kechinmalarining yanada chuqur anglanishiga xizmat qilgan. Kuz, tuman, yom
g‘
ir, deraza
kabi obrazlar orqali lirik “men”ning yolg‘
izligi, jamiyatdan begonaligi, mehr ehtiyoji va
ichki dialoglari mujassam b
o‘
ladi.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
174
Tadqiqotdan ayon b
o‘lishicha, Usmon Azimning mazkur she’rida lirik subyektivlik
kuchli, obrazlar tizimi esa ramziy-estetik darajada qurilgan. Ona obraziga nisbatan
shoirning bevosita murojaat qilmasligi, uni umumiy ruhiy holatlar, poetik detallarga
yashirgan holda berishi
–
poetik ifoda imkoniyatlarini kengaytirgan. Aynan mana shu
badiiy yondashuv ona timsolini oddiy mavzu emas, balki universal ma’naviy tushuncha
darajasiga k
o‘
taradi. Ona bu yerda shoir ruhiyatining eng g
o‘
zal, eng be
g‘
ubor, eng
ishonarli ilohiy manzili sifatida talqin qilinadi.
Usmon Azimning “Onamga maktub” she’ri zamonaviy o‘zbek she’riyati uchun
chuqur falsafiy, poetik va ruhiy qatlamlarga ega namunadir. Shoir ona timsoli orqali
insoniyatga xos eng yuksak tuy
g‘
ularni
–
sog
‘
inch, muhabbat, yol
g‘
izlik, fidoyilik va
e’tiqodni nozik poetik shaklda ifodalab, o‘
quvchini
o‘
z qalbining eng teran qirralariga
yetaklaydi. Bu esa she’rni nafaqat adabiy, balki ma’naviy, estetik jihatdan ham yuksak
qadriyatga aylantiradi.
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR ROʻYXATI
:
1.
Azim, U.
Saylanma
.
–
Toshkent: Yozuvchi, 2007.
–
320 b.
2.
Yoʻldoshev, Q.
Fikr va soʻz kamoloti
.
–
Toshkent: Gʻafur Gʻulom nomidagi
nashriyot, 2003.
–
276 b.
3.
Rahmat, R.
Adabiyotdan chiqish
.
–
Toshkent: Sharq, 2008.
–
244 b.
4.
Gʻaniyeva, N.
She’riyat va obraz
.
–
Toshkent: Fan, 2002.
–
190 b.
5.
Karimov, A.
Zamonaviy oʻzbek adabiyotida lirik obraz
.
–
Toshkent: Ilm ziyo, 2010.
–
210 b.
6.
Ibragimov, S.
Metafora va obrazlar tahlili
.
–
Samarqand: SamDU nashriyoti,
2015.
–
160 b.
7.
Karimova, D.
Lirik poeziyada ruhiy iztirob obrazlari
.
–
Buxoro: BuxDU, 2018.
–
145 b.
8.
Vohidov, A.
She’r va hayot
.
–
Toshkent: Yangi asr avlodi, 2012.
–
200 b.
9.
Q. Y
o‘
ldoshev. S
o‘
z yolqini,
–
Toshkent:
G‘
afur
G‘
ulom adabiyoti va san
’
ati
nashriyoti. 2018. 504-bet.
10.
Ismatova, M.
Zamonaviy oʻzbek poeziyasi poetikasi
.
–
Toshkent: Oʻqituvchi,
2021.
–
232 b.
11.
Axmedova, Z.
Lirik qahramon: poetik tafakkur va ifoda
.
–
Andijon: ADOU
nashriyoti, 2019.
–
178 b.
12.
Rasulov, M. “Zamonaviy oʻzbek she’riyatida ona obrazi”. //
Adabiyotshunoslik
izlanishlari
.
–
2020.
–
№1. –
B. 85
–
91.
13.
Ergashev, B. “Shoir va shaxsiyat talqini”. //
Yosh olimlar uchun ilmiy maqolalar
t
o‘
plami
.
–
Fargʻona: FDU, 2022. –
B. 112
–
116.
14.
Tursunov, O
. “Poetik tafakkur va gʻoyaviy qatlamlar”. //
O‘
zbek tili va adabiyoti
.
–
2019.
–
№5. –
B. 65
–
71.
